De domo sua ad pontifices

nihil loquor de pontificio iure, nihil de ipsius[*](ipsis Halm) verbis dedicationis, nihil de religione, caerimoniis[*](et caerim. Lamb.: de caerim. Halm); non dissimulo me nescire ea quae, etiam si scirem, dissimularem, ne aliis molestus, vobis etiam curiosus viderer; etsi effluunt multa ex vestra disciplina quae etiam ad nostras auris saepe permanant. postem teneri in dedicatione oportere videor audisse templi; ibi enim postis est ubi templi aditus et[*](et k: est rell.: est et vulg. (sunt et Halm)) valvae. ambulationis postis nemo umquam tenuit in dedicando; simulacrum autem aut aram si dedicasti, sine religione loco moveri potest. sed iam hoc dicere tibi non licebit, quoniam pontificem postem tenuisse dixisti.

quamquam quid ego de dedicatione loquor, aut quid de vestro iure et religione contra quam proposueram disputo[*](loquor ... disputo Manut.: loquar ... disputabo codd.)? ego vero, si omnia sollemnibus verbis, veteribus et traditis[*](traditis Madv.: praeditis codd. (proditis k, Naegelsb.): priscis in mg. t) institutis acta esse dicerem, tamen me rei publicae iure defenderem. an cum tu, eius civis discessu cuius unius opera senatus atque omnes boni civitatem esse incolumem totiens iudicassent, oppressam taeterrimo latrocinio cum duobus sceleratissimis consulibus rem publicam teneres, domum eius qui patriam a se servatam perire suo nomine noluisset per pontificem aliquem dedicasses, posset recreata res publica sustinere?

date[*](Date de P et pler.) huic religioni aditum, pontifices: iam nullum fortunis communibus exitum reperietis. an si postem tenuerit pontifex et verba ad religionem deorum immortalium composita ad perniciem civium transtulerit, valebit in[*](in om. codd. praeter ς (in iniuriam)) iniuria nomen sanctissimum religionis: si tribunus plebis verbis non minus priscis et aeque[*](aeque coni. Bait.: paene codd.: plane Lamb.) sollemnibus bona cuiuspiam[*](civis cuiuspiam Hbk) consecrarit, non valebit? atqui C. Atinius patrum memoria bona Q. Metelli, qui eum ex senatu censor eiecerat, avi tui, Q. Metelle, et tui, P. Servili, et proavi tui, P. Scipio, consecravit foculo posito in rostris adhibitoque tibicine. quid tum? num ille furor tribuni plebis ductus ex non nullis perveterum temporum exemplis fraudi Metello fuit, summo illi et clarissimo viro?

certe non fuit. vidimus hoc idem Cn. Lentulo censori tribunum plebis facere: num qua[*](num qua Bait.: numquam codd. praeter k (num quae): numquid ed R.) igitur is bona Lentuli religione obligavit? sed quid ego ceteros? tu, tu, inquam, capite velato, contione advocata, foculo posito bona tui Gabini, cui regna omnia Syrorum Arabum Persarumque donaras, consecrasti. quod si tum nihil est actum, quid in meis bonis agi potuit? sin est ratum, cur ille gurges, helluatus tecum simul rei publicae sanguine, ad caelum tamen exstruit villam in Tusculano visceribus aerari, mihi meas ruinas, quarum ego similem totam urbem esse passus non sum, aspicere non licuit?

omitto Gabinium; quid? exemplo tuo bona tua nonne L. Ninnius[*](Ninnius Garat.: Nunnius codd.), vir omnium fortissimus atque optimus, consecravit? quod si, quia ad te pertinet, ratum esse negas oportere, ea[*](ea G2k: ei rell.) iura constituisti in praeclaro tribunatu[*](tribunatuo PB: cf. § 42) tuo quibus in te conversis recusares, alios everteres; sin ista consecratio legitima est, quid est quod profanum in tuis bonis esse possit? an consecratio nullum habet ius[*](ius k solus e meis: nullam habet religionem Lamb., nullam vim habet Garat.), dedicatio est religiosa? quid ergo illa tua tum obtestatio tibicinis, quid foculus, quid preces, quid verba[*](verba add. Halm) prisca valuerunt[*](valuerunt in mg. t: voluerunt rell.)? ementiri, fallere, abuti deorum immortalium numine ad hominum timorem quid[*](metum timoremque Halm quid Hbk: qui rell. (-que P1): om. Manut.) voluisti? nam si est illud ratum—mitto Gabinium—tua domus certe et quicquid habes aliud Cereri est consecratum; sin ille ludus fuit, quid te impurius, qui religiones omnis pollueris aut ementiundo aut stuprando?

