Tusculanae Disputationes

Principio male reprehendunt praemeditationem rerum futurarum. nihil est enim quod tam optundat[*](optundat V (at in r.) Rc optundet GR1 obtundet HK1 (-at2)) elevetque aegritudinem quam perpetua in omni vita cogitatio nihil esse quod non accidere possit, quam meditatio condicionis[*](conditionis X) humanae, quam vitae lex commentatioque parendi, quae non hoc adfert, ut semper maereamus, sed ut numquam. neque enim, qui rerum naturam, qui vitae varietatem, qui inbecillitatem[*](imb. KRcH) generis humani cogitat, maeret, cum haec cogitat, sed tum vel[*](vel om. H) maxime sapientiae fungitur munere: utrumque enim consequitur, ut et considerandis rebus humanis proprio[*](ad proprio in mg. adscr. non Vrec ) philosophiae fruatur[*](fruatur fungatur Man. (sed phil. off. est 'id quod homini praestare potest ac debet philo- sophia')) officio et adversis casibus triplici consolatione sanetur,[*](sanentur X corr. K2R2V2 ) primum quod nihil ei accidit nisi quod posse accidere diu cogitaverit,[*](suppl. Po. cogitavit pro -erit Dav. ) quae cogitatio una maxime molestias omnis extenuat et diluit, deinde quod humana humane[*](humana humane humane KV1 (hu- mana add. 2) H humana G humane R (del. c) cf. Ps. Plut. cons. ad Ap. 118 c fe/rein ta\ a)nqrw/pina a)nqrwpi/nws ) ferenda intellegit, postremo quod videt malum nullum

Nam revocatio[*](avocatio V2 ) illa, quam adfert,[*](adfret G1K1 ) cum a contuendis nos malis avocat, nulla est. non est enim in nostra potestate fodicantibus is[*](his W eis Non. opinemur] -mur in r. G2 -ur in r. V1? ) rebus, quas malas esse opinemur, dissimulatio vel oblivio:[*](on... 6 oblivio Non. 66, 15 ) lacerant, vexant, stimulos admovent, ignis adhibent, respirare non sinunt, et tu oblivisci iubes, quod contra naturam est, qui, quod a natura[*](add. Tr. quia natura X) datum est, auxilium extorqueas inveterati doloris? est enim tarda illa quidem[*](quidam V1 ) medicina, sed tamen magna, quam adfert longinquitas et dies. Iubes me bona cogitare, oblivisci malorum. diceres aliquid, et magno quidem philosopho dignum, si ea bona esse sentires, quae essent homine dignissima. Pythagoras mihi si diceret aut Socrates aut Plato:

quid iaces aut quid maeres aut cur succumbis cedisque fortunae? quae[*](quae om. G1 ) pervellere te forsitan potuerit et pungere, non potuit certe vires frangere. magna vis est in virtutibus; eas excita, si forte dormiunt. iam tibi aderit princeps fortitudo, quae te animo tanto esse coget, ut omnia, quae possint homini evenire, contemnas et pro nihilo putes. aderit temperantia, quae est eadem moderatio, a me quidem paulo ante appellata frugalitas, quae te turpiter et nequiter facere nihil patietur.[*](patiatur X (cf. coget 21 dicet 28)) quid est autem nequius aut turpius ecfeminato[*](eff. G1 e corr. R2Vrec ) viro? ne iustitia quidem sinet te ista facere, cui minimum esse videtur in hac causa loci;[*](loqui X corr. Vc? ) quae tamen ita dicet dupliciter esse te iniustum, cum et alienum adpetas,[*](appetas V2 ) qui mortalis natus condicionem[*](conditionem GKV) postules inmortalium et graviter feras te, quod utendum

p.337

acceperis, reddidisse.

