Pro P. Sestio

propugnatores autem rei publicae qui esse voluerunt, si leviores sunt, desciscunt, si timidiores, desunt: permanent illi soli atque omnia rei publicae causa perferunt qui sunt tales qualis pater tuus, M. Scaure, fuit, qui a C. Graccho usque ad Q. Varium seditiosis omnibus restitit, quem numquam ulla vis, ullae minae, ulla invidia[*](nulla umquam vis, nullae minae, nulla invidia Hks) labefecit; aut qualis Q. Metellus, patruus matris tuae, qui cum florentem hominem in populari ratione, L. Saturninum, censor notasset, cumque insitivum Gracchum contra vim multitudinis incitatae censu prohibuisset, cumque in eam legem quam non iure rogatam iudicarat iurare unus noluisset, de civitate maluit quam de sententia demoveri; aut, ut vetera exempla, quorum est copia digna huius imperi gloria, relinquam, neve eorum aliquem qui vivunt nominem, qualis nuper Q. Catulus fuit, quem neque periculi tempestas neque honoris aura potuit umquam de suo cursu aut spe aut metu demovere.

haec imitamini, per deos immortalis, qui dignitatem, qui laudem, qui gloriam quaeritis! haec ampla sunt, haec divina, haec immortalia; haec fama celebrantur, monumentis annalium mandantur, posteritati propagantur. est labor, non nego; pericula magna, fateor;

1. múltae insidiae súnt bonis

1. íd quod multi invídeant multique éxpetant inscítiast[*](inscitia estG),

1. póstulare[*](postularent P1G), nísi[*](nisi Wesenberg: sivi codd.) laborem súmma cum cura écferas.

1. óderint, dum métuant;

sed tamen haec via ac ratio[*](ac ratio Orelli: hec (sed h est in ras.) ratio P: haec ratio B rell.) rei publicae capessendae olim erat magis pertimescenda, cum multis in rebus multitudinis studium aut[*](aut Jacob: ad codd.: ac Lamb.) populi commodum ab utilitate rei publicae discrepabat. tabellaria lex ab L. Cassio ferebatur: populus libertatem agi putabat suam; dissentiebant principes et in salute optimatium temeritatem multitudinis et tabellae licentiam pertimescebant. agrariam Ti. Gracchus legem ferebat: grata erat populo; fortunae constitui tenuiorum videbantur; nitebantur[*](nitebantur om. PBΣ et] ei PBΣ (item l. 26). Cf. Vat. § 7) contra optimates, quod et discordiam excitari videbant et[*](et ante spoliari (l. 23) transp. C. Fr. Hermann), cum locupletes possessionibus diuturnis moverentur, spoliari rem publicam propugnatoribus arbitrabantur. frumentariam legem C. Gracchus ferebat: iucunda res plebei, victus enim suppeditabatur large sine labore; repugnabant boni, quod et ab industria plebem ad desidiam avocari putabant et aerarium exhauriri videbant[*](videbant Momms.: videbantur P1G1: videbatur P2 rell., Zielinski).

multa etiam nostra memoria, quae consulto praetereo, fuerunt in ea contentione[*](condicione Richter) ut popularis cupiditas a consilio principum dissideret. nunc iam[*](iam Ascens. 1531: tam P rell.: autem Lamb.) nihil est quod populus a delectis principibusque dissentiat: nec flagitat rem ullam neque novarum rerum est cupidus et otio suo et dignitate optimi cuiusque et universae rei publicae gloria delectatur. itaque homines seditiosi ac turbulenti, quia nulla iam largitione populum Romanum concitare possunt, quod plebes[*](plebes P rell.: plebs G) perfuncta gravissimis seditionibus ac discordiis otium amplexatur[*](amplexatur Madv.: malexatur P1: male vexatur P2 rell. (male laxatur G)), conductas habent contiones, neque id agunt ut ea dicant aut ferant quae illi velint audire qui in contione sunt, sed pretio ac mercede perficiunt ut, quicquid dicant[*](dicunt Halm (Balb. § 44)), id illi velle audire videantur.

