Lucullus

Negas sine deo posse quicquam: ecce tibi e transverso Lampsacenus Strato, qui det isti deo inmunitatem — magni quidem muneris; sed cum sacerdotes deorum vacationem habeant, quanto est aequius habere ipsos deos —: negat

Latent ista omnia Luculle crassis occultata et circumfusa tenebris,[*](latent i. o. Varro magnis (magis codd.) obscurata et c. tenebris Mart. Cap. 5, 517 ) [*](crassis ... tenebris poetae? ) ut nulla acies humani ingenii tanta sit, quae penetrare in caelum, terram intrare possit. Corpora nostra non novimus, qui sint situs partium, quam vim quaeque pars habeat ignoramus; itaque medici ipsi, quorum intererat ea nosse, aperuerunt ut viderentur, nec eo tamen aiunt empirici notiora esse illa, quia possit fieri ut patefacta et detecta[*](detecta dett. Rom. deiecta AB) mutentur. sed ecquid[*](ecquid Ven. haec quid AB) nos eodem modo rerum naturas persecare aperire dividere possumus, ut videamus terra penitusne defixa sit[*](sit A2N sint A 1B) et quasi radicibus suis haereat an media pendeat.

Habitari ait Xenophanes in luna, eamque[*](cf. Lact. inst. 3, 23, 12) [*](immo Anaxagoras) esse terram multarum urbium et montium: portenta videntur; sed tamen nec ille qui dixit iurare posset ita se rem habere, neque

Sed redeo ad animum et corpus. satisne tandem ea nota sunt nobis, quae nervorum natura sit quae venarum? tenemusne quid sit animus ubi sit, denique sitne an ut[*](an Lb. aut AB) Dicaearcho[*](dicearcho A2NB2 dicet archo B1 diceet - A 1 ) visum est ne sit quidem ullus; si est, trisne partes habeat ut Platoni placuit, rationis[*](Plat. r. p. 4, 436 A ss.) irae cupiditatis, an simplex unusque sit; si simplex, utrum sit ignis an anima an sanguis an ut Xenocrates numerus[*](numerus Bentl. mens AB merus numerus Pl. ) nullo oorpore, quod intellegi quale sit vix potest; et quidquid est,

Sin agis verecundius et me accusas 25non quod tuis rationibus non adsentiar sed quod nullis, vincam animum cuique adsentiar deligam - quem potissimum, quem?[*](quemnam? Reid ) Democritum; semper enim ut scitis studiosus nobilitatis fui. urgebor iam omnium vestrum convicio: 'tune aut inane quicquam putes[*](putas B) esse, cum ita conpleta et conferta sint omnia, ut et[*](ut et dett. Rom. et AB ut F2N) quod movebitur corpus [*](add. Lb.ei aliquid e numero vicinorumPl.) ** corporum cedat et qua quidque[*](quodque Lb. ) cesserit aliud ilico subsequatur, aut atomos ullas, e quibus quidquid efficiatur illarum sit dissimillimum, aut sine aliqua mente rem ullam effici posse praeclaram; et, cum in uno mundo ornatus hic tam sit mirabilis, innumerabilis supra infra dextra sinistra ante post alios dissimiles alios eiusdem modi mundos esse; et ut nos nunc simus ad Baulos Puteolosque videamus[*](et ut nos nunc sedemus ad Lucrinum pisciculosque exultantes videamus Non. p. 65 (exultare; libro III adscriptum)) sic innumerabiles paribus in locis esse isdem[*](eiusdem A 1NB1 ) nominibus honoribus rebus gestis ingeniis formis aetatibus isdem de rebus disputantes; et, si nunc aut si etiam dormientes aliquid animo videre videamur, imagines extrinsecus in animos nostros per corpus inrumpere. tu vero ista ne asciveris neve fueris commenticiis rebus adsensus; nihil sentire est melius quam tam prava sentire.'

Non ergo id agitur ut aliquid adsensu meo comprobem, sed [*](add. Pl.sed tu, quod Kay. quae tu, vide Mdv. ) ut eadem quae tu

Nec tamen istas quaestiones physicorum exterminandas puto. est enim animorum ingeniorumque naturale quoddam quasi pabulum consideratio contemplatioque naturae: erigimur, altiores[*](altiores dett. Dav. latiores AB el- N) fieri videmur, humana despicimus[*](dispicimus B1 A1sed disp et mus certa ) cogitantesque supera atque caelestia haec nostra ut exigua et minima contemnimus. indagatio ipsa rerum cum maximarum tum etiam occultissimarum habet oblectationem; si vero aliquid occurrit[*](occurrit N -ret AB) quod veri simile vi-

sed vester ut adsentiatur credat adfirmet, noster ut vereatur temere opinari praeclareque agi secum putet si in eius modi rebus veri simile quod sit invenerit.

