Tusculanae Disputationes

at non noster Posidonius;[*](possidon. X) quem et ipse saepe vidi et id dicam, quod solebat narrare Pompeius, se, cum[*](secum X (ipse cum Rc)) Rhodum venisset decedens ex Syria,[*](ex yria K) audire voluisse Posidonium;[*](possidon. X) sed cum audisset eum graviter esse aegrum, quod vehementer eius artus laborarent, voluisse tamen nobilissimum philosophum[*](philosophum R) visere: quem ut vidisset et[*](et add. Vc ) salutavisset honorificisque verbis prosecutus esset molesteque se dixisset[*](dixs. G) ferre, quod eum non posset audire, at ille:

tu vero

potes, nec committam,[*](necomitam G ( ss. 2) KR (necom. K2R) ne commitam V neccommittam s ) ut dolor corporis efficiat, ut frustra tantus vir ad me venerit.

'nihil agis, dolor! quamvis sis molestus, numquam te esse confitebor malum.' Omninoque omnes[*](omnis K1 ) clari et nobilitati[*](nobilitati diffamati ss. Vrec ) labores continuo[*](continuo Kl. (cf. p. 303, 25 S. Rosc. 94 al. ac de re pag. 311, 8 his ... 9 gloria) contempno GK1R (c contempno R2) P1 contemndo V (ss. 1 ut v.) contemptu K2B Gr. contendendo Bentt. ) fiunt[*](ficunt G) etiam tolerabiles. videmusne[*](videmusne R ( 2)) ut[*](ut X om. s vel Se. ) , apud quos eorum ludorum,[*](ludorum ex dolorum Kc ) qui gymnici nominantur, magnus[*](magnos X (corr. KcRcVrec)) honos sit, nullum ab is, qui in[*](quiin V) id certamen descendant, devitari dolorem? apud quos autem venandi et equitandi laus viget, qui hanc petessunt,[*](potę|sunt G1 ) [*](pessunt K1 ) nullum fugiunt dolorem. quid de nostris ambitionibus, quid de cupiditate honorum loquar? quae flamma est, per quam non cucurrerint[*](cucurrerint s -runt X)

sed tamen hoc evenit, ut in vulgus insipientium[*](insipientum G1 (corr. 1 et 2)) opinio valeat[*](valet G1 ) honestatis, cum ipsam videre[*](videri X (corr. R2Vrec)) non possint. itaque fama et multitudinis iudicio moventur,[*](movetur V1 ) cum id honestum putent, quod a plerisque laudetur. te autem, si in oculis sis multitudinis, tamen eius iudicio stare nolim nec, quod illa putet, idem putare pulcherrimum. tuo tibi iudicio est utendum; tibi si recta probanti placebis, tum non modo tete[*](tete V1? ) viceris,[*](tecevisceris K1 ) quod paulo ante praecipiebam, sed omnis et omnia.

hoc igitur tibi propone:[*](propono K1 ) amplitudinem animi[*](animi del. Bai. ) et quasi quandam exaggerationem quam altissimam animi, quae maxime eminet contemnendis et despiciendis doloribus,[*](dolorem G1 ) unam esse omnium rem pulcherrimam, eoque pulchriorem, si vacet populo neque plausum captans se[*](se G1 ) tamen[*](tamen tantum edd. vett. ) ipsa delectet. quin etiam mihi quidem laudabiliora videntur omnia, quae sine venditatione et sine populo teste fiunt,[*](quin... 22 fiunt Non. 189, 12 ) non quo fugiendus sit[*](sit V1)—omnia enim bene facta in luce se conlocari volunt[*](omnia recte facta... 24 volunt Aug. civ. 14, 18 )—, sed tamen nullum theatrum virtuti[*](virtuti V) conscientia maius est.

