De domo sua ad pontifices

an ego tantam aut animi duritiam habere aut oculorum impudentiam possim ut, cuius urbis servatorem me esse senatus omnium adsensu totiens iudicarit, in ea possim intueri domum meam eversam, non ab inimico meo sed ab hoste communi, et ab eodem aedem[*](aedem add. Lamb.) exstructam et positam in oculis civitatis, ne umquam conquiescere possit fletus bonorum? Sp. Maeli regnum adpetentis domus est complanata, et, quia illud[*](et quia illud L. Spengel: et qui (si quid k) aliud codd.) aequum accidisse populus Romanus Maelio iudicavit, nomine ipso Aequimaeli iustitia poenae[*](iustitia poenae Halm: stultitia poena codd.) comprobata est. Sp. Cassi domus ob eandem causam est[*](est add. Bait., post eo (eodem Mbke) Klotz) eversa atque in eo loco aedis posita telluris. in Vacci pratis domus fuit M. Vacci, quae publicata est et[*](est et ut cod. w solus ita PBHkbt) eversa ut illius facinus memoria et[*](memoria et codd. praeter P1 (memoriae): facinoris memoria nomine Bait.) nomine loci notaretur. M. Manlius cum ab ascensu Capitoli Gallorum impetum reppulisset, non fuit contentus benefici sui gloria; regnum adpetisse est iudicatus; ergo eius domum eversam duobus lucis convestitam videtis. quam igitur maiores nostri sceleratis ac nefariis civibus maximam poenam constitui posse arbitrati sunt, eandem ego subibo ac sustinebo, ut apud posteros nostros non exstinctor coniurationis et sceleris sed auctor et dux[*](auctores et duces P1G) fuisse videar[*](videantur P1: videamur G)?

hanc vero, pontifices, labem turpitudinis et inconstantiae poterit populi Romani dignitas sustinere, vivo senatu, vobis principibus publici consili, ut domus M. Tulli Ciceronis cum domo Fulvi[*](M. Fulvi Momms.) Flacci ad memoriam poenae publice constitutae coniuncta esse videatur? M. Flaccus quia cum C. Graccho contra salutem rei publicae fecerat ex senatus sententia est interfectus; eius domus eversa et publicata est; in qua porticum post aliquanto Q. Catulus de manubiis Cimbricis fecit. ista autem fax ac furia patriae cum urbem Pisone et Gabinio ducibus cepisset, occupasset, teneret, uno eodemque tempore et clarissimi viri mortui monumenta delebat et meam[*](et meam Hbk: meam et P et pler.: meam etiam G) domum cum Flacci domo coniungebat, ut, qua poena senatus adfecerat eversorem civitatis, eadem iste oppresso senatu adficeret eum quem patres conscripti custodem patriae iudicassent.

hanc vero in Palatio atque in pulcherrimo urbis loco porticum esse patiemini, furoris tribunici, sceleris consularis, crudelitatis coniuratorum, calamitatis rei publicae, doloris mei defixum indicium ad memoriam omnium gentium sempiternam? quam porticum, pro amore quem habetis in rem publicam et semper habuistis, non modo sententiis sed, si opus esset, manibus vestris disturbare cuperetis, nisi quem forte illius castissimi sacerdotis superstitiosa dedicatio deterret.

O rem quam homines soluti[*](soluti Manutius: soluti a (et k) cura liberati PHb2 et pler.: sol. a cura et lib. Angelius) ridere non desinant, tristiores autem sine maximo dolore audire non possint! Publiusne Clodius, qui ex pontificis maximi domo religionem eripuit, is in[*](is in ut Halm ita Hbk: is codd. praeter b (in)) meam intulit? Huncin[*](Huncin codd. praeter G (huncine), t (hunc) kb2 (hunc inq~ in)) vos, qui estis antistites caerimoniarum et sacrorum, auctorem habetis et magistrum publicae religionis? O di immortales!—vos enim haec audire cupio—P. Clodius vestra sacra curat, vestrum numen horret, res omnis humanas religione vestra contineri putat? hic non inludit auctoritati horum omnium qui adsunt summorum virorum, non vestra, pontifices, gravitate abutitur? ex isto ore religionis verbum excidere aut elabi potest? quam[*](quam Lamb.: cum codd.) tu eodem ore, accusando senatum quod severe de religione decerneret, impurissime taeterrimeque violasti.