Veniamus nunc ad bonorum malorumque notionem; et[*](sed Ald. ) paulum ante dicendum est. Non mihi videntur considerare cum[*](se cum Lb. ) physici[*](physica Ald. ) ista[*](istam A1B1 ) valde adfirmant earum etiam rerum auctoritatem si[*](se Dav. ) quae inlustriores videantur amittere. non enim magis adsentiuntur nec adprobant[*](assentientur neque approbabunt Ern. ) lucere nunc quam[*](nunc quam Ald. nusquam AB) cum cornix cecinerit tum aliquid eam aut iubere aut vetare, nec magis adfirmabunt signum illud si erunt mensi sex pedum esse, quam solem, quem metiri[*](mentiri A 1NB1 ) non possunt, plus quam duodeviginti partibus maiorem esse quam terram. ex[*](cf. p. 67, 6) quo illa conclusio nascitur: 'si sol quantus sit percipi non potest; qui ceteras res eodem modo quo [*](add. A3F2 ) magnitudinem solis adprobat is eas res non percipit; magnitude autem solis percipi non potest; qui igitur id adprobat quasi percipiat, nullam rem percipit'. respondebunt[*](respondebunt Pl. -runt A1NB1 -rint A2B2 ) posse percipi quantus sol sit: non repugnabo, dum modo eodem pacto cetera percipi conprehendique dicant. nec enim possunt dicere aliud alio magis minusve conprendi, quoniam omnium rerum una est definitio conprehendendi.

Sed quod coeperam: quid habemus in rebus bonis et malis explorati?[*](explorati A3N exploti A1B) nempe fines constituendi sunt ad quos et bonorum et malorum summa referatur. qua de re est igitur inter summos viros maior dissensio? Et omitto illa quae relicta iam videntur, Erillum qui in cognitione et scientia summum bonum ponit; qui cum

Hos si contemnimus et iam abiectos putamus, illos certe minus despicere debemus: Aristonem, qui cum Zenonis fuisset auditor re probavit ea quae ille verbis, nihil esse bonum nisi virtutem nec malum nisi quod virtuti[*](virtutis B) esset contrarium; in mediis ea momenta quae Zeno voluit nulla esse censuit. huic summum bonum est in is rebus neutram in partem moveri, quae a)diafori/a ab ipso dicitur. Pyrrho autem ea ne sentire quidem sapientem, quae a)pa/qeia [*](a)pa/qeiaAsc.2 apati AB) nominatur. Has igitur tot sententias ut omittamus, haec videamus, quae[*](haec nunc vid. quae Lb. nunc del. Ha. nunc remanent et quae Pl. ) nunc diu multumque defensa sunt.

Alii voluptatem finem esse voluerunt, quorum princeps Aristippus, qui Socratem[*](socraten AN) audierat, unde Cyrenaici, post Epicurus, cuius est disciplinanunc disciplina[*](del. A2B2 (-nam B1) om. N) notior nec tamen cum Cyrenaicis de ipsa

iam illud perspicuum est,[*](est in AN) omnibus is finibus bonorum quos exposui malorum fines esse contrarios. Ad vos nunc refero quem sequar; modo ne quis illud tam ineruditum absurdumque respondeat 'quemlubet,[*](quemlubet B2 -iubet B1 -libet AN) modo aliquem': nihil potest dici inconsideratius. Cupio sequi Stoicos. licetne — omitto per Aristotelem, meo iudicio in philosophia prope singularem — per ipsum Antiochum, qui appellabatur Academicus, erat quidem si perpauca mutavisset germanissimus Stoicus. erit[*](cf. Aug. civ. 19, 3 ex.) igitur res iam in discrimine; nam aut Stoicus constituatur[*](constituetur Lbm. ) sapiens[*](sapiens necesse est Mue. ) aut veteris Academiae — utrumque non potest; est enim inter eos non de terminis sed de tota possessione contentio; nam omnis ratio vitae definitione[*](definitionis A1 -nes B1 ) summi boni continetur,[*](conto inetur A 1 contion- B1 ) de qua qui dissident de omni vitae ratione dissident; non potest igitur uterque esse sa-