Atque in primis meditemur illud, ut haec patientia

sed cum videas eos, qui aut studio aut opinione ducantur,[*](eos qui... ducantur quo quisque (in ras.) ... ducatur V2 male ) in eo persequendo atque adipiscendo dolore non frangi, debes[*](debes Vvet s (cf. Plane. 77 Lael. 6 al.) debeas X (quod vix defenditur locis quales sunt nat. deor. 1, 43; natum videtur esse ex videas 17)) existimare aut non esse malum dolorem aut, etiamsi,[*](etiam sic G(.2 ) quicquid asperum alienumque natura[*](natura V1sfort. recte cf. p. 448, 18) sit, id appellari placeat malum, tantulum tamen esse, ut a virtute ita obruatur, ut nusquam[*](utnusquam V) [*](unusquam G) appareat. quae meditare quaeso dies et noctes. latius enim manabit haec ratio et aliquanto maiorem locum quam de uno dolore occupabit. nam si omnia fugiendae turpitudinis adipiscendaeque honestatis causa faciemus, non modo stimulos doloris, sed etiam fulmina[*](flumina K1 ) fortunae

ut enim si cui naviganti, praedones si [*](si add. Wopkens (post na- viganti Kü.)) insequantur, deus qui dixerit:

eice te navi;[*](e vel de navi s ) praesto est qui excipiat: vel delphinus, ut Arionem Methymnaeum,[*](metymnaeum X (-eum KV)) vel equi Pelopis illi[*](ille X corr. V1 ) Neptunii,[*](neptuni V poetae tragici verba subesse videntur. Trag. inc. 196 ) qui per undas currus[*](cursus G1 ) suspensos rapuisse dicuntur, excipient[*](excipiant V) te et quo velis perferent

Haec fere[*](fere V) hoc tempore putavi esse dicenda. sed tu fortasse in sententia permanes.

Minime vero, meque biduo duarum rerum, quas maxime timebam, spero liberatum metu.

Cras ergo[*](ego K) ad clepsydram; sic enim diximus,[*](duximus GRV1 (corr. 1 ut v.)) et[*](et Turn. (cf. leg. 2, 7) sed) tibi hoc video non posse deberi.

Ita prorsus; et illud quidem ante meridiem, hoc eodem tempore.

Sic faciemus tuisque optumis studiis obsequemur.

Quidnam esse, Brute,[*](Quidnam-Brute om. RK cf. praef. cur om. K) causae putem, cur, cum constemus ex animo et corpore, corporis curandi tuendique causa quaesita sit ars atque eius[*](ars eius atque X (areius atque K1, cf. praef.) corr. Man. ) utilitas deorum inmortalium[*](de eorum inm. R1V1 ) inventioni consecrata, animi autem medicina nec tam desiderata[*](desidera GRV ( add. V1?)) sit, ante quam inventa, nec tam culta, posteaquam cognita est, nec tam multis grata et probata, pluribus etiam suspecta et invisa? an quod corporis gravitatem et dolorem animo iudicamus, animi morbum corpore non sentimus? ita fit ut animus de se ipse tum[*](tumex cum corr. K2 ) iudicet, cum id ipsum, quo iudicatur, aegrotet.

Quodsi talis nos natura genuisset, ut eam ipsam intueri et perspicere eademque optima duce cursum vitae conficere possemus, haut[*](haut V2 ) [*](aut GK1RV1 ) [*](haud K2Bs ) erat sane quod quisquam rationem ac doctrinam[*](rationem ac doctrinam s ratione ac doctrina X rationedẽ V2 hac pro ac G1 et Gr.?)) requireret.[*](requiret G1 ) nunc parvulos nobis dedit igniculos, quos celeriter malis moribus opinionibusque depravati[*](depravati V1? e corr. Bs depravatis X) sic restinguimus, ut nusquam naturae lumen appareat. sunt enim ingeniis

