De domo sua ad pontifices

at tu etiam, ereptor civitatis, legem de iniuriis publicis tulisti Anagnino nescio cui Menullae pergratam[*](pergratam Madv.: per gratiam codd.), qui tibi ob eam legem statuam in meis aedibus posuit, ut locus ipse in tanta tua iniuria legem et inscriptionem statuae refelleret; quae res municipibus Anagninis[*](post Anagninis add. GMbe ornatissimis) multo maiori dolori fuit quam quae idem ille gladiator scelera Anagniae fecerat.

quid? si ne scriptum quidem umquam[*](usquam Gulielm.) est in ista ipsa rogatione, quam se Fidulius negat scivisse, tu autem, ut acta tui praeclari tribunatus hominis dignitate cohonestes, auctorem[*](auctorem codd.: auctoritatem vulg.) amplexeris[*](amplexeris codd. praeter Me (amplecteris))—sed tamen, si nihil de me tulisti quo minus essem non modo in civium numero, sed etiam in eo loco in quo me honores populi Romani conlocarunt, tamenne eum tua voce violabis quem post nefarium scelus consulum superiorum tot vides iudiciis senatus, populi Romani, Italiae totius honestatum, quem ne tunc[*](tunc codd. praeter HbcM (tum) k (tu)) quidem cum aberam negare poteras esse tua lege senatorem? ubi enim tuleras ut mihi aqua et igni[*](igni P1: ignis rell.) interdiceretur? quod C. Gracchus de P. Popilio, Saturninus de Metello tulit, homines seditiosissimi de optimis ac fortissimis civibus: non[*](tulit. Homines ... civibus. non Muell.) ut esset interdictum, quod ferri non poterat, tulerunt, sed ut interdiceretur. Vbi cavisti ne meo me[*](me om. P1) loco censor in senatum legeret? quod de omnibus, etiam quibus damnatis[*](quibusdam codd.) interdictum est, scriptum est in legibus.

quaere haec[*](haec PBb: hoc rell.) ex Clodio, scriptore legum tuarum, iube adesse; latitat omnino, sed, si requiri iusseris, invenient hominem apud sororem tuam occultantem se capite demisso. sed si patrem tuum, civem medius fidius egregium dissimilemque vestri, nemo umquam sanus exsulem appellavit, qui, cum de eo tribunus plebis promulgasset, adesse propter iniquitatem illius Cinnani temporis noluit, eique imperium est abrogatum —si in illo poena legitima turpitudinem non habuit propter vim temporum, in me, cui dies dicta numquam est, qui reus non fui, qui numquam sum a tribuno plebis citatus, damnati poena esse potuit, ea praesertim quae ne in ipsa quidem rogatione praescripta[*](proscripta Graevius) est?

ac vide quid intersit inter illum iniquissimum patris tui casum et hanc fortunam condicionemque nostram. patrem tuum, civem optimum, clarissimi viri filium, qui si viveret, qua severitate fuit, tu profecto non viveres, L. Philippus censor avunculum suum praeteriit in recitando senatu. nihil enim poterat dicere qua re rata non essent quae erant acta in ea re publica, in qua se illis ipsis[*](ipsis per incuriam om. Bait.) temporibus censorem esse voluisset: me L. Cotta, homo censorius, in senatu iuratus dixit se, si censor tum esset cum ego aberam, meo loco senatorem recitaturum fuisse.

quis in meum locum iudicem subdidit? quis meorum amicorum testamentum discessu meo fecit qui mihi non idem tribuerit quod et[*](et del. Bait. (cf. § 87)) si adessem? quis me non modo civis, sed socius recipere contra tuam legem et iuvare dubitavit? denique universus senatus, multo ante quam est lata lex de me, gratias agendas censuit civitatibus iis quae M. Tullium—tantumne? immo etiam—civem optime de re publica meritum, recepissent. et tu unus pestifer civis eum restitutum negas esse civem quem eiectum universus senatus non modo civem, sed etiam egregium civem semper putavit?

at vero, ut annales populi Romani et monumenta vetustatis loquuntur[*](locuntur PHk), Kaeso[*](Kaeso caeso P1: ceso GMe: censor P2 rell.) ille Quinctius et M. Furius Camillus et C. Servilius[*](C. Garat.: M. codd.) Ahala, cum essent optime de re publica meriti, tamen populi incitati vim iracundiamque subierunt, damnatique comitiis centuriatis cum in exsilium profugissent, rursus ab eodem populo placato sunt in suam pristinam dignitatem restituti. quod si his damnatis non modo non imminuit calamitas clarissimi nominis gloriam, sed etiam honestavit (nam etsi optabilius est cursum vitae conficere sine dolore et sine iniuria, tamen ad immortalitatem gloriae plus adfert desideratum esse a suis civibus quam omnino numquam esse violatum), mihi sine ullo iudicio populi profecto, cum amplissimis omnium iudiciis restituto[*](restituto Hς: restitutio P1GMe), maledicti locum aut criminis obtinebit?

