Orator

conlocata autem verba habent ornatum, si aliquid concinnitatis efficiunt, quod verbis mutatis non maneat manente sententia; nam sententiarum ornamenta quae permanent, etiam si verba mutaveris, sunt illa quidem permulta, sed quae emineant pauciora.

ergo ille tenuis orator, modo sit elegans, nec in faciendis

nihil horum parum audacter, sed aut simile est illi unde transferas, aut si res suum nullum habet nomen, docendi causa sumptum, non ludendi videtur. Hoc ornamento liberius paulo quam ceteris utetur hic summissus, nec tam licenter tamen quam si genere dicendi uteretur amplissimo; itaque illud indecorum, quod quale sit ex decoro debet intellegi, hic quoque apparet, cum verbum aliquod altius transfertur idque in oratione humili ponitur quod idem in alia[*](alia L: alta Manutius ) deceret.

illam autem concinnitatem, quae verborum conlocationem inluminat eis luminibus quae Graeci quasi aliquos gestus orationis sxh/mata appellant, quod idem verbum ab eis etiam in sententiarum ornamenta transfertur, adhibet[*](adhibet L: adhibebit Bake ) hic quidem[*](hic quidem vulg.: quidem hic L ) subtilis, quem nisi quod solum ceteroqui[*](ceteroqui Heerdegen: ceteroquin codd. dett.: ceteroque L ) recte quidam vocant Atticum, sed paulo parcius; nam sic ut[*](sicut vulg.: si ut L ) in epularum apparatu a [*](a add. codd. dett. ) magnificentia recedens non se parcum solum sed etiam elegantem videri volet, et eliget[*](et eliget Bake: eliget L: eligetque Lambinus ) quibus utatur;

sunt enim pleraque apta[*](apta Lambinus: aptae L ) huius ipsius oratoris de quo loquor parsimoniae. Nam illa de quibus ante dixi huic acuto fugienda sunt: paria paribus relata et similiter conclusa eodemque pacto cadentia et immutatione litterae quasi[*](quasi secl. Lambinus: post quoddam transtulit Schütz ) quaesitae venustates, ne elaborata concinnitas et quoddam aucupium delectationis manifesto deprehensum appareat;

itemque si quae verborum iterationes contentionem aliquam et clamorem requirent, erunt ab hac summissione orationis alienae; ceteris promiscue poterit uti, continuationem verborum modo relaxet et dividat utaturque verbis quam usitatissimis, translationibus quam mollissimis; etiam illa sententiarum lumina adsumet[*](adsumet Lambinus: adsumat L ), quae non erunt vehementer inlustria. Non faciet rem publicam loquentem nec ab inferis mortuos excitabit nec acervatim multa frequentans una complexione devinciet. Valentiorum haec laterum sunt nec ab hoc, quem informamus, aut exspectanda aut postulanda; erit enim ut voce sic etiam oratione suppressior.

sed pleraque ex ills convenient etiam huic tenuitati, quamquam isdem ornamentis utetur horridius; talem enim inducimus. Accedet[*](accedet Lambinus: accedit L ) actio non tragica nec scaenae, sed modica iactatione corporis, vultu tamen multa conficiens; non hoc quo dicuntur os ducere, sed illo quo significant ingenue quo sensu quidque pronuntient.

huic generi orationis aspergentur etiam sales, qui in dicendo nimium[*](nimium L: mirum Aldus ) quantum valent; quorum duo genera sunt, unum facetiarum, alterum dicacitatis. Vtetur utroque; sed altero in narrando aliquid venuste, altero in iaciendo mittendoque ridiculo, cuius genera plura sunt; sed nunc aliud agimus.

illud admonemus tamen ridiculo sic usurum oratorem ut nec nimis frequenti ne scurrile sit, nec subobsceno ne mimicum[*](mimicum Nonius ct Iul. Victor: inimicum L ), nec petulanti ne improbum, nec in calamitatem ne inhumanum, nec in facinus ne odii locum risus occupet, neque aut sua persona aut iudicum aut tempore alienum. Haec enim ad illud indecorum referuntur.

vitabit etiam quaesita nec ex tempore ficta, sed domo adlata, quae plerumque sunt frigida. Parcet et amicitiis et dignitatibus, vitabit insanabilis contumelias, tantum modo

hanc ego iudico formam summissi oratoris[*](oratoris esse maluit Bake ), sed magni tamen et germani Attici; quoniam quicquid est salsum aut salubre in oratione, id proprium Atticorum est. E quibus tamen non omnes faceti: Lysias satis et Hyperides, Demades praeter ceteros fertur, Demosthenes minus habetur; quo quidem mihi nihil videtur urbanius, sed non tam dicax fuit quam facetus; est autem illud acrioris ingeni, hoc maioris artis.

vberius est aliud aliquantoque robustius[*](toque robustius hinc incipit codex Abbrincensis (A)) quam hoc humile de quo dictum est, summissius autem quam illud de quo iam dicetur amplissimum. Hoc in genere nervorum vel minimum, suavitatis[*](suavitatis AL: sanitatis Beier: sanguinis Schütz ) autem est vel plurimum. Est enim plenius quam hoc enucleatum, quam autem[*](autem si A ) illud ornatum copiosumque summissius.