accedunt etiam poëtae, qui cum magnam speciem doctrinae sapientiaeque prae se tulerunt, audiuntur leguntur ediscuntur et inhaerescunt penitus in mentibus. cum vero eodem quasi maxumus quidam[*](quidem K1R1H) magister populus accessit[*](accessit Vc (cf. rep. 4,9) om. X (accedit ante eodem add. multi s)) atque omnis undique ad vitia consentiens multitudo, tum plane inficimur opinionum pravitate a naturaque desciscimus,[*](dessciscimus KR1 ) ut nobis optime naturae vim vidisse[*](naturae vim vidisse Mdv. ad fin. 3,62 naturam invidisse) videantur, qui nihil melius homini, nihil magis expetendum, nihil praestantius honoribus, imperiis, populari gloria iudicaverunt. ad[*](ad at K) quam fertur optumus quisque veramque illam honestatem expetens,[*](expetens V) quam unam natura maxime anquirit,[*](unam s una anquirit Mos. inquirit) in summa inanitate versatur consectaturque nullam eminentem effigiem virtutis,[*](virtutis del. Bentl. gloriae (ex gloria V2) del. Bai. ) sed adumbratam imaginem gloriae. est enim gloria solida quaedam res et expressa, non adumbrata; ea est consentiens laus bonorum, incorrupta[*](et ante incorrupta add. Vc ) vox bene iudicantium de excellenti[*](excellenti ex -te V1 excellente rell. (ft. recte cf. de orat. 2, 85 fr. ap. Char. GL. I p. 138, 13)) virtute, ea virtuti resonat

illa autem, quae se eius imitatricem esse volt,[*](uult R e corr. H) temeraria atque inconsiderata et plerumque peccatorum vitiorumque laudatrix, fama popularis, simulatione honestatis formam[*](forme G1 ) eius pulchritudinemque corrumpit. qua caecitate homines, cum quaedam etiam praeclara cuperent eaque[*](que om. H) nescirent nec ubi nec qualia essent, funditus alii everterunt[*](everterent X corr. K2RcV1? ) suas civitates, alii ipsi occiderunt. atque hi quidem optuma petentes non tam voluntate quam cursus errore falluntur. quid? qui[*](quid qui KcR2V1? e corr. quid- que GR1V1 quiqui K1 ) pecuniae cupiditate, qui voluptatum libidine feruntur,[*](quid...12 feruntur om. H) quorumque ita perturbantur animi, ut non multum absint ab insania, quod insipientibus contingit[*](contigit G1 ) omnibus,[*](quod 14 omnibus del. Ba. ) is[*](is H his rell. ) nullane[*](ne om. G1 ) est adhibenda curatio? utrum quod minus noceant animi aegrotationes quam corporis, an quod corpora curari possint, animorum medicina nulla sit?

at et morbi[*](morbi ex moribus K1 ) perniciosiores pluresque sunt animi quam corporis;[*](an ... 18 corporis add. G2 in mg. ) hi enim ipsi[*](hi...19 ipsi hoc. . ipso Ba. male: 'ipsi corporis morbi animi morbos efficere possunt eorumque numerum augent' (plures!) cf. p. 405,14 ) odiosi sunt, quod ad animum pertinent[*](pertinet V) eumque sollicitant,[*](solicitant G1R1V1 )

animusque aeger

semper errat neque pati[*](pati poti Ribb. sed cf. Va. ) neque perpeti potest, cupere numquam desinit.

est profecto animi medicina, philosophia;[*](Cur igitur cum constemus ... 319,4 philosophia H) cuius auxilium non ut in corporis morbis petendum est foris, omnibusque opibus viribus,[*](et ante viribus add. Vc s viribus om. Gr.) ut nosmet ipsi nobis mederi possimus, elaborandum est. Quamquam de universa philosophia, quanto opere et expetenda esset et colenda, satis, ut arbitror, dictum est in Hortensio.[*](ortensio G) de maxumis autem rebus nihil fere intermisimus postea nec disputare nec scribere. his autem libris exposita sunt ea quae[*](eaque G1 ) a[*](a om. K1 ) nobis cum familiaribus nostris in Tusculano erant disputata. sed quo niam duobus superioribus de morte et de dolore dictum est, tertius dies disputationis hoc tertium volumen efficiet.

