Orator

sed si profiterer[*](profiterer Ernesti: profitear L: profiteatur A )—quod utinam possem!—me studiosis dicendi praecepta et quasi vias quae ad eloquentiam ferrent[*](ferrent AL: ferent Jahn: ferant Kayser ) traditurum, quis tandem id iustus rerum existimator reprehenderet[*](reprehenderet AL: reprehendet cod. Vict.: reprehendat Bake )? nam quis umquam dubitavit quin[*](quin L: quod A ) in re publica nostra primas eloquentia tenuerit semper urbanis pacatisque[*](pacatis maluit Piderit ) rebus, secundas iuris scientia? cum in altera gratiae, gloriae, praesidi plurimum esset, in altera praescriptionum[*](praescriptionum cod. Laur. Poggii: persecutionum AL ) cautionumque praeceptio, quae quidem ipsa auxilium ab eloquentia saepe peteret, ea vero repugnante vix suas regiones finisque defenderet.

cur igitur ius civile docere semper pulchrum fuit hominumque clarissimorum discipulis floruerunt domus: ad dicendum si quis acuat aut adiuvet in eo[*](aut...eo secl. Hoerner ) iuventutem, vituperetur? nam si vitiosum est dicere ornate, pellatur omnino e civitate eloquentia; sin ea non modo eos ornat penes quos est, sed etiam iuvat universam[*](universam L: iuvat eversam A ) rem publicam, cur aut discere turpe est quod scire honestum est aut quod posse pulcherrimum est id non gloriosum est docere?

'at alterum factitatum est, alterum novum.' fateor; sed utriusque rei causa est. Alteros enim respondentes audire sat erat, ut ei qui docerent nullum sibi ad eam rem tempus ipsi seponerent, sed eodem tempore et discentibus satis facerent et consulentibus; alteri, cum domesticum tempus

'at dignitatem docere non habet.' certe, si quasi in ludo; sed si monendo, si cohortando, si percontando, si communicando[*](communicando A: commemorando L ), si interdum etiam una legendo, audiendo, nescio cur cum[*](cur cum vulg.: cur non AL eiecit Lambinus: cur secl. Bake: nescio cur ... etiam secl. Madvig ) docendo etiam aliquid aliquando si possis[*](possis A: posses L: si possis vulg. ) meliores[*](melius L ) facere, cur nolis? an quibus verbis sacrorum alienatio fiat docere honestum est, ut est[*](ut est om. A ) : quibus ipsa sacra retineri defendique possint non honestum est?

'at ius profitentur etiam qui nesciunt; eloquentiam[*](eloquentiam A: eloquentia L ) autem illi ipsi qui consecuti sunt tamen ea[*](ea om. L: eam, tamen Stangl ) se valere dissimulant[*](dissimulat AL: dissimulatur Ernesti ).' propterea quod prudentia hominibus grata est, lingua suspecta. Num igitur aut latere eloquentia potest aut id quod dissimulat effugit aut est periculum ne quis putet in magna arte et gloriosa turpe esse docere alios id quod ipsi fuerit honestissimum discere?

ac fortasse ceteri tectiores; ego semper me didicisse prae me tuli. Qui[*](qui vulg.: quid AL ) enim possem, cum et[*](et om. A ) afuissem domo[*](domo om. L ) adulescens et horum studiorum causa maria[*](maria A: mare L ) transissem et doctissimis hominibus referta domus esset et aliquae fortasse inessent in sermone nostro doctrinarum notae cumque vulgo scripta nostra legerentur, dissimulare[*](dissimularem L: dissimulare? non me Stangl ) me didicisse? Quid[*](quid AL: qui codd. dett. erat cur om. A ) erat cur probarem[*](improbarem Jahn ) nisi quod parum fortasse profeceram?

quod cum ita sit, tamen ea quae supra dicta sunt plus

de verbis enim componendis et de syllabis prope modum dinumerandis et dimetiendis loquemur; quae etiam si sunt, sicuti mihi videntur, necessaria, tamen fiunt magnificentius quam docentur. Est id omnino verum, at[*](at Schenkl: ut A: sed L ) proprie in hoc dicitur. Nam omnium magnarum artium sicut arborum altitudo nos delectat, radices stirpesque non item; sed esse illa sine his non potest. Me autem sive pervulgatissimus[*](pervagatissimus L ) ille versus, qui vetat

1. artem pudere proloqui quam factites,

quod si ea quae dixi non ita essent, quis tamen se tam durum agrestemque praeberet qui hanc mihi non daret veniam, ut cum meae forenses artes et actiones publicae concidissent, non me aut desidiae, quod facere non possum, aut maestitiae, cui resisto, potius quam litteris dederem? quae quidem me antea in iudicia atque in curiam deducebant, nunc oblectant domi; nec vero talibus modo rebus qualis hic liber continet, sed multo etiam gravioribus et maioribus; quae si erunt perfectae, profecto maximis[*](maximis om. L ) rebus forensibus nostris et externis[*](et externis om. L ) inclusae et domesticae[*](et domesticae om. L ) litterae respondebunt. Sed ad institutam disputationem revertamur.

