Pro M. Scauro

num igitur in his criminibus, iudices, residet[*](residet iam Mai: resitetiam A: resident etiam Heinrich) etiam aliqua suspicio? non perpurgata sunt, non refutata, non fracta? qui igitur id factum est? quia dedisti mihi, Triari, quod diluerem, in quo argumentarer, de quo disputarem; quia genus eius modi fuit criminum quod non totum penderet ex teste, sed quod ponderaret iudex ipse per sese[*](sese scripsi (clausulae gratia): se A).

neque vero, iudices, quicquam aliud in ignoto teste facere debemus nisi ut argumento, coniectura, suspicione rerum ipsarum vim naturamque quaeramus. etenim testis non modo afer aut Sardus sane, si ita se isti malunt nominari, sed quivis etiam elegantior ac religiosior impelli, deterreri, fingi, flecti potest; dominus est ipse voluntatis suae, in quo est impunita mentiendi licentia[*](men ... di licen. i. A: suppl. Heinrich).

argumentum vero, quod quidem est[*](quod quidem est Heinrich: quoquedeest A) proprium rei—neque enim ullum aliud argumentum vere vocari potest—rerum[*](rerum quod rerum Kayser) vox est, naturae vestigium, veritatis nota; id qualecumque est, maneat immutabile necesse est; non enim fingitur ab oratore, sed sumitur. qua re, in eo genere accusationis si vincerer, succumberem et cederem; vincerer enim[*](enim Madvig: omni A) re, vincerer causa, vincerer veritate.

agmen tu mihi inducas Sardorum et catervas et me non criminibus urgere, sed Afrorum fremitu terrere conere? non potero equidem disputare, sed ad horum fidem et mansuetudinem confugere, ad ius iurandum iudicum, ad populi Romani aequitatem[*](con ... re. dus. u ... PR ... uitatem A (Peyron): suppl. Beier), qui hanc familiam in hac urbe principem voluit esse, deorum immortalium numen implorare potero, qui semper exstiterunt huic generi nominique fautores.

poposcit, imperavit, eripuit, coegit.si doces[*](docet A: corr. nescio quis apud Orelli) tabulis, quoniam habet seriem quandam et ordinem contracti negoti confectio ipsa tabularum, attendam acriter et quid in defendendo mihi agendum sit videbo. si denique nitere testibus[*](nitere testibus T: ... usn ... re A) non dico bonis viris ac probatis, noti sint modo, quem ad modum mihi cum quoque sit confligendum[*](sit conflig. T: conflig. sit A) considerabo.

sin unus color, una vox, una natio est omnium testium, si, quod ei dicunt, non modo nullis argumentis sed ne litterarum quidem aliquo genere aut publicarum aut privatarum, quod tamen ipsum fingi potest, confirmare conantur, quo me vertam, iudices, aut quid agam? Cum singulis disputem? quid? non habuisti quod dares. habuisse se[*](sqq. interpunxit Francken) dicet. quis id sciet[*](scit Beier), quis iudicabit[*](iudicabit T: id iudicavit A: indicavit Beier)? non fuisse causam. finget fuisse. qui refellemus? potuisse non dare, si[*](si T: se A) noluisset. vi ereptum esse dicet. quae potest eloquentia disputando ignoti hominis impudentiam confutare?

non agam igitur cum ista Sardorum conspiratione et cum expresso, coacto sollicitatoque periurio subtiliter neque[*](neque T: nec A acuta quaedam et Kreyssig (cf. de Orat. iii. 32)) acu quaedam enucleata argumenta conquiram, sed contra impetum istorum[*](istorum T: istum illorum A) impetu ego nostro concurram atque confligam. non est unus mihi quisque[*](unus mihi quisque T: unus quisque mihi A) ex illorum acie protrahendus neque cum singulis decertandum atque pugnandum; tota est acies illa uno impetu prosternenda.