iam fateor, inquit, me in Gabinio nefarium fuisse. quippe vides poenam illam a te in alium institutam in te ipsum esse conversam. sed, homo omnium scelerum flagitiorumque documentum, quod in Gabinio fateris, cuius impudicitiam pueritiae, libidines adulescentiae, dedecus et egestatem reliquae vitae, latrocinium consulatus vidimus, cui ne ista quidem ipsa calamitas iniuria[*](calamitas iniuria Hbk: calamitas iuria P1: calamitatis iniuria P2 rell.) potuit accidere, id in me infirmas, et gravius esse dicis quod uno adulescente quam quod contione tota teste fecisti?

dedicatio magnam, inquit, habet religionem. nonne vobis Numa Pompilius videtur loqui? discite orationem, pontifices, et vos, flamines; etiam tu, rex, disce a gentili tuo, quamquam ille gentem istam reliquit, sed tamen disce ab homine religionibus dedito ius totum omnium religionum. quid? in dedicatione nonne et quis dedicet[*](dedicet Bait.: dicit codd.) et quid et[*](et quid et Hkt: et qui P rell. praeter w (et quid)) quo modo quaeritur? an tu haec ita confundis et perturbas ut, quicumque velit, quod velit quo modo velit possit dedicare? quis eras tu qui dedicabas? quo iure? qua lege? quo exemplo? qua potestate? Vbi te isti rei populus Romanus praefecerat? video enim esse legem veterem tribuniciam quae vetet iniussu plebis aedis, terram, aram consecrari[*](consecrare codd.); neque tum hoc ille Q. Papirius, qui hanc legem rogavit, sensit, neque suspicatus est fore periculum ne domicilia aut possessiones indemnatorum civium consecrarentur. neque enim id fieri fas erat, neque quisquam fecerat, neque erat causa cur prohibendo non tam deterrere videretur quam admonere.

sed quia consecrabantur aedes, non privatorum domicilia, sed quae sacrae nominantur, consecrabantur agri, non ita ut nostra praedia, si qui vellet, sed ut imperator agros de hostibus captos consecraret, statuebantur arae, quae religionem adferrent ipsi ei loco quo[*](ipsi ei loco quo Madv.: ipsi loco quo Baiter: ipsi (ipso b2) si loco codd.: ipsi loco, si Klotz: ipsae, si loco Naegelsb.) essent consecratae, haec nisi plebs[*](plebes GMw) iussisset fieri vetuit. quae si tu interpretaris de nostris aedibus atque agris scripta esse, non repugno; sed quaero quae lex lata sit ut tu aedis meas consecrares, ubi tibi haec potestas data sit, quo iure feceris. neque ego nunc de religione sed de bonis omnium nostrum, nec de pontificio sed de iure publico disputo. lex Papiria vetat aedis iniussu plebis consecrari. sit sane hoc de nostris aedibus ac non de publicis templis: unum ostende verbum consecrationis in ipsa tua lege, si illa lex est ac non vox sceleris et crudelitatis tuae.

quod si tibi tum in illo rei publicae naufragio omnia in mentem venire potuissent, aut si tuus scriptor in illo incendio civitatis non syngraphas cum Byzantiis exsulibus et cum legatis Brogitari[*](Brogitari Halm (Har. Resp. § 28; Sest. § 56): rogitatis (rogatis Hk) codd. praeter P1 (rogitaris)) faceret, sed vacuo animo tibi ista non scita sed portenta conscriberet, esses omnia, si minus re, at verbis legitimis consecutus. sed uno tempore cautiones fiebant pecuniarum, foedera feriebantur provinciarum, regum appellationes venales erant, servorum[*](servorum Angelius: sermones codd.) omnium vicatim celebrabatur tota urbe discriptio[*](descriptio codd.), inimici in gratiam reconciliabantur, imperia scribebantur[*](scribebantur Lamb.: adscrib. codd. (imperi adscr. P1): describ. Garat.) nova iuventuti, Q. Seio venenum misero parabatur, de Cn. Pompeio, propugnatore et custode imperi, interficiendo consilia inibantur, senatus ne quid esset, ut lugerent semper boni, ut capta res publica consulum proditione vi tribunicia teneretur. haec cum tot tantaque agerentur, non mirum est, praesertim in furore animi et caecitate, multa illum et te fefellisse.