huic omnia dicendi ornamenta conveniunt plurimumque est in hac orationis[*](orationis FPO: ornamenti A ) forma suavitatis. In qua multi floruerunt apud Graecos, sed Phalereus Demetrius meo iudicio praestitit ceteris, cuius oratio cum sedate placideque liquitur[*](liquitur A: labitur Purgold: loquitur L ), tum inlustrant eam quasi stellae quaedam translata verba atque immutata[*](immutata L: mutata A ). Translata dico, ut saepe iam, quae per similitudinem ab alia re aut suavitatis aut inopiae causa transferuntur; immutata[*](immutata Schütz: mutata AL ), in quibus pro verbo proprio subicitur aliud quod idem significet sumptum ex re aliqua consequenti.

quod quamquam transferendo fit, tamen alio modo transtulit cum[*](cum L: quod A ) dixit[*](cum dixit secl. Stangl ) Ennius arce et urbe orba sum[*](arce et urbe orba sum vulg.: arcem et urbem orbas L: arcent urbem orbam A ), alio modo[*](modo secl. Stangl ) , si pro patria arcem

quod nomina transferuntur; Aristoteles autem translationi et haec ipsa subiungit et abusionem, quam kata/xrhsin vocat, ut cum minutum dicimus animum pro parvo; et abutimur verbis propinquis, si opus est vel quod delectat vel quod decet[*](decet A: licet L ). Iam cum fluxerunt continuo plures translationes, alia plane fit oratio; itaque genus hoc Graeci appellant a)llhgori/an: nomine recte, genere melius ille qui ista omnia translationes vocat. Haec frequentat Phalereus maxime suntque dulcissima; et quamquam translatio est apud eum multa, tamen immutationes nusquam crebriores.

in idem genus orationis—loquor enim de illa modica ac temperata—verborum cadunt lumina omnia, multa etiam sententiarum; latae[*](laetae Iulius Victor ) eruditaeque disputationes ab eodem explicabuntur et loci communes sine contentione dicentur[*](explicabuntur... dicentur A: explicantur ... dicuntur L ). Quid multa? e philosophorum scholis tales fere evadunt; et nisi coram erit comparatus ille fortior, per se hic quem[*](quem L: quod A ) dico probabitur.

est enim quoddam etiam insigne et[*](insigne et C: insignibus maluit Stangl ) florens[*](florens C: floribus Heerdegen ) orationis pictum et expolitum genus, in quo omnes verborum, omnes sententiarum inligantur lepores. Hoc totum e sophistarum fontibus defluxit in forum, sed spretum a subtilibus, repulsum a gravibus in ea de[*](de L: demum Iulius Victor: demum de Stangl ) qua loquor mediocritate consedit.

tertius est ille amplus copiosus, gravis ornatus, in quo profecto vis maxima est. Hic est enim, cuius ornatum dicendi et copiam admiratae gentes eloquentiam in civitatibus plurimum[*](pluribus A ) valere passae sunt, sed hanc eloquentiam, quae cursu magno sonituque ferretur, quam suspicerent

sed multum interest inter hoc dicendi genus et superiora. Qui in illo subtili et acuto elaboravit ut callide arguteque diceret, nec quicquam altius cogitavit[*](cogitavit Heerdegen: cogitaret L: nec ... cogitaret om. A ), hoc uno perfecto magnus orator est, et si[*](etsi Jahn: si AL: sed Friedrich ) non maximus; minimeque in lubrico versabitur et, si semel constiterit, numquam cadet. Medius ille autem, quem modicum et temperatum voco, si modo suum illud satis instruxerit, non extimescet[*](extimescit L ) ancipites dicendi incertosque casus; etiam si quando minus succedet, ut saepe fit, magnum tamen periculum non adibit: alte[*](alte A: aliter L ) enim cadere non potest.

at vero hic noster, quem principem ponimus, gravis acer ardens, si ad hoc unum est natus aut in hoc solo se exercuit aut huic generi studuit[*](studet L ) uni nec suam copiam cum illis duobus generibus[*](generibus om. A ) temperavit, maxime est contemnendus. Ille enim summissus, quod acute et veteratorie dicit, sapiens iam[*](iam AL: tamen Stangl ), medius suavis, hic autem copiosissimus, si nihil aliud est, vix satis sanus videri solet. Qui enim nihil potest tranquille, nihil leniter, nihil partite definite distincte facete[*](facte maluit Stangl ) dicere, praesertim cum causae partim totae sint eo modo partim aliqua ex parte tractandae si is non praeparatis auribus inflammare rem coepit[*](coeperit Stangl cum codice m ), furere apud sanos et quasi inter sobrios bacchari vinulentus videtur[*](videbitur maluit H. Stephanus ).

tenemus igitur, Brute, quem quaerimus, sed animo; nam[*](nam A: non L: unde non manu, nam manu si Klotz ) manu si prehendissem, ne ipse quidem sua tanta eloquentia mihi persuasisset ut se dimitterem. sed inventus