prudentiae vero quid[*](quod R1 ) respondebis docenti virtutem sese esse contentam, quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate? quae si extrinsecus religata pendeat et non et oriatur[*](et ante oriatur om. KR) a se et rursus ad se revertatur et omnia sua complexa nihil quaerat aliunde, non intellego, cur aut verbis tam vehementer ornanda aut re tantopere expetenda videatur

hoc dicit, et hoc ille acriculus[*](agriculus X corr. Vc ) me audiente Athenis senex Zeno, istorum acutissimus, contendere et magna voce dicere solebat: eum esse[*](Epic. fr. 446) beatum, qui praesentibus voluptatibus frueretur confideretque se fruiturum aut in omni aut in magna parte vitae dolore non interveniente, aut si interveniret, si summus foret, futurum brevem, sin productior, plus habiturum iucundi quam mali; haec cogitantem fore beatum, praesertim cum[*](cum add. Vc si sR2 (ft. rectius, sed cf. fin. 1, 41 ad ea cum accedit) om. X) et ante perceptis bonis contentus esset et nec mortem nec deos extimesceret.[*](add. Hei.) habes formam Epicuri vitae beatae verbis Zenonis expressam, nihil ut possit negari.

Quid ergo?

huiusne vitae propositio et cogitatio aut Thyestem levare poterit aut Aeetam,[*](aetam X (ex aetem K1) oetam K2Rc? cf. p. 331,3 ) de quo paulo ante dixi, aut Telamonem pulsum patria exulantem atque egentem? in quo haec admiratio fiebat:

1. Hi/cine[*](hicine BR2 haecine X) est ille Te/lamon,[*](Telamo Turn. sed cf. Str. p. 64 ) modo quem glo/ria ad caelum e/xtulit,
2. Quem a/spectabant, cui/us ob os Grai[*](Graii s Graj La. Lucr. 3, 374. cf. epist. 9, 26 ) o/ra obverteba/nt sua?[*](Trag. inc. 93)

quodsi cui, ut ait idem,

simul animus cum re concidit[*](animus rem condidit X corr. Vc s )

Quid tergiversamur, Epicure, nec fatemur eam nos dicere voluptatem, quam tu idem, cum os perfricuisti, soles dicere? sunt haec tua verba necne? in eo quidem libro, qui continet[*](Epic.p. te/lousfr. 67 p. 119, 16) omnem disciplinam tuam,—fungar enim iam interpretis munere, ne quis me putet fingere—dicis haec:

nec equidem habeo, quod intellegam bonum illud, detrahens eas voluptates quae sapore percipiuntur, detrahens eas quae rebus percipiuntur veneriis, detrahens[*](eas quae rebus percipiuntur venereis detrahens add. in mg. Vc om. rell. cf. praef. et locos ab Usenero ad fr. 67 congestos ) eas quae auditu e[*](e Sor. et (cf. 23 ex formis)) cantibus, detrahens eas etiam quae ex formis percipiuntur oculis[*](detrahens eas supra oculis add. K2 ) suavis motiones, sive quae aliae voluptates in toto homine gignuntur quolibet[*](quelibet V1 quodlibet K1 ) sensu. nec vero ita dici potest, mentis laetitiam solam esse in bonis. laetantem enim mentem ita novi: spe eorum omnium, quae supra dixi, fore[*](forte G1K1 ) ut natura is[*](natura is naturalis X natura iis s ) potiens dolore careat.

atque haec quidem his verbis, quivis ut intellegat, quam voluptatem norit

saepe quaesivi

ex is qui appellabantur sapientes, quid haberent quod in bonis[*](quid in boni GV (quod V2) R1 (in exp. 1) quidboni K1 quid in bonis K2B quod in bono Gr.) relinquerent, si illa detraxissent, nisi si vellent voces inanis fundere: nihil ab is potui cognoscere. qui si virtutes ebullire volent et sapientias,[*](sapientiam V2 ) nihil aliud dicent nisi eam viam,[*](viam K viam V (exp. 2) vim quae fiant ureae vol. Non. quae G) qua efficiantur eae[*](eae haec K) voluptates quas supra dixi.[*](qui si ... 7 dixi Non. 26, 19 )

ad hancine igitur vitam Telamonem illum revocabis, ut leves aegritudinem, et si quem tuorum adflictum maerore videris,[*](videbis R1 ) huic[*](ut huic V tu huic Str. p. 58 (non male, sed v. 10 ut pro et Non. CADA )) acipenserem[*](accipenserem X (cf. fat. fr. 5) accipienserem Non. V2 (pen) (acup. fin. 2,91 cf. 24. 5)) potius quam aliquem Socraticum libellum dabis?[*](et si... 12 dabis Non. 550, 18 ) hydrauli[*](hgDPAll fere X hydraulis V2 ) hortabere ut audiat voces potius quam Platonis? expones,[*](exponens X corr. V2 ) quae spectet,[*](spectat K) florida et varia? fasciculum ad naris admovebis? incendes odores et sertis redimiri iubebis et rosa? si vero aliquid etiam—, tum plane luctum omnem absterseris.

