Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

Qui fortis est, idem est fidens (quoniam confidens[*](sqq. St. fr. 3, 570 ) mala consuetudine loquendi[*](loquendum Non. L 1 ) in vitio ponitur, ductum verbum a[*](a add. V2 ) confidendo, quod laudis[*](in ante laudis add. V2 ) est). qui autem est fidens, is profecto non extimescit; discrepat enim a timendo[*](qui... 4 a timendo fidens (fidere Quich.) Non. 443, 9 ) confidere.[*](confidens Non. ) atqui,[*](atqui R2 (cf. We.) atque) in quem cadit aegritudo, in eundem timor; quarum enim rerum praesentia sumus in aegritudine, easdem inpendentes et venientes[*](inpendentis..venientis e corr. V aut 2 ) timemus. ita fit ut fortitudini aegritudo repugnet.[*](ita. ... repugnet del. Hei. ) veri simile est igitur, in quem cadat[*](cadit G) aegritudo, cadere in eundem[*](eundem eum Non. ) timorem et infractionem[*](infractionem V (exp. rec)) quidem[*](quidem quandam ut v. in mg. Rrec ) animi[*](in quem... 10 animi Non. 122,28 ) et demissionem.[*](demisionem GKR1 dimisionem V1 ) quae in quem cadunt, in eundem cadit, ut serviat, ut victum, si quando,[*](si quando aliquando (ali in r. 2) V) se esse fateatur. quae qui recipit, recipiat idem necesse est timiditatem et ignaviam. non cadunt autem haec in virum fortem: igitur ne aegritudo quidem. at nemo sapiens nisi fortis: non cadet[*](cadit V2H cadat K) ergo in sapientem aegritudo.

Praeterea necesse est, qui fortis sit, eundem esse magni animi;[*](qui magni animi BK2 om. X qui autem magni animi Vc (ft. rec- tius cf. 326,11 Str. Phil. 49 p. 60)) qui magni animi sit, invictum; qui invictus sit, eum[*](eum om. H) res humanas despicere atque infra se positas arbitrari. despicere autem nemo potest eas res,[*](eas res nemo potest H) propter quas aegritudine adfici potest;[*](post potest add. nisi fortis Vc ) ex quo efficitur fortem virum aegritudine numquam adfici. omnes autem sapientes fortes: non cadit igitur in sapientem aegritudo. Et quem ad modum oculus conturbatus[*](turbatus H) non est probe adfectus ad suum munus fungendum,[*](fugendum K1V1 ) et reliquae partes totumve corpus statu cum est motum, deest officio suo et muneri,

p.325
sic conturbatus[*](siconturbatus G1K1 adxequendum V1 ) animus non est aptus ad exequendum[*](ad ex seq. G) munus suum. munus autem animi est ratione bene uti; et sapientis animus ita semper adfectus est, ut ratione optime utatur; numquam igitur est perturbatus. at[*](ad G1 (14 G1K1)) aegritudo perturbatio est animi: semper igitur ea sapiens vacabit.[*](primo iam si 325, 6 vacabit H)

Veri etiam simile illud[*](illi G1 ) est, qui sit temperans— quem Graeci sw/frona appellant eamque virtutem swfrosu/nhn vocant, quam soleo equidem tum temperantiam, tum moderationem appellare, non numquam etiam modestiam; sed haud[*](-d haut in r. K1 ) scio an recte ea virtus frugalitas appellari possit, quod angustius apud Graecos valet, qui frugi homines xrhsi/mous appellant, id est tantum modo utilis; at illud est latius; omnis enim abstinentia, omnis innocentia (quae apud Graecos usitatum nomen nullum habet, sed habere potest[*](potest om. H) a)bla/beian;[*](aBLaBEl in r. V1 ABDABelAN fere K1RG2 (in litt. evan. aut eras.) abdabeian H aBLaBElaN V1 ) nam est innocentia adfectio[*](affectio KRH) talis animi[*](sed praeteraN in r.) quae noceat nemini)—reliquas etiam[*](etiam om. H) virtutes frugalitas continet.[*](omnis abst.... 19 continet) quae nisi tanta esset, et si is angustiis, quibus plerique putant, teneretur, numquam esset L. Pisonis cognomen tanto opere laudatum.