est enim unum maximum totius Sardiniae frumentarium crimen, de quo Triarius omnis Sardos interrogavit, quod genus uno[*](uno A: unum T) testimoni foedere et consensu omnium est confirmatum. quod ego crimen ante quam attingo, peto a vobis, iudices, ut me totius nostrae defensionis quasi quaedam fundamenta iacere[*](fund. iacere T: iacere fund. A) patiamini. quae si erunt, ut mea ratio et cogitatio fert, posita et constituta, nullam accusationis partem pertimescam.

dicam enim primum de ipso genere accusationis, postea de Sardis, tum etiam pauca de Scauro; quibus rebus explicatis tum denique ad hoc horribile et formidolosum[*](formidulosum AT) frumentarium crimen accedam.

quod est igitur hoc accusationis, Triari, genus, primum ut inquisitum non ieris? quae fuit ista tam ferox, tam explorata huius opprimendi fiducia? pueris nobis audisse videor L. Aelium[*](Laelium T: Vaelium A: corr. Peyron), libertinum hominem litteratum ac facetum[*](ac facetum om. A Q. A: TITIQ. T: T. Quincti Francken), cum ulcisceretur patroni iniurias, nomen Q. Muttonis, hominis sordidissimi, detulisse. A quo cum quaereretur[*](quaereretur T: quaeretur A) quam provinciam aut quam diem testium postularet, horam sibi octavam, dum in foro bovario inquireret, postulavit.

hoc tu idem tibi in M. Aemilio Scauro putasti esse faciendum? delata enim, inquit, causa ad me[*](ad me A: om. T) Romam[*](Romae AT: corr. Francken) est. quid? ad me Siculi nonne Romam[*](Roman T: Roma A) causam Siciliae detulerunt? at qui[*](at qui Madvig: atqui Priores) homines! prudentes natura, callidi usu, doctrina eruditi. tamen ego mihi provinciae causam in provincia ipsa[*](provinciam ipsam AT: corr. Mai) cognoscendam et discendam[*](et discendam T: om. A) putavi.

an ego querelas[*](querellas AT (ita ubique)) atque iniurias aratorum non in segetibus ipsis arvisque cognoscerem? peragravi, inquam, Triari, durissima quidem hieme vallis Agrigentinorum atque collis. campus ille nobilissimus ac feracissimus ipse me causam paene docuit Leontinus. adii casas aratorum, a stiva ipsa homines mecum conloquebantur.

itaque sic fuit illa expressa causa non ut audire ea quae dicebam, iudices, sed ut cernere et paene tangere viderentur. neque enim mihi probabile neque verum videbatur me, cum fidelissimae atque antiquissimae provinciae patrocinium recepissem, causam tamquam unius clientis in cubiculo meo discere.

ego nuper, cum Reatini, qui essent in fide mea, me suam publicam causam de Velini fluminibus et cuniculis[*](cunculis T: corr. Peyron) apud hos consules agere voluissent, non existimavi me neque dignitati praefecturae gravissimae neque fidei meae satis esse facturum, nisi me causam illam non solum homines sed etiam locus ipse lacusque docuisset.

neque tu aliter fecisses, Triari, si te id tui isti Sardi facere voluissent, hi qui te in Sardiniam minime venire voluerunt, ne longe aliter omnia atque erant ad te delata cognosceres, nullam multitudinis in Sardinia querelam, nullum in Scaurum[*](Scauro T: corr. Orelli) odium populi ---

anhelitu[*](litu A: suppl. Beier) Aetnam ardere dicunt, sic Verrem obruissem[*](obruissem Heinrich: operuissem A) Sicilia teste tota. tu vero comperendinasti uno[*](tu vero comp. uno Beier: tuo comp. um A) teste producto. at quo teste, di immortales! non satis quod uno, non quod ignoto, non quod levi; etiamne Valerio teste primam actionem confecisti, qui patris tui beneficio civitate donatus gratiam tibi non inlustribus officiis, sed manifesto periurio rettulit?