aspicite[*](Aspicite bis GMb2), pontifices, hominem religiosum et, si vobis videtur, quod est bonorum pontificum, monete eum modum quendam esse religionis: nimium esse superstitiosum non oportere. quid tibi necesse fuit anili superstitione, homo fanatice, sacrificium quod alienae domi fieret invisere? quae autem te tanta mentis imbecillitas tenuit ut non putares deos satis posse placari nisi etiam muliebribus religionibus te implicuisses[*](fort. implicavisses Zielinski)? quem umquam audisti maiorum tuorum, qui et sacra privata coluerunt et publicis sacerdotiis praefuerunt, cum sacrificium bonae deae fieret interfuisse? neminem, ne illum quidem qui caecus est factus. ex quo intellegitur multa in vita falso homines opinari, cum ille, qui nihil viderat sciens quod nefas esset, lumina amisit[*](cum ... amisit codd.: quoniam ... amisit Naegelsb.: cum ... amiserit Hoffmann (Verr. iv, § 123)), istius, qui non solum aspectu sed etiam incesto flagitio et stupro caerimonias polluit, poena omnis oculorum[*](ab oculorum Jeep) ad caecitatem mentis est conversa. hoc auctore tam casto, tam religioso, tam sancto, tam pio potestis, pontifices, non commoveri, cum suis dicat se manibus domum civis optimi evertisse et eam isdem manibus consecrasse[*](non potestis non ... consecrasse (sine signo interrog.) Halm)?

quae tua fuit consecratio? tuleram, inquit, ut mihi liceret. quid? non exceperas ut, si quid ius non esset rogari[*](rogari Brissonius: rogare codd.), ne esset rogatum? ius igitur statuetis esse unius cuiusque vestrum sedis, aras, focos, deos penatis subiectos[*](subiectos b2 et ed. R.: sublatos rell.) esse libidini tribuniciae? in quem quisque per homines concitatos inruerit, quem impetu perculerit, huius domum non solum adfligere, quod est praesentis insaniae quasi tempestatis repentinae, sed etiam in posterum tempus sempiterna religione obligare?

equidem sic accepi, pontifices, in religionibus suscipiendis caput esse interpretari quae voluntas deorum immortalium esse videatur; nec est ulla erga deos pietas nisi sit[*](nisi sit scripsi: si codd. (nisi bkt): si honesta deest (deẽ) Bait.: sine honesta ... opinione Halm) honesta de numine eorum ac mente opinio, ut expeti nihil ab iis, quod sit iniustum atque inhonestum, iustum aut honestum arbitrere[*](ut ... iustum aut honestum arbitrere scripsi (Cl. Qu. iv. 173): ut ... fas esse arbitrere Muell.: cum ... arbitrare (-ere b) codd.: cum ... arbitramur oportere Halm). hominem invenire ista labes, tum cum omnia tenebat, neminem potuit cui meas aedis addiceret, cui traderet, cui donaret. ipse cum loci illius, cum[*](cum k: tum P et pler.) aedium cupiditate flagraret ob eamque causam unam funesta[*](funesta Muell. (§ 42): una (om. Ge) iusta codd.: universa Lamb.: iniusta Ern.: inusta Halm) illa rogatione sua vir bonus dominum se in meis bonis esse voluisset, tamen illo ipso in furore suo non est ausus meam domum, cuius cupiditate inflammatus erat, possidere: deos immortalis existimatis, cuius labore et consilio sua ipsi templa tenuerunt, in eius domum adflictam et eversam per vim[*](vim secl. Momms.: unius Hbk) hominis sceleratissimi nefarium latrocinium inmigrare voluisse?