sed quia, nec qui propter metum praesidium reliquit,[*](relinquit (-id G1) X corr. V1 aut 2 ) quod est ignaviae, nec qui propter avaritiam clam depositum[*](depositi G) non reddidit, quod est iniustitiae, nec qui propter temeritatem male rem gessit, quod est stultitiae, frugi appellari solet, eo tris virtutes, fortitudinem iustitiam prudentiam, frugalitas complexa est (etsi hoc quidem commune est virtutum; omnes[*](omnis X) enim inter se nexae

p.326
et iugatae sunt[*](hoc quidem est commu- ne ... 326, 1 sunt (sine nexae et) Non. 47, 7 )): reliqua igitur et quarta virtus sit[*](sit ut sit X sed ut exp. V2 reliqua igitur est, quarta v. ut sit, ipsa fr. Mdv. ) ipsa frugalitas. eius enim videtur esse proprium motus animi adpetentis regere et sedare semperque[*](semper quae X corr. Rc ) adversantem[*](aversantem X corr. VCR2 ) libidini moderatam in omni re servare constantiam. cui contrarium vitium nequitia dicitur.

frugalitas, ut opinor, a fruge, qua nihil melius e[*](est e We. ) terra, nequitia ab eo (etsi erit hoc fortasse durius, sed temptemus: lusisse[*](lusisse V (l m. 2?) iusisse R1 iussisse GKR2H) putemur,[*](putatos V (ato in r. 2 ut v.; voluitne putato ?) nil GRc (totum verbum del. R2)) si nihil sit) ab eo, quod nequicquam est in tali homine, ex quo idem

nihili
[*](St. fr. 3, 570 nihili V2 nihildic. G (2 litt. erasae) nihil KRV1 ) dicitur.—qui sit frugi igitur vel, si mavis, moderatus et temperans, eum necesse est esse[*](esse add. G2 ) constantem; qui autem constans, quietum; qui quietus, perturbatione omni vacuum, ergo etiam aegritudine. et sunt illa sapientis:[*](sed ... 326, 13 sapientis H) aberit igitur a sapiente aegritudo.

Itaque non inscite Heracleotes Dionysius[*](St. fr. 1, 434 dyonisius KR dioniius V) ad ea disputat, quae apud Homerum Achilles queritur hoc, ut opinor, modo:

  1. Corque meum penitus turgescit tristibus iris,[*](I 646)
  2. Cum decore atque omni me orbatum laude recordor.
num manus adfecta recte est, cum in tumore est, aut num aliud quodpiam[*](aliud quodpiam Turn. ex s aliquod (ex aliquid K1) quippiam X alia quippiam H) membrum tumidum ac turgidum non vitiose se habet?

sic igitur inflatus et tumens animus in vitio est. sapientis autem animus semper vacat vitio, numquam turgescit, numquam tumet; at irati[*](irati V e corr. iratus X cf. 23 sapientis) animus eius modi est: numquam igitur sapiens irascitur. nam si irascitur, etiam concupiscit; proprium

p.327
est enim irati cupere, a quo laesus videatur, ei quam maxumum dolorem inurere. qui autem id concupierit, eum necesse est, si id[*](si id sit G1 ) consecutus sit, magno opere[*](magnopere K H (magno opere R)) laetari. ex quo fit, ut alieno malo gaudeat; quod quoniam non cadit in sapientem, ne ut irascatur quidem cadit.[*](sapientis... 24 timet (pro tumet) 21 num ... 23 est 24 at... 327, 6 cadit (hoc ordine) H) sin[*](sin, non si (ut dicit Ha.) R) autem caderet in sapientem aegritudo, caderet etiam iracundia; qua quoniam vacat, aegritudine etiam vacabit.