haec Epicuro confitenda sunt aut ea, quae modo expressa ad verbum dixi, tollenda de libro vel totus liber potius abiciundus; est enim confertus voluptatibus. Quaerendum igitur, quem ad modum aegritudine privemus[*](privemur X corr. K2R2V3 ) eum qui ita dicat:

1. Pol mi/hi fortuna ma/gis nunc defit qua/m[*](quam quod G1 ) genus.[*](Enn. Thyest. sc. 354)
2. Na/mque[*](namque neque K) regnum su/ppetebat mi,[*](mihi X corr. Grotius ) u/t scias, quanto e/ loco,
3. Qua/ntis opibus, qui/bus de rebus la/psa fortuna a/ccidat.[*](occidat Ribb. sed cf. Th. l. l. I p. 290 )

ex opibus summis opis egens, Hector,[*](haector X) tuae

1. Qui/d petam prae/sidi[*](praesidii X) aut e/xequar quo/ve nunc[*](Ennius Andr. sc. 85. 6)
2. Au/xilio e/xili[*](exilii X (exillii K1) de hiatu cf. Plaut. Aul. 142 al. (Jacobsohn, Quaest. Plaut. Gött. 1904 p. 21)) au/t fugae[*](fugae s Bentl. fuga) fre/ta sim?
3. A/rce et urbe o/rba sum. quo a/ccidam?[*](accedam X (accedam' K) corr. s ) quo a/pplicem?
4. Cui/ nec arae pa/triae domi stant, fra/ctae et disiectae/ iacent,
5. Fa/na flamma de/flagrata, to/sti alti[*](alii X corr. M2 s ) stant pa/rietes
6. De/formati atque a/biete crispa—

1. O pa/ter, o patria, o Pri/ami domus,
2. Saeptum a/ltisono cardi/ne templum!
3. Vidi e/go te adstante[*](dstantem X (def. Va.) sed m eras. in V astante p. 260, 22 ) ope ba/rbarica
4. Tecti/s caelatis la/queatis,
5. Auro e/bore instructam re/gifice.[*](regificem X sed m exp. K1B)

o poëtam egregium! quamquam ab his cantoribus Euphorionis[*](Euphorioneis V ei in r. 1autc ) contemnitur. sentit omnia repentina et necopinata esse graviora; exaggeratis igitur regiis[*](regis X corr. s ) opibus, quae videbantur sempiternae fore, quid adiungit?

1. Haec o/mnia vidi infla/mmari,[*](Enn. ib. 92.97 cf. p.260, 22 sqq.)
2. Priamo/ vi vitam evi/tari,
3. Iovis a/ram sanguine[*](sanguine KRc Non. sanguinem GR1V) tu/rpari.[*](Iovis... turpari Non. 181, 1 )

praeclarum carmen! est enim et rebus et verbis et modis lugubre. Eripiamus huic aegritudinem. quo modo?

Dicet aliquis: quid ergo? tu Epicurum existimas[*](Epic. fr. 440 existimas s existimabas) ista voluisse, aut libidinosas eius fuisse sententias? ego vero minime; video enim ab eo dici multa severe, multa praeclare. itaque, ut saepe dixi, de acumine agitur eius, non de moribus; quamvis spernat[*](spernant X (sperant G1) corr. Vc aut 1 ) voluptates eas quas modo laudavit, ego tamen meminero quod[*](quid G) videatur ei summum bonum. non enim verbo solum posuit voluptatem, sed explanavit quid diceret:

saporem

et corporum complexum et ludos[*](Epic. fr. 67) atque cantus et formas eas quibus oculi iucunde moveantur.