num vos existimatis Gracchos aut Saturninum aut quemquam illorum veterum qui populares habebantur ullum umquam in contione habuisse conductum? nemo habuit; ipsa enim largitio et spes commodi propositi sine mercede ulla multitudinem concitabat. itaque temporibus illis, qui populares erant, offendebant illi quidem apud gravis et honestos homines, sed populi iudiciis atque omni significatione florebant. his in theatro plaudebatur, hi suffragiis quod contenderant consequebantur, horum homines nomen, orationem, vultum, incessum amabant. qui autem adversabantur ei generi, graves et magni homines habebantur; sed[*](sed ut Oehler: et Bake: sed ante multitudini transp. Koechly) valebant in senatu multum, apud bonos viros plurimum, multitudini iucundi non erant; suffragiis offendebatur saepe eorum voluntas; plausum vero etiam si quis eorum aliquando acceperat, ne quid peccasset pertimescebat. ac tamen[*](Ac tamen P (hac tamen BΣ): attamen G (§ 115) si quae P1: si qua P2 rell.), si quae res erat maior, idem ille populus horum auctoritate maxime commovebatur.

nunc, nisi me fallit, in eo statu civitas est ut, si operas conductorum[*](conductas coni. Lamb.) removeris, omnes idem de re publica sensuri esse videantur. etenim tribus locis significari maxime de re publica populi Romani iudicium[*](de re pub. p. r. iudicium Baiter: de P. R. iud. codd.: pop. Rom. iud. Hk, fort. recte (cf. infra pop. Rom. consensus): de re pub. iud. Momms.: de nobis iud. Hertz (Vat. § 10)) ac voluntas potest, contione, comitiis, ludorum gladiatorumque consessu. quae contio fuit per hos annos, quae quidem esset non conducta sed vera, in qua populi Romani consensus non perspici[*](non perspici Zielinski: persp. non Lamb. edd.: non post in qua suppl. k: om. rell.) posset? habitae sunt multae de me a[*](a om. P et codd. pler.) gladiatore sceleratissimo, ad quas nemo adibat incorruptus, nemo integer; nemo illum foedum vultum aspicere, nemo furialem vocem bonus audire poterat. erant[*](erant G: erant erant P rell. praeter Hks (erant enim): cf. certe § 78) illae contiones perditorum hominum necessario turbulentae.

habuit de eodem me P. Lentulus consul contionem: concursus est populi Romani factus; omnes ordines, tota in illa contione Italia constitit. egit causam summa cum gravitate copiaque dicendi tanto silentio, tanta adprobatione omnium, nihil ut umquam videretur tam populare ad populi Romani auris accidisse. productus est ab eo Cn. Pompeius, qui se non solum auctorem meae salutis, sed etiam supplicem populo Romano praebuit[*](praebuit hic suppl. Madv. (§40), ante pop. Rom. Wesenberg: pop. Rom. exhibuit Hs: pop. exhib. (om. Rom.) k: professus est Koch, praedicavit Reid ut semper gravis Spengel: et pergravis codd.). huius oratio ut semper gravis et grata in contionibus[*](in contionibus omnibus Eberhard: in contione omnibus Orell. auct. Klotz) fuit, sic contendo numquam neque sententiam eius auctoritate neque[*](sententiam eius auctoritate neque s. l. suppl. P2: ex homoeot. om. P1, unde numquam (eum add. Eberh.) neque eloquentia (eum add. Oppenrieder) neque iucunditate fuisse maiore Spengel) eloquentiam iucunditate fuisse maiore.

quo silentio sunt auditi de me ceteri principes civitatis! quos idcirco non appello hoc loco ne mea oratio, si minus de aliquo dixero, ingrata, si satis[*](ingratast satis P1: ingrata sit satis P2 rell. praeter HGk (ingr. sit si satis)) de omnibus, infinita esse videatur. cedo nunc eiusdem illius inimici mei de me eodem ad verum populum in campo Martio contionem! quis non modo adprobavit, sed non indignissimum facinus putavit illum non dicam loqui, sed vivere ac spirare? quis fuit qui non eius voce maculari rem publicam, seque si eum audiret scelere adstringi arbitraretur?