Etenim si sapiens in aegritudinem[*](aegritudinem -ne G) incidere posset,[*](posset semel R1 ) posset etiam in misericordiam, posset in invidentiam (non dixi

invidiam
, quae tum[*](tum (cum G) etiam Bouh., alii aliter, Ciceronem corrigentes ) est, cum invidetur; ab invidendo autem invidentia recte dici potest, ut effugiamus[*](ut et fug. Non. ) ambiguum nomen invidiae.[*](posset (posse codd.) etiam... 12 invidiae Non. 443,15 (10 in invidiam. non dixi in invidentia 11 invidia)) quod verbum ductum[*](dictum G1K1 (cf. Isidor. 10,134)) est a nimis intuendo fortunam alterius, ut est in Melanippo:
quisnam florem[*](Acc. fr. 424 (unde aut quis mortalis fl. Non. 500, 13 num quis non mortalis fl. Ri. num quisnam poetae sit, dubium) quasnam G1 ) liberum invidit meum?
male Latine videtur, sed praeclare Accius; ut enim
videre
, sic
invidere florem
[*](flore X florē K2Rc? ) rectius quam
flori
. nos consuetudine prohibemur;

poëta ius suum tenuit et dixit audacius)—cadit igitur in eundem et misereri et invidere.[*](non cadit ... 19 invidere) nam qui dolet rebus alicuius adversis, idem alicuius etiam secundis dolet,[*](olet V add. 1 aut 2 solet GK1 (corr. 2) R1 ( dolet m. ant.)) ut Theophrastus interitum deplorans Callisthenis sodalis sui, rebus Alexandri prosperis angitur, itaque dicit Callisthenem incidisse in hominem summa potentia summaque fortuna, sed ignarum quem ad modum rebus secundis uti conveniret. atqui, quem ad modum

p.328
misericordia aegritudo est ex alterius rebus adversis, sic invidentia aegritudo est ex alterius rebus secundis. in quem igitur cadit misereri, in eundem etiam invidere;[*](atqui . . 328, 3 invidere) non[*](non nunc K1 ) cadit autem invidere in sapientem: ergo ne misereri quidem. quodsi aegre ferre[*](aegre ferre s Vrec ) [*](haec referre X) sapiens soleret, misereri etiam soleret. abest ergo a[*](a add. Vc ) sapiente aegritudo.

Haec sic[*](sic Rc? Vc si X) dicuntur a Stoicis concludunturque contortius. sed latius aliquando[*](aliquando cf. 323,22 aliquanto s male, cf. de orat. 1, 133 opt. gen. 23 ) dicenda sunt et diffusius; sententiis tamen utendum eorum potissimum, qui[*](qui ex quā ut v. G2 ) maxime forti et, ut ita dicam, virili utuntur ratione atque sententia. nam Peripatetici, familiares nostri, quibus nihil est uberius, nihil eruditius, nihil gravius, mediocritates vel perturbationum vel morborum animi mihi non sane probant. omne enim malum, etiam mediocre,[*](mediocre iocre in r. G2 ) malum[*](malum Bouh. magnum alt. id om. H) est; nos autem id agimus, ut id in sapiente nullum sit omnino. nam ut corpus, etiamsi mediocriter aegrum est, sanum non est, sic in animo ista mediocritas caret sanitate. itaque praeclare nostri, ut alia multa, molestiam sollicitudinem angorem propter similitudinem corporum aegrorum aegritudinem[*](aegritudinem cf. Aug. civ. 14,17 ext. ) nominaverunt.