conlocabuntur igitur verba, aut ut inter se quam aptissime cohaereant extrema cum primis eaque sint quam suavissimis vocibus, aut ut[*](aut ut A: ut aut L ) forma ipsa concinnitasque verborum conficiat orbem suum, aut ut comprehensio numerose et apte cadat. Atque illud primum videamus quale sit, quod vel maxime desiderat diligentiam, ut fiat[*](ut fiat A: est enim L: est enim ut fiat vulg. ) quasi structura quaedam nec tamen fiat[*](fiat A: fiet L ) operose; nam esset cum infinitus

1. quam lepide lexis[*](lexis AL: le/ceis edd. ) compostae[*](compostae vulg.: composit(a)e AL ) ut tesserulae omnes
2. arte pavimento atque emblemate vermiculato!

nolo haec tam minuta constructio appareat; sed tamen stilus exercitatus efficiet facile formulam[*](formulam A: hanc viam L: formam ac viam Reid ) componendi. Nam ut in legendo oculus sic animus in dicendo prospiciet quid sequatur, ne extremorum verborum cum insequentibus primis concursus aut hiulcas voces efficiat aut asperas. Quamvis enim suaves gravesque sententiae tamen, si incondite[*](inconditis L ) positis verbis efferuntur, offendent auris, quarum est iudicium superbissimum. Quod quidem Latina lingua sic observat, nemo ut tam rusticus sit qui[*](qui vulg.: quin AL ) vocalis nolit coniungere.

in quo quidam etiam Theopompum reprehendunt, quod eas litteras tanto opere fugerit, etsi idem magister eius Isocrates fecerat; at non Thucydides, ne ille quidem haud paulo maior scriptor Plato nec solum in eis sermonibus qui dia/logoi dicuntur, ubi etiam de industria id faciendum fuit sed in populari oratione, qua mos est Athenis laudari in contione eos qui sint in proeliis interfecti; quae sic[*](quae ... sit non male secl. Bake ) probata est, ut eam quotannis, ut scis, illo die recitari necesse sit. In ea est crebra ista vocalium[*](vocalium Manutius: vocum AL ) concursio, quam magna ex parte ut vitiosam fugit Demosthenes.

sed Graeci viderint; nobis ne si[*](ne si L: nisi A ) cupiamus. quidem distrahere voces conceditur. Indicant orationes illae ipsae horridulae Catonis, indicant omnes poetae praeter eos qui, ut versum facerent, saepe hiabant, ut Naevius:

vos, qui accolitis Histrum fluvium atque algidam

quam numquam vobis Grai atque barbari.

Scipio invicte,

hoc motu radiantis etesiae in vada ponti.

hoc idem nostri saepius non tulissent, quod Graeci laudare etiam solent. Sed quid ego vocalis? sine vocalibus saepe brevitatis causa contrahebant, ut ita dicerent: multi' modis, in vas'[*](in vas' Heerdegen: etuas A: muas L ) argenteis, palmi'[*](palmi' Ribbeck: palmet A: palma et L ) crinibus, tecti' fractis. Quid vero licentius quam quod hominum etiam nomina contrahebant, quo essent aptiora? nam ut duellum bellum, et[*](et om. A ) duis bis, sic Duellium eum qui Poenos classe devicit Bellium nominaverunt, cum superiores appellati essent semper Duellii. Quin etiam verba saepe contrahuntur non usus causa sed aurium. Quo modo enim vester Axilla Ala factus est nisi fuga litterae vastioris? quam litteram etiam e maxillis et taxillis[*](taxillis A: axillis L ) et paxillo[*](paxillo A: pauxillo L ) et vexillo consuetudo elegans Latini sermonis evellit.

libenter etiam copulando verba iungebant, ut sodes pro si audes, sis pro si vis. Iam in uno capsis tria verba sunt. Ain pro aisne, nequire pro non quire, malle pro magis velle, nolle pro non velle, dein etiam saepe et exin pro deinde et pro exinde dicimus. Quid, illud non olet unde sit, quod dicitur cum illis, cum autem nobis non dicitur, sed nobiscum? quia si ita diceretur, obscaenius concurrerent litterae, ut etiam modo, nisi autem interposuissem, concurrissent. Ex eo est mecum et tecum, non cum me et cum te, ut esset simile illis nobiscum atque vobiscum[*](vobiscum et nobiscum AL: correxerunt Itali ).

atque etiam a quibusdam sero iam emendatur antiquitas, qui haec reprehendunt. Nam pro deum atque hominum fidem deorum aiunt. Ita credo hoc illi nesciebant: an

patris mei meum factum pudet

texitur, exitium examen rapit

1. neque tuom[*](tuum A: tu L ) umquam in gremium extollas liberorum
2. ex te genus,

namque Aesculapi liberorum.

