Orator

itaque ut ego, cum a nostro Catone laudabar, vel reprehendi me a ceteris facile patiebar, sic Isocrates videtur testimonio[*](prae test. Heerdegen ) Platonis aliorum iudicia debere contemnere. Est enim, ut scis, quasi in extrema pagina Phaedri his ipsis verbis loquens Socrates: Adulescens etiam nunc, o Phaedre, Isocrates est, sed quid de illo augurer libet dicere. Quid tandem? inquit ille. Maiore mihi ingenio videtur esse quam ut cum orationibus Lysiae comparetur, praeterea ad virtutem maior indoles; ut minime mirum futurum sit si, cum aetate processerit, aut in hoc orationum genere cui nunc studet tantum quantum pueris reliquis praestet omnibus qui umquam orationes attigerunt aut, si contentus his non fuerit, divino aliquo animi motu maiora concupiscat; inest enim natura philosophia[*](philosophia vulg.: philosophiae L ) in huius viri mente quaedam.

haec de adulescente Socrates auguratur[*](auguratur F: auguratus OPM: auguratust Stangl ). At ea de seniore scribit Plato et scribit aequalis et quidem exagitator omnium rhetorum hunc miratur unum; me autem qui Isocratem non diligunt una cum Socrate et cum Platone errare patiantur. Dulce igitur orationis genus et solutum et fluens[*](et fluens Orelli: et effluens L ), sententiis argutum, verbis sonans est in illo epidictico genere quod diximus proprium sophistarum, pompae quam pugnae aptius, gymnasiis et palaestrae dicatum, spretum et pulsum foro. Sed quod educata huius nutrimentis elo-

quoniam tria videnda sunt oratori: quid dicat et quo quidque loco et quo modo, dicendum omnino est quid sit optimum in singulis, sed aliquanto secus atque in tradenda arte dici solet. Nulla praecepta ponemus, neque enim id suscepimus, sed excellentis eloquentiae speciem et formam adumbrabimus; nec quibus rebus ea paretur exponemus, sed qualis nobis esse videatur.

ac duo breviter prima; sunt enim non tam insignia ad maximam laudem quam necessaria et tamen[*](et tamen L: et eadem Halm: tamen secl. Sorof ) cum multis paene communia.

nam et invenire et iudicare quid dicas magna illa quidem sunt et tamquam animi instar in corpore, sed propria magis prudentiae quam eloquentiae: qua tamen in causa est vacua prudentia[*](qua... prudentia? secl. Lambinus: quae qua Stangl: quae tamen incauta est si vacua prudentia Madvig: quae tamen cassa est Bake )? noverit igitur hic quidem orator, quem summum esse volumus, argumentorum et rationum locos.

nam quoniam[*](quoniam om. ed. Venet., secl. vulg. ), quicquid est quod in controversia aut in contentione versetur, in eo aut sitne aut quid sit aut quale sit quaeritur:—sitne, signis; quid sit, definitionibus; quale sit, recti pravique partibus; quibus ut uti possit orator, non ille vulgaris sed hic excellens, a propriis personis et temporibus semper, si potest, avocet[*](poterit, avocabit maluit Bake ) controversiam; latius enim de genere quam de parte disceptare licet, ut quod in universo sit probatum id in parte sit probari necesse;—

haec igitur quaestio a propriis personis et temporibus ad universi generis rationem[*](rationem Nizolius: orationem L ) traducta appellatur qe/sis. In hac Aristoteles adulescentis non ad philosophorum morem

faciet[*](faciet Gulielmius: facile L ) igitur hic noster—non enim declamatorem aliquem de ludo aut rabulam de foro, sed doctissimum et perfectissimum quaerimus—, ut, quoniam loci certi traduntur, percurrat omnis, utatur aptis, generatim dicat; ex quo emanent[*](emanent L: emanant vulg. ) etiam qui communes appellantur loci. Nec vero utetur imprudenter hac copia, sed omnia expendet et seliget; non enim semper nec in omnibus causis ex isdem[*](ex isdem L: locis eadem add. Madvig ) locis eadem argumentorum momenta[*](momenta sumenda maluit Eussner ) sunt.

iudicium igitur adhibebit nec inveniet solum quid dicat sed etiam expendet. Nihil enim est feracius ingeniis, eis praesertim quae disciplinis exculta sunt. Sed ut segetes fecundae et uberes non solum fruges verum herbas etiam effundunt inimicissimas frugibus, sic interdum ex illis locis aut levia quaedam aut causis aliena aut non utilia gignuntur. Quorum ab oratoris iudicio dilectus nisi [*](nisi add. Mommsen: post quorum add. Stangl ) magnus adhibebitur,

quonam modo ille in bonis haerebit et habitabit suis aut molliet dura aut occultabit quae dilui non poterunt atque omnino opprimet, si licebit, aut abducet animos aut aliud adferet, quod oppositum probabilius sit quam illud quod obstabit?

iam vero ea quae invenerit qua diligentia conlocabit? quoniam id secundum erat de tribus. Vestibula nimirum honesta aditusque ad causam faciet inlustris; cumque animos prima adgressione occupaverit, tinfirmabit[*](infirmabit L: locum sic instaurari voluit Sauppe, occupaverit, et perspicue breviterque narraverit, sua confirmabit: rem exponet, sua confirmabit Kayser: alii alia ) excludetque contraria; de firmissimis alia prima ponet alia postrema inculcabitque leviora[*](inculcabit locabitque in medio leviora: Sandys non male ).

atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset summatim breviterque descripsimus. Sed, ut ante dictum est, in his partibus, etsi graves atque magnae sunt, minus et artis est et laboris; cum autem et quid et quo loco dicat invenerit, illud est longe maximum, videre quonam modo; scitum est enim, quod Carneades noster dicere solebat, Clitomachum eadem[*](eadem vulg.: ea L ) dicere, Charmadam autem eodem etiam modo dicere. Quod si in philosophia tantum interest quem ad modum dicas, ubi res spectatur, non verba penduntur, quid tandem in causis existimandum est quibus totis moderatur oratio?

quod quidem ego, Brute, ex tuis litteris sentiebam, non te id sciscitari[*](sciscitari vulg.: scitari L ), qualem ego in [*](in add. vulg. ) inveniendo et in conlocando summum esse oratorem vellem, sed id mihi quaerere videbare, quod genus ipsius orationis optimum iudicarem: rem difficilem, di immortales, atque omnium difficillimam. Nam cum est oratio mollis et tenera et ita flexibilis ut sequatur quocumque torqueas, tum et naturae variae et voluntates multum inter se distantia effecerunt genera dicendi:

flumen aliis verborum volubilitasque cordi est, qui ponunt in orationis celeritate eloquentiam; distincta alios et interpuncta intervalla, morae respirationesque delectant: quid potest esse tam diversum? tamen est in utroque aliquid excellens. Elaborant alii in [*](in add. codd. dett. ) lenitate et aequabilitate et puro quasi quodam et candido genere dicendi; ecce aliqui duritatem et severitatem quandam in [*](in add. Poggius ) verbis et orationis quasi maestitiam[*](maiestatem maluit Reid ) sequuntur; quodque paulo ante divisimus, ut alii graves alii tenues alii temperati vellent videri, quot orationum genera esse diximus totidem oratorum reperiuntur.

et quoniam coepi iam cumulatius hoc munus augere quam a te postulatum est—tibi enim tantum de orationis

quo modo autem dicatur, id est in duobus, in agendo et in eloquendo. Est enim actio quasi corporis quaedam eloquentia, cum[*](cum L: quae Ernesti ) constet e voce atque motu. Vocis mutationes totidem sunt quot animorum, qui maxime voce commoventur. Itaque ille perfectus, quem iam dudum nostra indicat oratio, utcumque se adfectum videri et animum audientis moveri volet, ita certum vocis admovebit sonum; de quo plura dicerem, si hoc praecipiendi tempus esset aut si tu hoc quaereres. Dicerem etiam de gestu, cum quo iunctus est vultus; quibus omnibus dici vix potest quantum intersit quem ad modum utatur orator.

nam et infantes actionis dignitate eloquentiae saepe fructum tulerunt et diserti deformitate agendi multi infantes putati sunt; ut iam[*](iam L: sane Jahn ) non sine causa Demosthenes tribuerit et primas et secundas et tertias actioni; si enim eloquentia nulla sine hac, haec autem sine eloquentia tanta est, certe plurimum in dicendo potest. Volet igitur ille qui eloquentiae principatum petet et contenta voce atrociter dicere et summissa leniter et inclinata videri gravis et inflexa[*](flexa maluit Schütz ) miserabilis;

mira est enim quaedam natura vocis, cuius quidem e tribus omnino sonis, inflexo acuto gravi, tanta sit et tam suavis varietas perfecta in cantibus. est autem etiam in dicendo quidam cantus obscurior, non hic e Phrygia[*](Phrygia L et Iul. Vict.: Lycia Quintil. xi. 3. 58) et Caria rhetorum[*](post rhetorum add. Ernesti quorum) epilogus paene canticum, sed ille quem significat Demosthenes et Aeschines, cum alter alteri obicit vocis flexiones; dicit[*](dicit del. Ernesti: dicit... fuisse secl. Meyer: dicit Aeschini plorare Madvig (plur L: plorare Schenkl))

in quo illud etiam notandum mihi videtur ad studium persequendae suavitatis in vocibus: ipsa enim natura, quasi modularetur hominum orationem, in omni verbo posuit acutam vocem nec una plus nec a postrema syllaba citra tertiam; quo magis naturam ducem ad aurium voluptatem sequatur[*](sequetur maluit Stangl ) industria.

ac vocis quidem bonitas[*](quidem bonitas Ernesti: bonitas quidem L ) optanda est; non est enim in nobis, sed tractatio atque usus in nobis. Ergo ille princeps variabit et mutabit: omnis sonorum tum intendens tum remittens persequetur gradus. Idemque motu sic utetur, nihil ut supersit. In gestu[*](in gestu secl. Bake: desit aut supersit in gestu Schüts ) status erectus et celsus; rarus incessus nec ita longus; excursio moderata eaque rara; nulla mollitia cervicum, nullae argutiae digitorum, non ad numerum articulus cadens; trunco magis toto se ipse[*](se ipse L et Quint.: ipse se Nonius ) moderans et virili laterum flexione[*](inflexione maluit Piderit ), bracchii proiectione in contentionibus, contractione in remissis.

vultus vero, qui secundum vocem plurimum potest, quantam adferet tum dignitatem tum venustatem! in quo cum effeceris ne quid ineptum sit aut vultuosum[*](sit aut voltuosum Nonius: aut voltuosum sit L ), tum oculorum est quaedam magna moderatio. Nam ut imago est animi vultus, sic indices oculi; quorum et hilaritatis et vicissim tristitiae modum res ipsae de quibus agetur temperabunt.