civis est nemo tanto in populo, extra contaminatam illam et cruentam P. Clodi manum, qui rem ullam de meis bonis attigerit, qui non pro suis opibus in illa tempestate me defenderit. at qui aliqua se[*](se om. P1: post emptionis conl. Halm) contagione praedae, societatis, emptionis contaminaverunt, nullius neque privati neque publici iudici poenam effugere potuerunt. ex his igitur bonis, ex[*](ex cod. Lamb.: om. rell. (quorum Hbk edd. R. et V.)) quibus nemo rem ullam attigit qui non omnium iudicio sceleratissimus haberetur, di immortales domum meam concupiverunt? ista tua pulchra libertas deos penatis et familiaris meos lares expulit, ut se[*](se Garat.: te codd. (a te ... conlocaretur Hk)) ipsa tamquam in captivis sedibus conlocaret?

quid est sanctius, quid omni religione munitius quam domus unius cuiusque civium? hic arae sunt, hic foci, hic di penates, hic sacra, religiones, caerimoniae continentur; hoc perfugium est ita sanctum omnibus ut inde abripi neminem fas sit. quo[*](Quo Hbk: quod P et pler.) magis est istius furor ab auribus vestris repellendus qui, quae maiores nostri religionibus tuta nobis et sancta esse voluerunt, ea iste non solum contra religionem labefactavit, sed etiam ipsius religionis nomine evertit.

at quae dea est? bonam esse oportet, quoniam quidem est abs te dedicata. libertas, inquit, est[*](est (post inquit) om. Hbk). tu[*](Tu P rell. praeter HGMbke (Eam tu)) igitur domi meae conlocasti, quam ex urbe tota[*](totam ut Halm ita b) sustulisti? tu cum conlegas tuos summa potestate praeditos negares[*](vetares Halmio auct. Bait.) liberos esse, cum in templum Castoris aditus esset apertus nemini, cum hunc clarissimum virum, summo genere natum, summis populi beneficiis usum, pontificem et consularem et singulari bonitate et modestia praeditum, quem satis mirari quibus oculis aspicere audeas non queo, audiente populo Romano a pedisequis conculcari iuberes, cum indemnatum me[*](me add. Bait.) exturbares privilegiis tyrannicis inrogatis, cum principem orbis terrae virum inclusum domi contineres, cum forum armatis catervis perditorum hominum possideres[*](obsideres (ops.) Graev. (Balb. § 5)), libertatis simulacrum in ea domo conlocabas, quae domus erat ipsa indicium[*](indicium Nielaendr. auct. Muell.: indicio codd.) crudelissimi tui dominatus et miserrimae populi Romani servitutis? Eumne potissimum libertas domo sua debuit pellere, qui nisi fuisset in servorum potestatem civitas tota venisset?

at unde est ista inventa[*](est ista inventa ut Ge ita PBΣt: inventa est ista Hbς) Libertas? quaesivi enim diligenter. Tanagraea quaedam meretrix fuisse dicitur. eius non longe a Tanagra simulacrum e marmore in sepulcro positum fuit. hoc quidam homo nobilis, non alienus ab hoc religioso libertatis sacerdote, ad ornatum aedilitatis suae deportavit; etenim cogitarat omnis superiores muneris splendore superare. itaque omnia signa, tabulas, ornamentorum quod superfuit in fanis et locis[*](locis Hk: om. rell.) communibus in[*](in Hb2: om. rell. (tota e Gr. bk)) tota Graecia atque insulis omnibus honoris populi Romani causa sane frugaliter domum suam deportavit.