hoc propemodum verbo Graeci omnem animi perturbationem appellant; vocant enim pa/qos,[*](PaOOC G1 patos H) id est morbum, quicumque est motus in animo turbidus. nos melius: aegris enim corporibus simillima animi est aegritudo, at[*](at ex aut G2 aegrotationes X) non similis aegrotationis est libido, non inmoderata laetitia, quae est voluptas animi elata et gestiens.[*](genstiens hic et 331, 21 G 1 ) ipse etiam metus non est morbi admodum similis, quamquam aegritudini[*](aegritudine X corr. V1?B1 ) est finitimus, sed proprie, ut aegrotatio in corpore, sic aegritudo

p.329
in animo nomen habet[*](sed... 329,1 nomen habet (nominavet L1) Non, 443,23 ) non seiunctum a dolore. doloris huius igitur origo nobis explicanda est, id est causa efficiens aegritudinem in animo tamquam aegrotationem in corpore. nam ut medici causa morbi[*](morbi verborum Non. inventa om. Non. del. Rc ) inventa curationem esse inventam putant,[*](nam ... 5 putant Non. 493,20 ) sic nos causa aegritudinis reperta medendi[*](repertãedendi G1 corr. 2 repertā medendi R (- postea add.) reperiemur V) facultatem reperiemus.

Est igitur causa omnis in opinione, nec vero aegritudinis[*](St. fr. 3, 385) solum, sed etiam reliquarum omnium perturbationum, quae sunt genere quattuor, partibus plures. nam cum omnis perturbatio sit animi motus vel rationis expers vel rationem aspernans vel rationi non oboediens, isque motus aut boni aut mali opinione citetur bifariam, quattuor perturbationes aequaliter distributae sunt. nam duae sunt ex opinione boni; quarum altera, voluptas gestiens, id est praeter modum elata[*](aelata G1R1 ) laetitia, opinione praesentis magni alicuius boni, altera, cupiditas, quae recte vel libido dici potest, quae est inmoderata adpetitio opinati magni boni rationi non obtemperans,[*](post obtemperans add. vel cupiditas recte vel libido dici potest X quae retinent sec. Dav. edd., in v. 17. 8 verba cupiditas — potest delentes. sed ut voluptatis sic cupi- ditatis nomen appositionis locum tenere debebat. de cupiditate autem praedicandam erat 'opinione futuri boni turbatur'; quod cum iam in enuntiato relativo expressum esset, anacoluthon natum est. ad boni 17 Vc in mg. adscr.: et quidem magis significat nomen libidinis magnitudinem erroris. itaque in ea cupiditate quae flagrantissima est proprie plerumque nomen hoc ponitur si omnis appetitio opinati boni haec] ut H)

—ergo haec duo genera, voluptas gestiens et libido, bonorum opinione turbantur, ut[*](ut in at corr. V2 ) duo reliqua, metus et[*](et om. Hs ) aegritudo, malorum. nam et metus[*](est post metus add. Vc s non male. ) opinio magni mali inpendentis[*](inpendentes G1R1V1 (corr. G2R1V1)) et aegritudo est opinio magni mali praesentis, et quidem recens opinio talis mali, ut in eo rectum[*](recte H)

p.330
videatur esse angi, id autem est, ut[*](ut om. G1 ) [*](dolore V) is qui doleat oportere opinetur se dolere. his autem perturbationibus, quas in[*](quas in quasi in GKH) [*](quasin R) vitam[*](vitam Lb. vita (cf. off. 3,34) homini H) hominum stultitia quasi quasdam Furias inmittit atque incitat,[*](, 3 omne ... 330, 4 incitat H) omnibus viribus atque opibus repugnandum est, si volumus hoc, quod datum est vitae, tranquille placideque traducere.