fortis et constans in optima ratione civis P. Popilius semper fuit; tamen eius in omni vita nihil est ad laudem inlustrius quam calamitas ipsa; quis enim iam meminisset eum bene de re publica meritum, nisi et ab improbis expulsus esset et per bonos restitutus? Q. Metelli praeclarum imperium in re militari fuit, egregia censura, omnis vita plena gravitatis; tamen huius viri laudem ad sempiternam[*](sempiterni Madv. (§ 112)) memoriam temporis calamitas propagavit. quod si et[*](et del. Lamb.: fort. etiam) illis, qui expulsi sunt inique, sed tamen legibus, reducti inimicis interfectis rogationibus tribuniciis, non auctoritate senatus, non comitiis centuriatis, non decretis Italiae, non desiderio civitatis, iniuria inimicorum probro non fuit, in me, qui profectus sum integer, afui simul cum re publica, redii cum[*](cum re publica, redii cum Pantagathus: cum reip. (r. p. G) dicam codd. (dicam om. k)) maxima dignitate te[*](te k sol.: et b: ad Quir. § 10) vivo, fratre tuo alieno[*](alieno add. Landgraf), altero consule reducente, altero praetore[*](praetore del. Landgraf) patiente[*](patiente Manut.: petente codd. pler.: repetente Halm: referente Klotz: non contradicente Garat. (nam in G est dicente: num non impediente?): quiescente inter alios Muellerus (ad Quir. §§ 15, 18).)[*](Totum locum hoc modo restituit Landgraf Bursian, 1886, ii, p. 227 sq.): te vivo, ⟨uno⟩ fratre tuo ⟨alieno⟩, altero consule reducente, altero patiente Sest. § 87, Pis. § 35), tuum scelus meum probrum putas esse oportere?

ac si me populus Romanus, incitatus iracundia aut invidia, e civitate eiecisset idemque postea mea in rem publicam beneficia recordatus se conlegisset, temeritatem atque iniuriam suam restitutione mea reprehendisset, tamen profecto nemo tam esset amens qui mihi tale populi iudicium non dignitati potius quam dedecori putaret esse oportere. nunc vero cum me in iudicium populi nemo omnium vocarit, condemnari non potuerim qui accusatus non sim, denique ne pulsus quidem ita sim ut, si contenderem, superare non possem, contraque a populo Romano semper sim defensus, amplificatus, ornatus, quid est qua re quisquam mihi se ipsa[*](in ipsa Ern.) populari ratione anteponat?

an tu populum Romanum esse illum putas qui constat ex iis qui mercede conducuntur, qui impelluntur ut vim adferant magistratibus, ut obsideant senatum, optent[*](optant (an cogitant?) malit Mueller) cotidie caedem, incendia, rapinas? quem tu tamen populum nisi tabernis clausis frequentare non poteras, cui populo duces Lentidios, Lollios, Plaguleios, Sergios praefeceras. O speciem dignitatemque populi Romani, quam reges, quam nationes exterae, quam gentes ultimae pertimescant, multitudinem hominum ex servis, ex conductis, ex facinerosis[*](facinerosis P: -orosis B rell.), ex egentibus congregatam!

illa fuit pulchritudo populi Romani, illa forma quam in campo vidisti tum cum etiam tibi contra senatus totiusque Italiae auctoritatem et studium dicendi potestas fuit. ille[*](Ille, ille P2Bt) populus est dominus regum, victor atque imperator omnium gentium, quem illo clarissimo die, scelerate, vidisti tum cum omnes principes civitatis, omnes homines[*](homines add. Halm (Cat. iv, § 14). Num omnium ordinum atque aetatum homines? §§ 50, 75) ordinum atque aetatum omnium suffragium se non de civis sed de civitatis salute ferre censebant, cum denique homines in campum non tabernis sed municipiis clausis venerant[*](venerant Ernesti, prob. Zielinsk.: venerunt codd.).