is postea quam intellexit posse se interversa aedilitate a L. Pisone consule praetorem renuntiari, si modo eadem prima littera competitorem habuisset aliquem, aedilitatem duobus in locis, partim in arca, partim in hortis suis conlocavit: signum de busto meretricis ablatum isti dedit, quod esset signum magis istorum[*](istorum licentiae Markland (cf. § 131)) quam publicae libertatis. hanc deam quisquam violare audeat[*](audeat k: audeat et Pb et pler.), imaginem meretricis, ornamentum sepulcri, a fure sublatam, a sacrilego conlocatam? haec me domo mea pellet? haec victrix[*](victrix Ern.: ultrix codd.) adflictae civitatis rei publicae spoliis ornabitur? haec erit in eo monumento quod positum est ut esset indicium oppressi senatus ad memoriam sempiternae[*](sempiternae ut GMe ita PBςt: -am Hbk (cf. § 87)) turpitudinis?

O Q. Catule!—patremne appellem ante an[*](ante an Momms.: an ante Halm: an codd.) filium? recentior enim memoria fili est et cum meis rebus gestis coniunctior—tantumne te fefellit, cum mihi summa et cotidie maiora praemia in re publica fore putabas? negabas fas esse duo consules esse in hac civitate inimicos rei publicae: sunt inventi qui senatum tribuno furenti constrictum traderent, qui pro me patres conscriptos deprecari et populo supplices esse edictis atque imperio vetarent, quibus inspectantibus domus mea disturbaretur, diriperetur, qui denique ambustas fortunarum mearum reliquias suas[*](tuas PHGe: suas in k: in suas Halm) domos comportari iuberent.

venio nunc ad patrem. tu, Q. Catule, M. Fulvi domum, cum is fratris tui socer fuisset, monumentum tuarum manubiarum esse voluisti, ut eius qui perniciosa rei publicae consilia cepisset omnis memoria funditus ex oculis hominum ac mentibus tolleretur. hoc si quis tibi aedificanti illam porticum diceret, fore tempus cum is tribunus plebis, qui auctoritatem senatus, iudicium bonorum omnium neglexisset, tuum monumentum consulibus non modo inspectantibus verum adiuvantibus disturbaret, everteret[*](disturbaret everteret b2k: -are -ere PH rell. praeter G (disturbaret evertere): disturbare, evertere auderet Naegelsb.), idque cum eius civis qui rem publicam ex senatus auctoritate consul defendisset domo coniungeret, nonne responderes id nisi eversa civitate accidere non posse?

at videte hominis intolerabilem audaciam cum proiecta quadam et effrenata cupiditate. monumentum iste umquam aut religionem ullam excogitavit[*](cogitavit Lamb.)? habitare laxe et magnifice voluit duasque et magnas et nobilis domos coniungere. eodem puncto temporis quo meus discessus isti causam caedis eripuit, a Q. Seio contendit ut sibi domum venderet: cum ille id negaret, primo se luminibus eius esse obstructurum minabatur. adfirmabat Postumus se vivo illam domum istius numquam futuram. acutus adulescens ex ipsius sermone intellexit quid fieri oporteret; hominem veneno apertissime sustulit; emit domum licitatoribus[*](licitatoribus Pantagathus: litigatoribus P rell.) defatigatis prope dimidio carius quam aestimabatur[*](aestimabat codd.). quorsum igitur haec oratio pertinet?