at videte quanta sit vis huius Papiriae legis in re tali, non qualem tu adfers sceleris plenam et furoris. Q. Marcius[*](Q. om. Bt) censor signum Concordiae fecerat idque in publico conlocarat. hoc signum C. Cassius censor cum in curiam transtulisset, conlegium vestrum consuluit num quid esse causae videretur quin id signum curiamque Concordiae dedicaret. quaeso, pontifices, et hominem cum homine et tempus cum tempore et rem cum re comparate. ille erat summa modestia et gravitate censor: hic tribunus plebis scelere et audacia singulari. tempus illud erat tranquillum et in libertate populi et gubernatione positum senatus: tuum porro tempus libertate populi Romani oppressa, senatus auctoritate deleta.

res illa plena iustitiae, sapientiae, dignitatis (censor enim, penes quem maiores nostri, id quod tu sustulisti, iudicium senatus de dignitate[*](senatus de dignitate ut GMw ita PBHbkt: senatoriae dignitatis Madv.) esse[*](his esse P1: his del. P2) voluerunt, Concordiae signum volebat in curia curiamque ei deae dedicare), praeclara voluntas atque omni laude digna[*](digna om. PH all.); praescribere enim se arbitrabatur ut sine studiis dissensionis sententiae dicerentur, si sedem ipsam ac templum publici consili religione Concordiae devinxisset. tu cum ferro, cum metu, cum edictis, cum privilegiis, cum praesentibus copiis perditorum, absentis exercitus terrore et minis, consulum societate et nefario foedere servitute oppressam civitatem teneres, libertatis signum posuisti magis ad ludibrium impudentiae quam ad simulationem religionis. ille in curia quae poterat sine cuiusquam incommodo dedicari, tu in civis[*](dedicarit uin civis P: dedicari tu in civis BHk: dedicavit: tu Klotz: dedicari, signum concordiae, tu Naegelsb.) optime de re publica meriti cruore ac paene ossibus simulacrum non libertatis publicae, sed licentiae conlocasti.

atque ille tamen ad conlegium rettulit, tu ad quem rettulisti? si quid deliberares, si quid tibi aut piandum aut instituendum fuisset religione domestica, tamen instituto ceterorum[*](tamen inst. ceterorum mg. P2: †tamen Bait. quia post domestica in P unum verbum erasum est: domestica, more vetere ad pontificem detulisses: nunc novum del. Halm) vetere[*](vetere bk (-em M): uterere rell. retulisses Muell.) ad pontificem detulisses: novum delubrum cum in urbis clarissimo loco nefando quodam atque inaudito[*](quodam atque inaudito s. l. P2) instituto inchoares, referendum ad sacerdotes publicos non putasti? at si conlegium pontificum adhibendum non videbatur, nemone horum tibi idoneus visus est, qui aetate honore auctoritate antecellunt, cum quo[*](cum quo Muell.: cum eo codd. (ut cum eo Hbk)) de dedicatione[*](de dedicatione Halm: dedicationem codd.) communicares? quorum quidem tu non contempsisti sed pertimuisti dignitatem. an tu auderes quaerere ex P. Servilio aut ex M. Lucullo, quorum ego consilio atque auctoritate rem publicam consul ex vestris manibus ac faucibus[*](faucibus b ed. R.: facibus codd. pler.) eripui, quibusnam verbis aut quo ritu— primum hoc dico—civis domum consecrares, deinde civis eius cui princeps senatus, tum autem ordines omnes, deinde Italia tota, post cunctae gentes testimonium huius urbis atque imperi conservati dedissent?

quid diceres, o nefanda et perniciosa labes civitatis? ades, Luculle, ades Servili[*](Ades Luc. ades Serv. bk: Ades, ades, Luc. Serv. P2BHw), dum dedico domum Ciceronis, ut mihi praeeatis postemque teneatis! es tu quidem cum audacia tum impudentia singulari, sed tibi tamen oculi, vultus, verba cecidissent, cum te viri, qui sua dignitate personam populi[*](populi codd.: populi Romani ed. R. (P.R.)) Romani atque auctoritatem imperi sustinerent, verbis gravissimis proterruissent, neque sibi fas esse dixissent furori interesse tuo atque in patriae parricidio exsultare[*](exsultare Koch. auct. Muell.: et scelere codd.: excellere Bait.).