hoc ego populo, si tum consules aut fuissent in re publica[*](e re pub. Madv.) aut omnino non fuissent, nullo labore tuo praecipiti furori atque impio sceleri restitissem. sed publicam causam contra vim armatam sine publico[*](publico Garal. (Pis. c. 31, Sest. c. 19): populi codd.) praesidio suscipere nolui, non quo mihi P. Scipionis, fortissimi viri, vis in ti. Graccho[*](vis in Ti. Graccho Muell. (Ti. Gracchum Bait.): vis inti P1: vis intima rell. (intima om. GMe): vis ultima Manut.: violentia Momms.: vis in civis Halm: vis in tribuno plebis Jeep: virtus in Ti. Graccho Madv.), privati hominis, displiceret, sed Scipionis factum statim P. Mucius consul, qui in gerenda re publica[*](publica del. Halm, Bait.) putabatur fuisse segnior, gesta[*](re gesta ut Halm ita k) multis senatus consultis non modo defendit, sed etiam ornavit: mihi aut te interfecto cum consulibus, aut te vivo et tecum et cum illis armis decertandum fuit.

erant eo tempore multa etiam alia metuenda. ad servos medius fidius res publica venisset[*](res pub. venisset Halm: res pervenisset codd.); tantum homines impios ex vetere illa coniuratione inustum nefariis mentibus bonorum odium tenebat[*](odium tenebat ed. Hervag.: odiumne (odium ne) tenebat codd. praeter HGMbke (odium retinebat): die Heilung ist noch zu finden Zielinski).

hic tu me etiam gloriari vetas; negas esse ferenda quae soleam de me praedicare, et homo facetus inducis etiam sermonem urbanum ac venustum, me dicere solere esse me Iovem, eundemque dictitare Minervam esse sororem meam. non tam insolens sum, quod Iovem esse me dico, quam ineruditus, quod Minervam sororem Iovis esse existimo; sed tamen ego mihi sororem virginem adscisco, tu sororem tuam virginem esse non sisti. sed vide ne tu te soleas Iovem dicere[*](ducere Muell.), quod tu iure eandem sororem et uxorem appellare possis.

et quoniam hoc reprehendis, quod solere me dicas de me ipso[*](ipso codd. praeter P1 (ipsam): ipsum Muell.) gloriosius praedicare, quis umquam audivit cum ego de me nisi coactus ac necessario dicerem? nam si, cum mihi furta largitiones libidines obiciuntur, ego respondere soleo meis consiliis periculis laboribus patriam esse servatam, non tam sum existimandus de gestis rebus gloriari quam de obiectis confiteri. sed si mihi ante haec durissima rei publicae tempora nihil umquam aliud obiectum est nisi crudelitas eius[*](eius Muell.: illius all. (et om. unius Hb): ea codd. pler.: mea Momms.: et ea Madv.: eaque Halm) unius temporis, cum a patria perniciem depuli, quid? me huic maledicto utrum non respondere an demisse respondere decuit?

ego vero etiam rei publicae semper interesse putavi me illius pulcherrimi facti, quod ex auctoritate senatus consensu bonorum omnium pro salute patriae gessissem, splendorem verbis dignitatemque retinere, praesertim cum mihi uni in hac re publica audiente populo Romano opera mea hanc urbem et hanc rem publicam esse salvam iurato dicere fas fuisset. exstinctum est iam illud maledictum crudelitatis, quod me non ut crudelem tyrannum, sed ut mitissimum parentem omnium civium studiis desideratum, repetitum, arcessitum vident.

aliud exortum est: obicitur mihi meus ille discessus: cui ego crimini respondere sine mea maxima laude non possum. quid enim, pontifices, debeo dicere? peccatine[*](Peccatine Halm: peccati me codd.) conscientia me profugisse? at id quod mihi crimini dabatur non modo peccatum non erat, sed erat res post natos homines pulcherrima. iudicium populi pertimuisse? at id[*](id del. Momms., Bait.) nec propositum ullum fuit, et, si fuisset, duplicata gloria discessissem. bonorum mihi praesidium defuisse? falsum est. me mortem timuisse? turpe est.