venio ad comitia, sive magistratuum placet sive legum. leges videmus saepe ferri multas. omitto eas quae feruntur ita vix ut quini, et ii[*](ii P: hi BΣ) ex aliena[*](aliena ima ed. Hervag.) tribu, qui suffragium ferant reperiantur. de me, quem tyrannum atque ereptorem libertatis esse dicebat illa ruina rei publicae, dicit[*](dicet PBG) se legem tulisse. quis est qui se, cum contra me ferebatur, inisse suffragium confiteatur? Cum autem de me eodem ex senatus consulto comitiis centuriatis ferebatur, quis est qui non profiteatur se adfuisse et suffragium de salute mea tulisse? Vtra igitur causa popularis debet videri: in qua omnes honestates civitatis, omnes aetates, omnes ordines una[*](una codd.: una voce Koch (Balb. § 12): una mente Mueller) consentiunt, an in qua furiae concitatae tamquam ad funus rei publicae convolant?

an sicubi aderit Gellius, homo et fratre indignus, viro clarissimo atque optimo consule, et ordine equestri, cuius ille ordinis nomen retinet, ornamenta confecit, id erit populare? est enim homo iste populo Romano deditus. nihil vidi magis; qui, cum eius adulescentia in amplissimis honoribus summi viri, L. Philippi vitrici, florere potuisset, usque eo non fuit popularis ut bona solus comesset; deinde ex impuro adulescente et petulante, postea quam rem paternam ab idiotarum divitiis ad philosophorum reculam[*](deliciis Pantagathus reculam Latendorf: regulam codd.: tegulam C. Fr. Hermann, pergulam Bezzenberger, perulam Scheibe) perduxit, Graeculum se atque otiosum putari voluit, studio litterarum se subito dedidit. nihil sane Actaei[*](sane Actaei scripsi, sane Attici Madv.: sane attę codd. (iuvabant anangnostae s. l. P2). Locus varie emendatus: sane ad haec Jeep, sane artes Luterbacher, suavitates Mueller, sanitatem Paul, savia te Hertz, ganeonem tamen Landgraf. Fort. Nihil sane attente: ⟨ non⟩ iuv. anagn.) iuvabant anagnostae, libelli pro vino etiam saepe[*](pro vino etiam saepe PBG: etiam pro vino saepe ks: etiam saepe pro vino w) oppignerabantur; manebat insaturabile abdomen, copiae deficiebant. itaque semper versabatur in spe rerum novarum, otio et tranquillitate rei publicae consenescebat.

ecquae seditio umquam fuit in qua non ille princeps? ecqui seditiosus cui[*](cui BΣ: quoi P1: quo P1G) ille non familiaris? ecquae turbulenta contio cuius ille non[*](non s. l. P) concitator? cui bene dixit umquam bono? bene dixit? immo quem fortem et bonum civem non petulantissime est insectatus? qui, ut credo, non libidinis causa, sed ut plebicola videretur, libertinam duxit uxorem.

is de me suffragium tulit, is adfuit, is interfuit epulis et gratulationibus parricidarum; in quo tamen est me ultus, cum illo ore[*](ultus cum illo ore Pantagathus: ullus cum illo re (reo) codd.) inimicos est meos saviatus. qui quasi mea culpa bona perdiderit, ita ob eam ipsam causam est mihi inimicus, quia nihil habet. Vtrum ego tibi patrimonium eripui, Gelli, an tu comedisti? quid? tu meo periculo, gurges ac vorago patrimoni, helluabare, ut, si ego consul rem publicam contra te et gregalis tuos defendissem, in civitate esse me nolles? te nemo tuorum videre vult, omnes aditum, sermonem, congressum tuum fugiunt: te sororis filius Postumius, adulescens gravis, senili iudicio, notavit, cum in magno numero tutorem liberis non instituit. sed elatus[*](elatus P2 rell.: latus P1G) odio et meo et rei publicae nomine, quorum ille utri sit inimicior nescio, plura dixi quam dicendum fuit in furiosissimum atque egentissimum ganeonem.

illuc revertor: contra me cum sit[*](est Madv.) actum[*](actum latum Orell. (sed cf. § 125)), capta urbe atque oppressa, Gellium, Firmidium, Titium, eiusdem modi furias illis mercennariis gregibus duces et auctores fuisse, cum ipse lator nihil ab horum turpitudine, audacia, sordibus abhorreret. at cum de dignitate mea ferebatur, nemo sibi nec valetudinis excusationem nec senectutis satis iustam putavit[*](iustam ut illam putavit PG sed in P ut (=vel) illam expunct.: iustam ullam put. Halm: iustam put. BΣ rell.); nemo fuit qui se non rem publicam mecum simul revocare in suas sedis arbitraretur.