Sed cetera alias; nunc aegritudinem, si possumus, depellamus. id enim sit[*](sit (si V1)] est Bouh. sed cf. fin. 4,25 ) propositum, quandoquidem eam tu videri tibi in sapientem cadere dixisti, quod ego nullo modo existimo; taetra enim res est, misera, detestabilis, omni[*](omne GRV (corr. R1V1)) contentione, velis, ut ita dicam, remisque fugienda.

qualis enim tibi ille videtur

  1. Ta/ntalo progna/tus, Pelope na/tus, qui quondam a/[*](Enn. Thy. sc. 357) socru[*](socru Bentl. coll. Non. 223, 30 al. socero)
  2. Oe/nomao rege Hi/ppodameam[*](hippodamiam R2 ) ra/ptis nanctus[*](nactus KRc nactust Bentl. sed haec ab ipso Thyeste proferri videri Va. monet ) nu/ptiis—?
Iovis iste quidem pronepos.[*](Iovis ... pronepos poe- tae trib. Bentl. ) tamne ergo abiectus tamque fractus?
  1. Noli/te
inquit
  1. hospite/s ad me adi/re, ilico[*](illic oG1KV1 (l exp. 2)) i/stic,[*](Enn. Thy.349) [*](istic istinc vel isti s sed cf. Plaut. Mere. 912 )
  2. Ne co/ntagio/ mea boni/s umbrave o/bsit.
  3. Tanta[*](ante tanta ins. meo Bentl. stetis La. ) vis sce/leris in co/rpore hae/ret.
tu te,[*](tu te tune R2 ) Thyesta, damnabis orbabisque luce propter vim sceleris alieni? quid? illum filium Solis nonne patris ipsius luce indignum putas?
  1. Refu/gere oculi, co/rpus macie exta/buit,[*](Trag. inc. 189) [*](extabunt R1V1G2 extabant G1 )
  2. Lacrimae/ peredere u/more[*](umorem RV1Kc humo-rem GV2K2 utmorem K1 ) exangui/s genas,
    p.331
  3. Situm i/nter oris[*](situm inter oris La. ad Lucr. 2,118 situ nitoris GKRV1 situ nitoris corr. V2? praeterea nidoris Vrec ut v. situ nigroris Va. op. ac. 1, 56 al. alii ) bárba paedore[*](pedore hic X (cf.p. 348, 25)) hórrida atque[*](atque (adque G 1) del. Bothe sed cf. La. ad Lucr. 2,118 )
  4. Intónsa infuscat péctus inluvié[*](inluviae GK (ill.) R1 ) scabrum.
haec mala, o stultissime Aeeta,[*](aeota G eota KRV1 (aeota V2)) ipse tibi addidisti; non inerant in is quae tibi casus invexerat, et quidem inveterato malo, cum tumor animi resedisset—est autem aegritudo, ut docebo, in opinione mali recentis[*](est etiam aegr.... 6 recentis H) [*](recenti Ba. sed cf. 5 inveterate, p. 355, 8, Rabbow, Antike Schr. über Seelenheilung S. 153 )—; sed maeres videlicet regni desiderio, non filiae. illam enim oderas, et iure fortasse; regno non aequo animo carebas. est autem inpudens[*](impud. GKR e corr. ) luctus maerore se[*](sed G) conficientis, quod imperare non liceat liberis.

Dionysius[*](dionisius KRV) quidem tyrannus Syracusis expulsus Corinthi pueros docebat: usque eo imperio carere non poterat. Tarquinio vero quid impudentius, qui bellum gereret cum is qui eius non tulerant[*](tullerant G1 tulerat V1 ) superbiam? is cum restitui in regnum nec Veientium[*](vegentium KR1 ien- tium in r. G2 ) nec Latinorum[*](latiorum X corr. Vrec ) armis potuisset, Cumas contulisse se dicitur inque ea urbe senio et aegritudine esse confectus. Hoc tu igitur censes sapienti accidere posse, ut aegritudine opprimatur, id est miseria? nam cum omnis perturbatio miseria est, tum carnificina est aegritudo. habet ardorem libido, levitatem laetitia gestiens, humilitatem metus, sed aegritudo maiora quaedam, tabem cruciatum adflictationem foeditatem, lacerat exest animum planeque conficit. hanc nisi exuimus sic ut abiciamus, miseria carere non possumus.