dicendum igitur est id, quod non dicerem nisi coactus, —nihil enim umquam de me dixi sublatius adsciscendae laudis causa potius quam criminis depellendi,—dico igitur, et quam possum maxima voce dico: cum omnium perditorum et coniuratorum incitata vis, duce tribuno plebis, consulibus auctoribus, adflicto senatu, perterritis equitibus Romanis, suspensa ac sollicita tota civitate, non tam in me impetum faceret quam per me in omnis bonos, me vidisse, si vicissem, tenuis rei publicae reliquias, si victus essem, nullas futuras. quod cum iudicassem, deflevi coniugis miserae discidium, liberorum carissimorum solitudinem, fratris absentis amantissimi atque optimi casum, subitas fundatissimae familiae ruinas; sed his omnibus rebus vitam anteposui meorum civium, remque publicam concidere[*](concidere G: concedere rell. praeter P1 (condere))[*](considere hoc est, aliquantisper conquiescere Madv.) unius[*](unius meo Hbk) discessu quam omnium interitu occidere malui. speravi, id quod accidit, me iacentem posse vivis viris fortibus excitari; si una cum bonis interissem, nullo modo posse rem publicam[*](rem pub. suppl. Naegelsbach) recreari[*](recreari resuscitari b).

accepi, pontifices, magnum atque incredibilem dolorem: non nego, neque istam mihi adscisco sapientiam quam non nulli in me requirebant, qui me animo nimis fracto esse atque adflicto loquebantur. an ego poteram, cum a tot rerum tanta varietate divellerer, quas idcirco praetereo quod ne nunc quidem sine fletu commemorare possum, infitiari me esse hominem et communem naturae sensum repudiare? tum vero neque illud meum factum laudabile nec beneficium ullum a me in rem publicam profectum dicerem, si quidem ea rei publicae causa reliquissem quibus aequo animo carerem, eamque animi duritiam, sicut corporis, quod cum uritur non sentit, stuporem potius quam virtutem putarem.

suscipere tantos animi dolores, atque ea quae capta urbe accidunt victis stante urbe unum perpeti, et iam se videre distrahi a complexu suorum, disturbari tecta, diripi fortunas, patriae denique causa patriam ipsam amittere, spoliari populi Romani beneficiis amplissimis, praecipitari ex altissimo dignitatis gradu, videre praetextatos[*](praetextatos k: -textos rell.) inimicos nondum morte complorata arbitria petentis funeris: haec omnia subire conservandorum civium causa, atque id cum[*](id cum scripsi: ita cum (ita tum P2BH, ita tum cum e) codd.: ita ut cum Hk: ita pati ut Halm: neque vitare ut Madv.) dolenter adsis non tam[*](adsis non tam (absis bk) codd. praeter P1Me (dolenter asetsis non tam): dolenter feras et sis non tam Bait.) sapiens quam ii qui nihil curant, sed tam amans tuorum ac tui quam communis humanitas postulat, ea laus praeclara atque divina est[*](est G: sit Me: om. P rell.). nam qui ea quae numquam cara ac iucunda duxit animo aequo rei publicae causa deserit, nullam benivolentiam insignem in rem publicam declarat; qui autem ea relinquit rei publicae causa a quibus cum summo dolore divellitur, ei cara patria est, cuius salutem caritati anteponit suorum.

qua re dirumpatur[*](disrumpatur GM) licet ista furia[*](Cf. fax ac furia patriae § 102) atque pestis[*](pestis scripsi: pestis patriae Bait.: om. codd.), audiet[*](audiet Madv.: audiat codd.) haec ex me, quoniam lacessivit: bis servavi rem publicam[*](rem pub. hic add. Kays., ante servavi Garat.), qui[*](qui Garat.: ut codd. praeter w (qui ut): cum Halm) consul togatus armatos vicerim, privatus consulibus armatis cesserim. Vtriusque temporis fructum tuli maximum: superioris, quod ex senatus auctoritate et senatum et omnis bonos meae salutis causa mutata veste vidi, posterioris, quod et senatus et populus Romanus et omnes mortales et privatim et publice iudicarunt sine meo reditu rem publicam salvam esse non posse.

sed hic meus reditus, pontifices, vestro iudicio continetur. nam si vos me in meis aedibus conlocatis, id quod in omni mea causa semper studiis consiliis auctoritatibus sententiisque fecistis, video me plane ac sentio restitutum; sin mea domus non modo mihi non redditur, sed etiam monumentum praebet inimico doloris mei, sceleris sui, publicae calamitatis, quis erit qui hunc reditum potius quam poenam sempiternam putet? in conspectu prope[*](prope GM: propter PBte: praeterea Hbς) totius urbis domus est mea, pontifices; in qua si manet illud non monumentum virtutis[*](virtutis Muell.: urbis codd.: libertatis Naegelsb.), sed sepulcrum inimico nomine inscriptum, demigrandum[*](pos demigrandum add. mihi Halm: i P1 (del. eadem manus): om. rell.) potius aliquo est quam habitandum in ea urbe in qua tropaea de me et de[*](et de me ed. R.) re publica videam constituta.