domus illa mea prope tota vacua est; vix pars aedium mearum decima ad Catuli porticum accessit. causa fuit ambulatio et monumentum et ista Tanagraea oppressa libertate libertas. in Palatio pulcherrimo prospectu porticum cum conclavibus pavimentatam trecentum pedum concupierat, amplissimum peristylum, cetera eius modi facile ut omnium domos et laxitate et dignitate superaret. et homo religiosus cum aedis meas idem emeret et venderet, tamen illis[*](in illis coni. Baiter) tantis tenebris non est ausus suum nomen emptioni illi adscribere. posuit Scatonem illum, hominem sua virtute egentem, ut is qui in Marsis, ubi natus est, tectum quo[*](quo Lamb.: quod Hbk: qui P rell.: cui Leon. Vsterio auct. Baiter) imbris vitandi causa succederet iam[*](iam om. Hk) nullum haberet, aedis in Palatio nobilissimas emisse se[*](emisse se bk all.: emisisse P1: emisisse se P2 (Verr. iv, § 133, emisisse R, emisse p, emisse se vulg.)) diceret. inferiorem aedium partem adsignavit non suae genti Fonteiae, sed Clodiae, quam reliquit, quem in numerum ex multis Clodiis nemo nomen dedit nisi aut egestate aut scelere perditus. hanc vos, pontifices, tam variam, tam[*](tam codd. praeter P1 (tantam): tantam, tam var. Halm) novam in omni genere voluntatem[*](voluntatum Madv.), impudentiam, audaciam, cupiditatem comprobabitis?

pontifex, inquit, adfuit. non te pudet, cum apud pontifices res agatur, pontificem dicere et[*](et om. P1) non conlegium pontificum adfuisse, praesertim cum tribunus plebis vel denuntiare potueris vel etiam cogere? esto, conlegium non adhibuisti: quid? de conlegio quis tandem adfuit? opus erat enim auctoritate[*](Opus erat enim auctoritate L. Spengel: opus enim erat auct. Markland: posuerat enim auctoritatem codd.), quae est in his omnibus, sed tamen auget et aetas et honos dignitatem; opus erat etiam scientia, quam si omnes consecuti sunt, tamen certe peritiores vetustas facit.

quis ergo adfuit? frater, inquit, uxoris meae. si auctoritatem quaerimus, etsi id est aetatis ut nondum[*](nondum magnam Lehmann) consecutus sit, tamen, quanta est in adulescente auctoritas, ea propter tantam coniunctionem adfinitatis minor est putanda; sin autem scientia est quaesita, quis erat minus peritus quam is qui paucis illis diebus in conlegium venerat? qui etiam tibi erat magis obstrictus beneficio recenti, cum se fratrem uxoris tuae fratri tuo germano antelatum videbat. etsi in eo providisti ne frater te accusare possit. hanc tu igitur dedicationem appellas, ad quam non conlegium, non honoribus populi Romani ornatum pontificem, non denique adulescentem quemquam[*](quemquam obelo notavi: quemquam alium Muell.: qu. scientem Lamb.: num qu. nobilem? Coni. Momms. non denique alium praeter illum adolescentem)†, cum haberes in conlegio familiarissimos, adhibere potuisti? adfuit is, si modo adfuit, quem tu impulisti, soror rogavit, mater coegit.

videte igitur, pontifices, quid statuatis in mea causa de omnium fortunis: verbone pontificis putetis, si is postem tenuerit et aliquid dixerit, domum unius cuiusque consecrari posse, an istae dedicationes et templorum et delubrorum religiones ad honorem deorum immortalium sine ulla civium calamitate a maioribus nostris constitutae sint. est inventus tribunus plebis qui, consularibus copiis instructus, omni impetu furoris in eum civem inruerit quem perculsum ipsa res publica suis manibus extolleret.

quid? si qui similis istius —neque enim iam deerunt qui imitari velint—aliquem[*](aliquem codd. praeter P1 (quem)) mei dissimilem, cui res publica non tantum debeat, per vim adflixerit, domum eius per pontificem dedicaverit, id vos ista auctoritate constituetis ratum esse oportere? dicitis[*](Dicitis Angelius: dicis codd.): quem reperiet[*](repperit P1HG: reppererit rell.) pontificem? quid? pontifex et tribunus[*](pontifex et trib. ut coni. Bait. (et pont. et trib.) ita t: pontifex om. rell.) plebis idem esse non potest? M. Drusus, ille clarissimus vir, tribunus plebis, pontifex fuit. ergo si is Q. Caepionis, inimici sui, postem aedium tenuisset et pauca verba fecisset, aedes Caepionis essent dedicatae?