videamus[*](videamus Naugerius (2): videmus codd.) nunc comitia magistratuum. fuit conlegium nuper tribunicium, in quo tres minime, vehementer[*](duo vehementer G Schol.) duo populares existimabantur. ex iis qui populares non habebantur, quibus in illo genere conductarum contionum consistendi potestas non erat, duo a populo Romano praetores video esse factos; et, quantum sermonibus vulgi et suffragiis intellegere potui, prae se populus Romanus ferebat sibi illum in tribunatu Cn. Domiti animum constantem et egregium et Q. Anchari fidem ac fortitudinem, etiam si nihil agere potuissent, tamen voluntate ipsa gratum[*](gratam Manut.) fuisse. iam de C. Fannio quae sit existimatio videmus: quod iudicium populi Romani in honoribus eius futurum sit, nemini dubium esse debet.

quid? populares illi duo quid egerunt[*](quid pop. illi duo, quid egerunt? Eberhard (§§75, 122))? alter, qui tamen se continuerat, tulerat nihil, senserat tantum de re publica aliud atque homines exspectabant, vir et bonus et innocens et bonis viris semper probatus, quod parum videlicet intellexit in tribunatu quid vero populo probaretur, et quod illum esse populum Romanum qui in contione erat arbitrabatur, non tenuit eum locum in quem, nisi popularis esse voluisset, facillime pervenisset. alter, qui ita se in populari ratione iactarat ut auspicia, legem Aeliam, senatus auctoritatem, consulem, conlegas, bonorum iudicium nihili[*](nihili Hotoman: nihil codd.) putaret, aedilitatem petivit cum bonis viris et hominibus primis sed non praestantissimis opibus et gratia: tribum suam non tulit, Palatinam denique, per quam omnes illae pestes vexare[*](pestes posse vexare Lehmann: pest. maxime vex. K Busche) rem publicam[*](rem pub. Garatoni: populum .R. codd.) dicebantur[*](dicebantur ordiebantur Eberhard. moliebantur Rossberg, solebant Koch: num p. r. (pop. Rom.) praedicabantur?), perdidit, nec quicquam illis comitiis quod boni viri vellent nisi repulsam tulit. videtis igitur populum ipsum, ut ita dicam, iam[*](tam codd.) non esse popularem, qui ita vehementer eos qui populares habentur respuat, eos autem qui ei generi adversantur honore dignissimos iudicet.

veniamus ad ludos; facit enim, iudices, vester iste in me animorum oculorumque coniectus[*](coniectus Lamb.: contectus, contuitus codd.) ut mihi iam licere putem remissiore uti genere dicendi. comitiorum et contionum significationes sunt interdum verae, sunt[*](interdum verae sunt post sunt s. l. suppl. P2: prius sunt om. BΣ rell.) non numquam vitiatae atque corruptae; theatrales gladiatoriique consessus dicuntur omnino solere levitate non nullorum emptos plausus exilis et raros excitare; ac tamen[*](ac tamen P rell. praeter G (attamen); § 105) facile est, cum id fit, quem ad modum et a quibus fiat, et quid integra multitudo faciat videre. quid ego nunc dicam quibus viris aut cui generi civium maxime plaudatur? neminem vestrum fallit. sit hoc sane leve, quod non ita est, quoniam optimo cuique impertitur; sed, si est leve, homini gravi leve est, ei vero qui pendet rebus levissimis, qui rumore et, ut ipsi loquuntur[*](locontur P), favore populi tenetur et ducitur, plausum immortalitatem, sibilum mortem videri necesse est.