Quid cum ipse Antiochus dissentit quibusdam in rebus ab his quos amat Stoicis, nonne indicat[*](iudicat dett. Ven. ) non posse illa probanda esse sapienti?[*](probante esse sapiente B1; probata Lb. ) Placet Stoicis omnia peccata esse paria; at hoc Antiocho vehementissime displicet. liceat tandem mihi considerare utram sententiam sequar. Praecide' inquit, 'statue aliquando quidlibet.' Quid quae dicuntur quom[*](quom Pl. (duce Bentl.) quid AB quod Ven. 2 ) et acuta mihi videntur in utramque partem et paria, nonne caveam ne scelus faciam? scelus enim dicebas esse Luculle[*](cf. p. 40, 25) dogma prodere; contineo igitur me, ne incognito adsentiar, quod mihi tecum est dogma commune.

Ecce multo maior etiam dissensio. Zeno in una virtute positam beatam vitam putat. quid Antiochus? 'etiam' inquit 'beatam, sed non beatissimam'. deus ille qui nihil censuit deesse virtuti, homuncio hic qui multa putat praeter virtutem homini partim cara[*](cara Ald. clara AB) esse partim etiam necessaria. sed et [*](add. Pl.) ille vereor ne virtuti plus tribuat quam natura patiatur, praesertim Theophrasto[*](Thophr. de beata vita (cf. fin. 5, 85)) multa diserte copioseque dicente, et hic metuo ne vix sibi constet, qui cum dicat esse quaedam et corporis et fortunae mala tamen eum qui in his omnibus sit beatum fore censeat si sapiens[*](senseat A1B1 ) sit: distrahor, tum hoc mihi proba-

quid illa[*](illa Mc illud AB) in quibus consentiunt num pro veris probare possumus, sapientis animum numquam nec cupiditate moveri nec laetitia ecferri? age haec probabilia sane 5 sint; num etiam ilia, numquam timere numquam dolere: sapiensne non timeat ne[*](ne Dav. nec si AB) patria deleatur, non doleat[*](doleant A 1B1 ) si deleta sit?[*](si deleta sit V si del(a)etatis A1B1 si delet; satis B2 satis A2 ) durum, sed Zenoni necessarium, cui praeter honestum nihil est in bonis, tibi vero Antioche minime, cui praeter honestatem multa bona, praeter turpitudinem multa mala videntur, quae et venientia metuat sapiens necesse est et venisse doleat. Sed quaero quando ista fuerint Academia vetere †dunttia,[*](decreta F2 dicata N dictata Ha. ) ut animum sapientis commoveri et conturbari negarent: mediocritates illi probabant et in omni permotione naturalem volebant esse quendam modum. legimus omnes Crantoris veteris Academici de luctu; est enim non magnus verum aureolus et ut Tuberoni Panaetius praecipit ad verbum ediscendus libellus. atque illi quidem etiam utiliter a natura dicebant permotiones istas animis nostris datas, metum cavendi causa, misericordiam aegritudinemque clementiae; ipsam iracundiam fortitudinis quasi cotem esse dicebant — recte[*](cf. Tusc. 4, 43) secusne alias viderimus; atrocitas quidem ista tua quo modo in veterem Academiam inruperitnescio. Ilia vero ferre non possum — non quo mihi displiceant, sunt enim Socratica pleraque mirabilia Stoicorum, quae para/doca nominantur; sed ubi Xenocrates, ubi Aristoteles ista tetigit[*](tetigit A2B2 -tur B1 te igitur A 1N hos Mc hoc AB) (hos enim quasi eosdem esse vultis): illi umquam dicerent sapientes solos reges solos divites solos formosos; omnia quae ubique essent sapientis esse; neminem consulem prae-