quae cum videres, tum te ad tuum adfinem non delectum a te, sed relictum a ceteris contulisti. quem ego tamen credo, si est ortus ab illis quos memoriae proditum est ab ipso hercule perfuncto iam laboribus sacra didicisse[*](didicisse k Serv. ad Aen. viii. 269: dedisse rell.), in viri fortis aerumnis non ita crudelem fuisse ut in vivi etiam[*](in vivi etiam codd.: in viventis etiam Arusianus) et spirantis[*](et spirantis M, Arus.: et iam sp. ς: spirantis P rell. praeter G (si irantis) e (surantis)) capite bustum[*](capite bustum Garat. (caput bustum bk): capitibus tum codd.) suis manibus imponeret[*](imponeretur k); qui aut nihil dixit nec fecit omnino, poenamque hanc maternae temeritatis tulit ut mutam[*](mutam Naugerius (1): mutuam codd.) in delicto[*](in alieno delicto Koch) personam nomenque praeberet, aut, si dixit aliquid verbis haesitantibus postemque tremebunda manu tetigit, certe nihil rite, nihil caste, nihil more institutoque perfecit. viderat ille Murenam, vitricum suum, consulem designatum, ad me consulem cum Allobrogibus communis exiti indicia adferre, audierat ex illo se a me bis salutem accepisse, separatim semel, iterum cum universis.

qua re quis est qui existimare possit huic novo pontifici, primam hanc post sacerdotium initum religionem instituenti vocemque mittenti, non et linguam obmutuisse et manum obtorpuisse et mentem debilitatam metu concidisse, praesertim cum ex conlegio tanto non regem, non flaminem, non pontificem videret, fierique particeps invitus alieni sceleris cogeretur, et gravissimas poenas adfinitatis impurissimae sustineret?

sed ut revertar ad ius publicum dedicandi[*](dedicandi M Muell. (§ 138) iudicandi rell.), quod ipsi pontifices semper non solum ad suas caerimonias sed etiam ad populi iussa adcommodaverunt, habetis in commentariis vestris C. Cassium censorem de signo Concordiae dedicando ad pontificum conlegium rettulisse, eique M. Aemilium pontificem maximum pro conlegio respondisse, nisi eum populus Romanus nominatim praefecisset atque eius iussu faceret, non videri eam[*](eam Bait.: ea codd.) posse recte[*](recte posse Hbk Klotz, improb. Zielinsk.) dedicari. quid? cum Licinia, virgo Vestalis summo loco nata, sanctissimo sacerdotio praedita, T. Flaminio Q. Metello consulibus aram et aediculam et pulvinar sub saxo dedicasset, nonne eam rem ex auctoritate senatus ad hoc conlegium Sex. Iulius praetor rettulit? cum P. Scaevola pontifex maximus pro conlegio respondit, qvod in loco pvblico Licinia, Gai filia, inivssv popvli dedicasset, sacrvm non viderier. quam quidem rem quanta tractaverit severitate[*](tractaverit severitate Drechsler: sustulerit post sen. consulto add. Hbk edd. R. et V., post senatus Naugerius (1) (egerit Halm, persecutus sit Lamb.): qua quidem in re ... sen. fuerit coni. Muell.) quantaque diligentia senatus, ex ipso senatus consulto[*](SENATVS CONSVLTVM. Et potest quidem excidisse littera. R. (= Recita)) facile cognoscetis[*](post cognoscetis suppl. Lamb. Recita senatus consultum.).