Atque hoc quidem perspicuum est, tum[*](tum add.G2 ) aegritudinem existere, cum quid ita visum sit, ut magnum quoddam

p.332
malum adesse et urgere videatur. Epicuro autem placet opinionem mali aegritudinem esse[*](ea ante esse add. V2 ) natura,[*](esse, ea natura Usen. Ep. fr. 444 (sed cf. 334,14 necesse esse eqs.) ex opinione pro opinionem Sey. efficere pro esse Bai. cf. quae dixi Herm. XLI 323 ) ut, quicumque intueatur in aliquod maius malum, si id sibi accidisse opinetur, sit continuo in aegritudine.[*](aegritudinem X) Cyrenaici non omni malo[*](malo modo R1 ) aegritudinem[*](aegritudine GK1 ) effici censent, sed insperato et necopinato malo. est id quidem non mediocre ad aegritudinem augendam: videntur enim omnia repentina graviora. ex hoc et illa iure laudantur:
  1. E/go cum genui, tu/m morituros[*](moriturum et huic rei Sen. ad Pol. 11, 2 ) sci/vi et ei rei[*](Enn. Telam. sc. 312. cf. Hier. epist. 60, 5) su/stuli.
  2. Prae/terea[*](praeterea ae in r. Vc ) ad Troia/m cum misi ob de/fendendam Grae/ciam,
  3. Sci/bam[*](scibam Fronto p. 217 sciebam) me in morti/ferum bellum, no/n in epulas mi/ttere.

haec igitur praemeditatio futurorum malorum lenit eorum adventum, quae venientia longe ante videris. itaque apud Euripiden a Theseo dicta laudantur; licet[*](Eurip. fr. 964 euripidĕ K thesseo GKR1 ) enim, ut saepe facimus, in Latinum illa convertere:

  1. Nam qui hae/c audita a do/cto meminisse/m viro,
  2. Futu/ras mecum co/mmentabar mi/serias:
  3. Aut mo/rtem acerbam aut[*](alt. aut add. G2 exilii X) e/xili maesta/m fugam
  4. Aut se/mper aliquam mo/lem meditaba/r mali,
  5. Ut, si/ qua invecta di/ritas casu/ foret,
  6. Ne me i/nparatum cu/ra lacerare/t repens.[*](lacerare trepens G1R1 )

quod autem Theseus a docto se audisse dicit, id de se ipso[*](de ipso K1 (ex dese ipse) V1 (se add. 1) Anax. A 33 ) loquitur Euripides. fuerat enim auditor Anaxagorae, quem ferunt nuntiata morte filii dixisse:

sciebam me genuisse mortalem.
quae vox declarat is esse
p.333
haec acerba, quibus non fuerint cogitata. ergo id quidem non dubium, quin omnia, quae mala putentur, sint inprovisa graviora. itaque quamquam non haec una res efficit maximam aegritudinem, tamen, quoniam multum potest provisio animi et praeparatio ad minuendum dolorem, sint semper omnia homini humana meditata. et[*](et ex e Vc ) nimirum haec est illa praestans et divina sapientia, et perceptas penitus et pertractatas res humanas habere, nihil admirari,[*](ammirari GR1V) cum acciderit, nihil, ante quam evenerit, non evenire posse arbitrari.
  1. Quam ob rem o/mnis, cum secu/ndae res sunt ma/xume, tum ma/xume[*](tum maxume add. Kc ) [*](maxime alt. loco GRV bis H)
  2. Medita/ri secum opo/rtet, quo pacto a/dversam[*](adversum KRH) aerumna/m ferant.[*](fuerant H ferat K1 )
  3. Peri/cla,[*](pericula X) damna pe/regre rediens se/mper secum co/gitet,[*](pericla damna exilia peregre rediens semper cogitet Ter. codd. )
  4. Aut fi/li[*](filii p. X) peccatum au/t uxoris mo/rtem aut morbum fi/liae,
  5. Commu/nia esse haec, ne/ quid horum umquam a/ccidat animo/ novum;[*](c. e. haec, fieri posse, ut ne quid animo sit novom Ter. )
  6. Quicqui/d praeter[*](praeter propter K) spem eve/niat, omne id de/putare esse i/n lucro.[*](ergo .. 22 lucro H) [*](... 22 Ter. Phormio 241–6 )
ergo hoc[*](hoc ex haec G2 ) Terentius a philosophia sumptum cum tam commode dixerit, nos, e quorum fontibus id haustum est, non et dicemus hoc melius et constantius sentiemus?