haec tibi Luculle, si es adsensus Antiocho familiari tuo, tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo tantum quantum videbitur. Legi apud Clitomachum, cum Carneades et Stoicus Diogenes ad senatum in Capitolio starent, A. Albinum, qui tum P. Scipione et[*](et del. Bai. ) M. Marcello cos. praetor esset, eum[*](essetecum A 1 B 1 ) qui cum avo tuo Luculle consul fuit, doctum sane hominem ut indicat ipsius historia scripta Graece, iocantem[*](iudicantem B) dixisse Carneadi: 'ego tibi Carneade praetor esse non video, quia sapiens non sum, nec haec urbs nec in ea civitas?'; tum ille: 'huic Stoico non videris'.[*](an 'huic' (Stoico) 'non v.') Aristoteles aut Xenocrates, quos Antiochus sequi volebat, non dubitavisset quin et praetor ille esset et Roma urbs et eam civitas incoleret; sed ille noster est plane ut supra dixi Stoicus perpauca balbutiens.[*](plane ... dixi (dic L 1 dictus B A) ... balbutiens Non. p. 80 (balbuttire))

vos[*](cf. p. 94, 22) autem mihi verenti[*](verenti Chr. ueremi B1 ueremni an uerenini A 1 ueremini A2NB2 ) ne labar ad opinionem[*](opinationem Bentl. ) et aliquid adsciscam et conprobem incognitum, quod minime vultis, quid consilii datis? Testatur saepe Chrysippus tris[*](tris F2N ty A tis B) solas esse sententias quae[*](quae F2 qua AB) defendi possint de finibus[*](finibus F2M2 finitis AB fine Reid ) bonorum; circumcidit et amputat multitudinem. aut enim honestatem esse finem aut voluptatem aut utrumque.[*](add. A3N) nam qui summum bonum dicant id esse, si vacemus omni molestia, eos invidiosum nomen vo-

Sit sane ita — quamquam a Polemonis et Peripateticorum et Antiochi finibus non facile divellor nec quicquam habeo adhuc probabilius. verum tamen video quam suaviter voluptas sensibus nostris blandiatur; labor eo[*](labor eo Gr. labore A1B1 -ro A2B2 ) ut adsentiar Epicuro aut Aristippo: revocat virtus vel potius reprendit manu, pecudum illos motus esse dicit, hominem iungit deo. possum esse medius, ut, quoniam Aristippus quasi animum nullum habeamus corpus solum tuetur, Zeno quasi corporis simus expertes animum solum conplectitur, ut Calliphontem sequar — cuius quidem sententiam Carneades ita studiose defensitabat ut eam probare etiam videretur; quamquam Clitomachus adfirmabat numquam se intellegere potuisse quid Carneadi probaretur — sed si eum[*](si eum Pl. sicut A 1B1 si A2NB2 ) ipsum finem velim sequi, nonne ipsa severitas[*](veritas dett. Ven. ) et gravitas[*](gravitas Pl. grauis ANB2 B1 ) et recta ratio mihi obversetur: 'tune,[*](tune Reid (tun' Gul.) tum AB tu Ven. 2 ) cum honestas in voluptate contemnenda consistat, honestatem cum voluptate tamquam hominem cum belua copulabis?'

Unum igitur par quod depugnet relicum est, voluptas cum honestate; de quo Chrysippo sunt,[*](chrypsippo sunt A1 chrisippu sunt N1 chrysippusiuiit B 1 chrysippo fuit A2B2 chrisippi sunt N2 ) quantum ego sentio, non **[*](pauca acute disputata estque inter illasPl.) magna contentio. alteram si sequare, multa ruunt et maxime[*](mame A1B1 ) communitas cum hominum genere, caritas amicitia iustitia reliquae virtutes, quarum esse nulla potest nisi erit gratuita; nam quae voluptate quasi mercede aliqua ad officium inpellitur, ea non est virtus sed fallax imitatio simulatioque vir-

Nihil igitur me putatis,[*](putas Goer. ) haec et alia innumerabilia cum audiam, moveri? tam moveor quam tu Luculle, nec me minus hominem quam te [*](add. F2N) putaveris; tantum interest, quod tu cum es commotus adsciscis[*](asciscis N adscriscis A2B1 adquiescis A2B2 ) adsentiris adprobas, verum illud certum conprehensum perceptum ratum firmum fixum fuisse[*](fuisse om. dett. Ha. esse Dur. ) vis deque[*](dequeo A1 -quoeo NB1 ) eo nulla ratione neque pelli neque moveri potes, ego nihil eius modi esse arbitror cui si adsensus sim[*](cui sic ads. sim ut Pl. ) non adsentiar saepe falso,[*](falso dettl. Crat. -so an -se A -s(a)e NB) quoniam vera a falsis nullo visi[*](visi Pl. insin A1B1 del. A2NB2 ) discrimine separantur, praesertim cum iudicia ista dialecticae nulla sint.