'at[*](at ad V) idem ait non crescere voluptatem dolore[*](fr. 419) detracto,[*](detractos G 1V1 esse Vc s om. X) summamque esse voluptatem nihil dolere.[*](dolore V1 )' paucis verbis tria magna peccata: unum, quod secum ipse pugnat. modo enim ne suspicari quidem se

'at[*](at ac R1 ) laudat[*](Epic. fr. 507) saepe virtutem'. et quidem C. Gracchus,[*](sqq. grachus G1 (gracchi 23) K) cum largitiones maximas fecisset et effudisset[*](effundisset X corr. K1V1 ) aerarium, verbis tamen defendebat aerarium. quid verba audiam, cum facta videam? L.[*](L. add. Vc om. X (ut p. 223, 13 M. ante Crassum) cf. Verr. 4, 195 ) Piso ille Frugi semper contra legem frumentariam dixerat. is lege lata consularis ad frumentum accipiundum[*](accipiendum G1K) venerat. animum[*](animam X corr.R1?K2 ) advertit Gracchus in contione Pisonem stantem; quaerit audiente p. R., qui sibi constet, cum ea lege frumentum petat, quam dissuaserit.[*](dissuas serat G1 )

nolim

mea bona, Gracche, tibi viritim dividere libeat, sed, si facias,[*](facies K) partem petam.

negat Epicurus[*](sqq. Epic. fr. 506. 584. 459 ) iucunde posse vivi, nisi cum virtute vivatur, negat ullam in sapientem vim esse fortunae, tenuem victum antefert copioso, negat ullum esse tempus, quo sapiens non beatus sit. omnia philosopho digna, sed cum voluptate pugnantia.

non istam dicit voluptatem

Et queruntur quidam Epicurei, viri optimi—nam nullum genus est minus malitiosum—, me studiose dicere contra Epicurum. ita credo, de honore aut de dignitate contendimus. mihi summum in animo bonum videtur, illi autem in corpore,[*](videtur in corp. K1 ) mihi in virtute, illi in voluptate. et illi pugnant, et quidem vicinorum fidem implorant—multi autem sunt, qui statim convolent —; ego sum is qui dicam me non laborare, actum habiturum, quod egerint.

quid enim? de bello Punico agitur? de quo ipso cum aliud M. Catoni, aliud L. Lentulo videretur, nulla inter eos concertatio[*](concertatio er in r. V concertio K) umquam fuit. hi nimis iracunde agunt, praesertim cum ab is non sane animosa defendatur sententia, pro qua non in senatu, non in contione,[*](contentione R1 ) non apud exercitum neque ad[*](ad apud V2 ) censores dicere audeant. sed cum istis alias, et eo quidem animo, nullum ut certamen instituam, verum dicentibus facile cedam; tantum admonebo, si maxime verum sit ad corpus omnia referre sapientem sive, ut honestius dicam, nihil facere nisi quod expediat, sive omnia referre ad utilitatem suam, quoniam haec plausibilia non sunt, ut in sinu[*](in sinu insignum vel in signum RG1K1 in sinum K1 e corr. G2V) gaudeant, gloriose loqui desinant.[*](Otto, Sprichw. 1656)

Cyrenaicorum restat sententia;

qui tum aegritudinem censent existere, si necopinato quid evenerit. est id quidem magnum, ut supra[*](supra p. 332, 6 ) dixi; etiam Chrysippo[*](Chrys. fr. eth. 417) [*](crysippo X) ita videri scio, quod provisum ante non sit, id ferire[*](ferire fieri X corr. Vc aut 1 ) vehementius; sed non sunt in hoc[*](hic in hoc G (exp. 2)) omnia. quamquam hostium[*](et ante hostium add. V2 non male ) repens adventus[*](advetus G1R1V1 ) magis aliquanto[*](aliquando X corr. Vc aut 1 ) conturbat

Quod ita esse dies declarat, quae procedens ita mitigat, ut isdem malis manentibus non modo leniatur aegritudo, sed in plerisque tollatur. Karthaginienses[*](Kartag. X (22G1V Kartg K1)) multi Romae servierunt, Macedones rege Perse capto; vidi etiam in Peloponneso, cum essem adulescens, quosdam Corinthios. hi poterant omnes eadem illa de Andromacha[*](antromacha X (ex anthr. K1) cf.p.340, 23 ) deplorare:

haec omnia vidi ---