ex te igitur, Scaure, potissimum quaero, qui ludos apparatissimos magnificentissimosque[*](magnificentissimos s. l. P2) fecisti, ecquis istorum popularium tuos ludos aspexerit, ecquis se theatro populoque Romano commiserit. ipse ille maxime ludius, non solum spectator sed actor et acroama, qui omnia sororis embolia novit, qui in coetum mulierum pro psaltria[*](psaltria k: psalteria rell.) adducitur, nec tuos ludos aspexit in illo ardenti tribunatu suo nec ullos alios nisi eos a quibus vix vivus effugit. semel, inquam, se ludis homo popularis commisit omnino, cum in templo virtutis honos habitus esset virtuti, Gaique Mari, conservatoris huius imperi, monumentum municipi eius et rei publicae defensori sedem[*](sedem praesidium Paul: senatus consultum Karsten) ad salutem praebuisset.

quo quidem tempore quid populus Romanus sentire se ostenderet utroque in genere declaratum est: primum[*](primum pr. P, dein corr. primo, et sic B rell.) cum audito senatus consulto rei[*](rei Garatoni: ore codd. (auctori, relatori all,; consultori Hertz)) ipsi atque absenti senatui plausus est ab universis datus, deinde cum senatoribus singulis spectatum e senatu redeuntibus: cum vero ipse qui ludos faciebat consul adsedit, stantes ei manibus passis gratias agentes et lacrimantes gaudio suam erga me benivolentiam ac misericordiam declararunt. at cum ille furibundus incitata illa sua vaecordi mente venisset, vix se populus Romanus tenuit, vix homines odium suum a corpore eius impuro atque infando[*](nefando ks) represserunt; voces quidem et palmarum intentus et maledictorum clamorem omnes profuderunt.

sed quid ego populi Romani animum virtutemque commemoro, libertatem iam ex diuturna servitute dispicientis, in eo homine cui tum petenti iam aedilitatem ne histriones quidem coram sedenti pepercerunt? nam cum ageretur togata Simulans, ut opinor, caterva tota clarissima concentione in ore[*](ori Koch: in os Schuetz) impuri hominis imminens contionata est:

1. huic, Tite,
2. tua[*](huic, Tite, tua Halm: huic tite tua PG (sed G etua: vitae tua B, vitae tuae w).) póst principia atque éxitus vitiósae vitae[*](Ribbeck, Com. Rom., p. 203 haec, taetérrime, Sunt póst principia atque éxitus ⟨maláe⟩ vitiosae vitáe)—!

et quaeso hoc loco[*](hoc in loco Schol.), iudices, ne qua levitate me ductum ad insolitum genus dicendi labi putetis, si de poetis, de histrionibus, de ludis in iudicio loquar.

non sum tam ignarus, iudices, causarum, non tam insolens in dicendo, ut omni ex genere orationem aucuper et omnis undique flosculos carpam atque delibem. scio quid gravitas vestra, quid haec advocatio, quid ille conventus, quid dignitas P. Sesti, quid periculi magnitudo, quid aetas, quid honos meus postulet. sed mihi sumpsi hoc loco doctrinam quandam iuventuti, qui essent optimates. in ea explicanda demonstrandum est non esse popularis omnis eos qui putentur. id facillime consequar, si universi populi iudicium verum et incorruptum et si intimos sensus civitatis expressero.

quid fuit illud quod, recenti nuntio de illo senatus consulto quod factum est in templo virtutis ad ludos scaenamque perlato, consessu maximo summus artifex et me hercule semper partium in re publica[*](in re pub. Naugerius (2): in .TR .PL. P rell.) tam quam in scaena optimarum, flens[*](flens ex Bake) et recenti laetitia et mixto dolore ac desiderio mei, egit apud[*](apud G vulg. (ă B: egita P. R. PH): ad Madv.) populum Romanum multo gravioribus verbis meam causam quam egomet de me agere potuissem? summi enim poetae ingenium non solum arte sua, sed etiam dolore exprimebat. qua enim vi[*](vi add. Koechly, Maehly, edd.: Quia enim ... demonstrabat, revocabatur Klotz: quom enim ita (aut sic) ... dem., revoc. Reid):

1. quí rem publicám certo[*](animo certo Ribbeck, Eberhard) animo adiúverit,
2. státuerit, steterít cum Achivis—

1. ré dubia
2. haút[*](haut Madv.: aut P1: ut rell.) dubitarit vítam[*](dubitarit vitam dubitari tu iam codd.) offerre néc capiti pepércerit.