ut enim in Academiam nostram descendimus inclinato iam in postmeridianum tempus die, poposci eorum aliquem, qui aderant,[*](aliquid quid adherant G1 ) causam disserendi. tum res acta sic est:

1. Videtur mihi cadere in sapientem aegritudo.

Num reliquae quoque perturbationes animi, formidines libidines[*](libidines add. G2 ) iracundiae? haec enim fere sunt eius modi,[*](eiusmodi V (ss. c)) quae Graeci pa/qh [*](pathe X) appellant; ego poteram

morbos

Mihi vero isto modo.

Haecine[*](haeccine R2 ) igitur cadere in sapientem putas?

Prorsus existimo.

Ne ista gloriosa sapientia non magno aestimanda est, siquidem non multum differt ab insania.

Quid? tibi[*](quid tibi in r. V2 tibine G (exp. 2)) omnisne animi commotio videtur insania?

Non mihi quidem soli, sed, id quod admirari[*](amirari G1(āmirari2) R1V) saepe soleo, maioribus quoque nostris hoc ita visum intellego multis saeculis ante Socratem,[*](socrantĕ G1 (n del. 2) socraten KR) a quo haec omnis, quae est de vita et de moribus, philosophia manavit.

Quonam[*](quoniam G (i del. 1?)) tandem modo?

Quia nomen insaniae significat mentis aegrotationem et morbum, id est insanitatem et aegrotum animum, quam appellarunt insaniam.[*](id est . . 14 insaniam (quae C. addidit quia eius aequalibus nomen insaniae non insanum animi habitum sed furorem significabat) del. Bentl. )

(omnis autem perturbationes animi morbos philosophi appellant negantque stultum quemquam his morbis vacare. qui autem in morbo sunt, sani non sunt; et omnium insipientium animi in morbo sunt: omnes insipientes igitur insaniunt[*](omnis ... 18 insaniunt del. Ba. (post sanos 321, 2 ponit Margrander Trans. and proc. of the American phil. ass. XXX p. 34). verum non mirus nescio qui glossator sed Cicero ipse haec postea addidisse videtur, cum intellegeret se illud 'omnisne animi commotio videtur insania?' in argumentatione neglexisse. )). sanitatem enim[*](enim om. Hs ) animorum positam in tranquillitate quadam constantiaque censebant; his rebus mentem vacuam appellarunt insaniam, propterea quod in perturbato animo sicut in corpore sanitas esse non posset.[*](posset Ern. possit ille G1 )

nec minus illud acute, quod animi adfectionem lumine mentis carentem nominaverunt amentiam eandemque dementiam.[*](omnis... 25 dementiam H) ex quo intellegendum est eos qui haec rebus nomina posuerunt sensisse[*](senisse GR1V1 ) hoc idem,

quod aliis quoque multis locis reperietur;[*](reperitur G1 ) sed id alias, nunc, quod instat. totum igitur id[*](alt.id om. H s ) quod quaerimus quid et quale sit,[*](sit fit V) verbi vis ipsa declarat. eos enim sanos quoniam intellegi necesse est, quorum mens motu quasi morbo perturbata nullo[*](nulla X corr. V1? ) sit, qui[*](quia K1 ) contra adfecti[*](affecti GR2 insani G1 ) sint, hos insanos appellari necesse est. itaque nihil melius, quam quod est in consuetudine sermonis Latini, cum exisse ex potestate dicimus eos, qui ecfrenati[*](hecfrenati G (h del. 2) hęc fr. V effr. RrecVrec ) feruntur aut libidine aut iracundia— quamquam ipsa iracundia libidinis est pars; sic enim definitur: iracundia ulciscendi libido[*](ulciscendi libido cf. Aug. civ. 14,15 quis V1 )—; qui igitur exisse ex potestate[*](dicimus ... 20 ex potestate om. H) dicuntur, idcirco dicuntur, quia non sint in potestate mentis, cui regnum totius animi a natura tributum est. Graeci autem mani/an [*](manian X (man in r. V1) appellant X) unde appellent, non facile dixerim; eam tamen ipsam[*](ipsa KGH (ipsāR, sed vix m. 1)) distinguimus nos melius quam illi. hanc enim insaniam, quae iuncta stultitiae[*](stultitiae K2VcBGr.(?) stultitia X) patet latius,[*](nos post latius add. Vc ) a furore disiungimus.[*](distinguimus R) Graeci volunt illi quidem, sed parum valent verbo:

si insanus

si furiosus[*](insanus et fur. Non. escit Bouhier esse incipit W esset Non. ) escit

Cadere, opinor, in sapientem aegritudinem tibi dixisti videri.

Et vero ita existimo.

Humanum id quidem, quod ita existumas. non enim silice nati sumus, sed est naturale in animis tenerum[*](e ante silice add. Vc non male naturabile X sed bi exp. V1 (cf. animabili codd. nat. deor. 2,91) natura Lb. ) quiddam[*](quidam R1V1 (corr. 1) -ddā in r. G2 ) atque molle, quod[*](quod quā G1 ) aegritudine quasi tempestate quatiatur,[*](sed humanum... 22 quatiatur H) nec absurde Crantor ille, qui in[*](in om. X add. s Vrec )

minime

adsentior is qui istam nescio quam indolentiam magno opere laudant, quae[*](quae V2B qui X) nec potest ulla[*](ulle G1 ) esse nec debet. ne aegrotus sim;[*](sim s si inquit (inquid G1P cf. 2) fuerat X ( fuat V2 si exp. et ss. Vrec) corr. Sey. cf. Ps. Plut. Cons. ad Ap. 102c, qui primum ou) ga\r sumfe/romai — e)/cw kai\ tou= dunatou= kai\ tou= sumfe/rontos ou)=san ut sua profert, paulo post addit: 'mh\ ga\r nosoi=men', fhsi\n o( a)kadhmaiko\s Kra/ntwr, 'nosh/sasi de\ parei/h tis ai)/sqhsis' ktl. inquit ut 303, 21 ergo, inquit al. ) si

fuero,[*](sin quid fuerit Vict. ) sensus adsit,[*](adsit d in r. G2 absit Vc ) sive secetur quid sive avellatur a corpore. nam istuc nihil dolere[*](dolere ex dolore K1R1 ex dobere (b= lo) V1 contigit G1 ) non sine magna mercede contingit inmanitatis in animo, stuporis in corpore.[*](non sine... 7 corpore Aug. civ. 14, 9 )

sed videamus ne haec oratio sit hominum adsentantium nostrae inbecillitati et indulgentium mollitudini; nos autem audeamus non solum ramos amputare miseriarum, sed omnis radicum fibras[*](fybras X) evellere. tamen aliquid relinquetur fortasse; ita sunt altae[*](alta GKV (corr. 2?) H) stirpes stultitiae; sed relinquetur id solum quod erit necessarium. Illud quidem sic habeto, nisi sanatus animus sit, quod sine philosophia fieri non potest, finem miseriarum nullum fore.[*](sed... 15 fore) quam ob rem, quoniam coepimus, tradamus nos ei curandos: sanabimur, si volemus. et progrediar quidem longius: non enim de aegritudine solum, quamquam id quidem[*](quidem in mg. add. Rc ) primum, sed de omni animi, ut ego posui, perturbatione, morbo, ut Graeci volunt, explicabo. et primo, si placet, Stoicorum more agamus, qui breviter astringere solent argumenta; deinde nostro instituto vagabimur.