videtisne praetori urbano negotium datum ut curaret ne id sacrum esset, et ut, si quae essent incisae aut inscriptae litterae, tollerentur? O tempora, o mores! tum censorem, hominem sanctissimum, simulacrum Concordiae dedicare pontifices in templo inaugurato prohibuerunt, post autem senatus in loco augusto consecratam iam[*](iam Bait.: eam codd.) aram tollendam ex auctoritate pontificum censuit neque ullum est passus ex ea dedicatione litterarum exstare monumentum: tu, procella patriae, turbo ac tempestas pacis atque oti, quod in naufragio rei publicae, tenebris offusis, demerso populo Romano, everso atque eiecto senatu dirueris, aedificaris, religione omni violata religionis[*](religionis Markland: rei PB: rei p. k et corr. c: res GMe visceribus eius qui Jeep (§ 23): hisce (eiusce k) rebus ut (et k) in codd.: eius civis aedibus qui Madv., fort. recte) tamen nomine contaminaris, in visceribus eius qui urbem[*](urbem P1: urbe quam (quod w) rell.) suis laboribus ac periculis conservasset monumentum deletae rei publicae conlocaris, †ab aequitum nota doloris[*](ab aequitum (equitum B) nota doloris P: ab (ob M) equitum notam doloris HGMe: ac nequitiae nota, dolore Jeep (Verr. ii, § 115): ad perpetuam notam doloris Koch: ad equitum notam, ad dolorem all.) bonorum omnium sublato Q. Catuli nomine incideris, id sperasti rem publicam diutius quam quoad mecum simul expulsa careret his moenibus esse laturam?

ac si, pontifices, neque is cui licuit, neque id quod fas fuit dedicavit, quid me attinet iam illud tertium quod proposueram docere, non iis[*](iis k: his rell.) institutis ac verbis quibus caerimoniae postulant dedicasse? dixi a principio nihil me de scientia vestra, nihil de sacris, nihil de abscondito pontificum iure dicturum. quae sunt adhuc a me de iure dedicandi disputata, non sunt quaesita ex occulto aliquo genere litterarum, sed sumpta de medio, ex rebus palam per magistratus actis ad conlegiumque delatis, ex senatus consulto, ex lege[*](ex sen. cons. ex lege del. D. Serruys). illa interiora iam vestra sunt, quid dici, quid praeiri[*](praeiri Halm (§ 133): praere P1: praecipere P2 rell.: praeberi Momms.), quid tangi, quid teneri ius fuerit.

quae si omnia e Ti. Coruncani[*](e Ti. Coruncanii Bait.: ex corruncani c (-ana k): et coruncanis (-ani b) PBς: et quorum canis H (canii G)) scientia, qui peritissimus pontifex fuisse dicitur, acta esse constaret[*](constaret Lamb.: constarent codd.), aut si M. Horatius ille pulvillus, qui, cum eum[*](eum cod. Car. Steph.: eus p1: eius P2BHc (eius dedicationem k)) multi propter invidiam fictis religionibus impedirent, restitit et constantissima mente Capitolium dedicavit, huius modi alicui dedicationi praefuisset, tamen in scelere religio non valeret, ne[*](valeret, ne (nedum Naugerius (1) ... dicatur codd.: valeret; nunc ... dicatur? Mueller) valeat id quod imperitus adulescens, novus sacerdos, sororis precibus, matris minis adductus, ignarus, invitus, sine conlegis, sine libris, sine auctore, sine fictore, furtim, mente ac lingua titubante fecisse dicatur: praesertim cum iste impurus atque impius hostis omnium religionum, qui contra fas et inter viros saepe mulier et inter mulieres vir fuisset, ageret illam rem ita raptim et turbulente uti neque mens neque vox neque lingua consisteret?

delata tum sunt ea ad vos, pontifices, et post omnium sermone celebrata[*](ea addidi: delata tum sunt ad ... celebrata P rell. praeter GMe (Delatum est ad ... celebratum): delata tum res est ... celebrata Muell.), quem ad modum iste praeposteris verbis, ominibus obscenis, identidem se ipse revocans[*](revocans Madv.: revocando codd.), dubitans, timens, haesitans omnia aliter ac vos in monumentis habetis et pronuntiarit et fecerit. quod quidem minime mirum est, in tanto scelere tantaque dementia ne audaciae quidem locum ad timorem comprimendum fuisse. etenim si nemo umquam praedo tam barbarus atque immanis fuit, qui cum fana spoliasset, deinde aram aliquam in litore deserto somniis stimulatus aut religione aliqua consecraret, non horreret animo cum divinum numen scelere violatum placare precibus cogeretur, qua tandem istum perturbatione mentis omnium templorum atque tectorum totiusque urbis praedonem fuisse censetis, cum pro detestatione tot scelerum unam aram nefarie consecraret?