hic est enim ille voltus semper idem, quem dicitur Xanthippe praedicare solita in[*](et in G (exp. 2)) viro suo fuisse Socrate:[*](socrate V2B e corr. M socratem KRV1 socratam G (ss. 2) del. Ba. def. Va. opp. 2 p. 130 )

p.334
eodem semper se vidisse exeuntem[*](et ante exeuntem add. Vc ) illum domo et revertentem. Nec vero ea frons erat, quae M. Crassi[*](quem crassi V1 que crassi G1 ) illius veteris, quem semel ait in omni vita risisse[*](riesisse R1 risisse, sed prius i in r. GV Luc. fr. 1300 ) Lucilius, sed tranquilla et serena; sic enim accepimus. iure autem erat semper idem voltus, cum mentis, a qua is fingitur, nulla fieret[*](fieret R ( Rc?) fieret V (t a m. 2) fieri G1K) mutatio. quare accipio equidem[*](quidem G1 ) a Cyrenaicis haec arma contra casus et eventus, quibus eorum advenientes impetus diuturna praemeditatione frangantur,[*](frangatur R1 ) simulque iudico malum illud opinionis esse, non naturae; si enim in re esset,[*](esset s We. essent) cur fierent provisa leviora?

Sed est, isdem de rebus quod dici possit subtilius, si prius Epicuri sententiam viderimus. qui censet[*](Epic. fr. 444) necesse esse omnis in aegritudine esse, qui se in malis esse arbitrentur, sive illa ante provisa et expectata sint sive inveteraverint. nam neque vetustate minui mala nec fieri praemeditata leviora, stultamque etiam esse meditationem futuri mali aut fortasse ne futuri quidem: satis esse odiosum malum omne, cum venisset;[*](cum venisset ex conv. K2 ) qui autem semper cogitavisset accidere posse aliquid adversi, ei fieri illud sempiternum malum; si vero ne futurum quidem sit,[*](sit ex si Vc ) frustra suscipi miseriam voluntariam;[*](voluntariam add. GR1 in fine pag. ) ita semper angi aut accipiendo aut cogitando malo.

Levationem autem aegritudinis in duabus rebus ponit, avocatione a cogitanda molestia et revocatione[*](revocationem GKV1 ) ad contemplandas voluptates. parere[*](pareri GR1 (corr. 1) V1 (corr. 2)) enim censet animum rationi posse et, quo illa ducat, sequi. vetat igitur ratio intueri molestias, abstrahit ab acerbis

p.335
cogitationibus, hebetem[*](habetem V1 ) aciem ad miserias contemplandas facit;[*](facit add. Vc (ante aciem We. ft. rectius cf. docere 220,13 sed cf. off. 1, 12 extr. al.) om. cett. ) a quibus cum cecinit[*](cecidit X corr. 2 ) receptui, inpellit[*](receptuimpellit VHKc (receptaimp. K1)G2 (receptum pellit1) receptū impellit R) rursum et incitat ad conspiciendas totaque mente contrectandas[*](contractandas K (ex -tes1) H) varias voluptates,[*](vetat... 335, 4 voluptates H) quibus ille et praeteritarum memoria et spe consequentium sapientis vitam refertam putat.[*](refert amputat G1R1V1 ) Haec nostro more nos diximus, Epicurii[*](epicurei RcK2 ) dicunt suo; sed quae[*](quae ex qui V2 ) dicant, videamus, quo modo, neglegamus.