cives, antiqui amici maiorum meum,

consilium socii, augurium atque extum interpretes;

postquam prodigium horriferum, portentum[*](portentum vulg.: portentu AL ) pavos;

nihilne ad te de iudicio armum accidit?—

ut censoriae tabulae loquuntur, audeo dicere, non fabrorum aut procorum; planeque duorum virorum iudicium aut trium virorum capitalium aut decem virorum stlitibus iudicandis dico numquam. Et quid[*](et quid Heerdegen: ecqui Stangl: atqui vulg.: quid A: et qui L ) dixit[*](dux L ) Accius?

video sepulcra duo duorum corporum;

mulier una duum virum.

quid quod sic loqui, nosse, iudicasse vetant, novisse iubent et iudicavisse? quasi vero nesciamus in hoc genere et plenum verbum recte dici et imminutum usitate. Itaque utrumque Terentius:

eho tu, cognatum[*](cognatum AL: sobrinum Terent. Phorm. ) tuom non noras?

Stilponem inquam noveras.

1. quae quam sint cara[*](quae quam sint cara Ribbeck: quam cara sint quae AL ) post carendo[*](carendo FPO: carenda Lachmann: carendi A ) intellegunt,
2. quamque attinendi magni dominatus sient
[*](scient AL ).

scripsere alii rem

isdem[*](isdem codd. dett.: idem AL ) campus habet

credo, quod erat insuavius. †vna [*](insuavius. una AL: insuavius. absona Hellmuth: insuavius. insuavissima Jahn ) praepositio est af[*](af Stegmann ex Velio Longo p. 2224: ab A: ea FPO: abs eaque Lambinus ), quae nunc tantum in accepti tabulis manet ac ne his[*](ac ne his Ernesti: aeneis A: ne his L ) quidem omnium, in reliquo sermone mutata est; nam amovit dicimus et abegit et abstulit, ut iam nescias a'ne[*](a'ne Schütz: anne AL ) verum sit an ab an abs[*](ab an abs Schütz: absis A: abs L ). Quid si etiam abfugit[*](abfugit Gellius (xv. 3, 2): afugit FO: affugit PM: afugit quod fugit A, unde aufugit quod abfugit Heerdegen ) turpe[*](turpe L: forte A ) visum est et abfer noluerunt, aufugit et [*](aufugit et add. Schütz e Velio Longo ) aufer maluerunt[*](aufer maluerunt om. A )? quae praepositio praeter haec duo verba nullo alio in verbo reperietur. Noti erant et navi et nari, quibus cum IN praeponi oporteret, dulcius visum est ignotos, ignavos, ignaros[*](ignoti, ignavi, ignari L ) dicere quam ut veritas postulabat. Ex usu dicunt et e re publica, quod in altero vocalis excipiebat, in altero esset asperitas, nisi[*](nisi x maluit Stangl ) litteram sustulisses, ut exegit, edixit; refecit, rettulit, reddidit: adiuncti verbi prima littera praepositionem[*](prima littera praepositionem Maioragius: primam litteram praepositio AL ) commutavit, ut subegit, summovit[*](summovit ed. vet.: summutavit FO: submutavit PM: tum mutavit A ), sustulit.

quid in verbis iunctis? quam scite insipientem non insapientem, iniquum non inaequum, tricipitem non tricapitem, concisum non concaesum! Ex quo quidam pertisum etiam volunt, quod eadem consuetudo non probavit. Quid vero hoc elegantius, quod non fit natura, sed quodam instituto? indoctus [*](indoctus A cum Gellio: inductus FO1: inclitus O2P2M2 ) dicimus brevi prima littera, insanus producta, inhumanus[*](inhumanus FOP1: insipiens in marg. P2: insanus A: inmanis Luc. Müller ) brevi, infelix longa. Et, ne multis, quibus in verbis eae primae litterae sunt quae in sapiente[*](sapiente AL: sano Bake cod. Erl. )

quin ego ipse, cum scirem ita maiores locutos esse[*](esse om. A ), ut nusquam nisi in vocali aspiratione uterentur, loquebar sic, ut pulcros, Cetegos, triumpos, Cartaginem[*](pulchros ceteros (et cethegos L) triumphos Carthaginem AL: corr. vulg. ) dicerem; aliquando, idque sero, convicio aurium cum extorta mihi veritas esset, usum loquendi populo concessi, scienotiam mihi reservavi. Orcivios tamen et Matones, Otones, Caepiones, sepulcra, coronas, lacrimas[*](lacrimas om. A ) dicimus, quia per aurium iudicium licet. Burrum semper Ennius, numquam[*](nusquam A ) Pyrrhum;

vi patefecerunt Bruges[*](Bruges Victorius (var. lect. xiv. 3): Fruges FP Phruges O: Phry A ),