Pro P. Sulla

at litterae sunt Fausti,per quas ille precibus a P. Sulla petit ut emat gladiatores et ut hos ipsos emat, neque solum ad Sullam missae sed ad L. Caesarem, Q. Pompeium, C. Memmium, quorum de sententia tota res gesta est. 'at praefuit familiae Cornelius[*](Cornelius del. Manutius ), libertus eius [*](libertus eius (i. e. L. eius) supplevi: notam L (=libertus) excidisse vidit Orelli, qui P. L. (i. e. Publi libertus) coni. ).' iam si in paranda familia nulla suspicio est, quis[*](quis Ta: quod cett. ) praefuerit[*](praefuerit T: praefuit b2ψ1ς : profert cett. ) nihil ad rem pertinet; sed[*](sedfort. is) tamen munere servili[*](Servili Lag. 9, Madvig (melius esset Servi, i. e. Serv. Sullae, cf. § 6)) obtulit se ad ferramenta prospicienda, praefuit vero numquam, eaque res omni tempore[*](omni tempore hoc loco hab. T. post libert. cett. ) per bellum [*](Balbum E ), Fausti libertum, administrata est.

at enim Sittius[*](Sittius (Sicc. Sic.) TEπab1: Cincius cett. (ubique)) est ab hoc in ulteriorem Hispaniam missus ut eam provinciam perturbaret. primum Sittius, iudices, L. Iulio C. Figulo consulibus profectus est aliquanto ante furorem Catilinae et suspicionem huius coniurationis; deinde est profectus non tum primum sed cum in isdem locis aliquanto ante eadem de causa aliquot annos fuisset, ac profectus est non modo ob causam sed etiam ob[*](etiam obTb2k: etiam cett. ) necessariam causam, magna ratione cum Mauretaniae rege contracta. tum autem, illo profecto, Sulla procurante eius rem et gerente plurimis et pulcherrimis P. Sitti praediis venditis aes alienum eiusdem dissolutum est [*](est suppl. Angelius ), ut, quae causa ceteros ad facinus impulit, cupiditas retinendae possessionis, ea Sittio non fuerit praediis deminutis.

iam vero illud quam incredibile, quam absurdum, qui Romae caedem facere, qui hanc urbem inflammare vellet, eum familiarissimum suum dimittere ab se et amandare[*](amandare T: mandare cett. ) in ultimas terras! Vtrum[*](utrum Tπa: visum cett. ) quo facilius Romae ea quae conabatur efficeret, si in Hispania turbatum esset[*](Hispaniam turb. isset ς )? at haec ipsa per se sine ulla coniunctione agebantur. an in tantis rebus, tam novis consiliis, tam periculosis, tam turbulentis hominem amantissimum sui, familiarissimum, coniunctissimum officiis, consuetudine, usu dimittendum esse arbitrabatur[*](arbitrabatur Tπ : arbitratur a: arbitraretur cett. )? veri simile non est[*](veri simile non est del. Lambinus ) ut, quem in secundis rebus, quem in otio secum semper habuisset[*](semper secum hab. T: semper hab. secum a ), hunc in adversis et in eo tumultu quem ipse comparabat ab se dimitteret.

ipse autem Sittius—non enim mihi deserenda est causa amici veteris atque hospitis—is homo est aut ea familia ac disciplina ut hoc credi possit, eum bellum populo Romano[*](populo R. T, Gulielmius: rei (r. a) p. cett. ) facere voluisse? ut, cuius pater, cum ceteri deficerent finitimi ac vicini, singulari exstiterit in rem publicam nostram officio et fide, is sibi nefarium bellum contra patriam suscipiendum putaret[*](putarit Hulderich )? cuius aes alienum videmus, iudices, non libidine, sed negoti gerendi studio esse contractum, qui ita Romae debuit ut in provinciis et in regnis ei maximae[*](ei maxime T: maxime ei cett. ) pecuniae deberentur; quas cum peteret, non commisit ut sui procuratores quicquam oneris absente se sustinerent; venire omnis suas possessiones et patrimonio se ornatissimo spoliari maluit quam ullam moram cuiquam fieri creditorum suorum.

A quo quidem genere, iudices, ego numquam timui, cum in illa rei publicae tempestate versarer. illud erat hominum genus[*](hominum genus T: genus hominum cett. ) horribile et pertimescendum qui tanto amore suas possessiones amplexi tenebant ut ab eis[*](iis k: his cett. ) membra citius divelli[*](citius divelli T: divelli citius cett. ) ac distrahi posse diceres. Sittius numquam sibi cognationem cum praediis esse existimavit suis. itaque se non modo ex suspicione tanti sceleris verum etiam ex omni hominum sermone non armis, sed patrimonio suo vindicavit.

iam vero quod obiecit[*](obiecit Tπa: obicit (subicit b1ς ) cett. ) Pompeianos esse a Sulla impulsos ut ad istam coniurationem atque[*](atque (ac k) Tπak: et cett. ) ad hoc nefarium facinus accederent, id cuius modi sit intellegere non possum. an tibi Pompeiani coniurasse videntur? quis hoc dixit umquam[*](dixit umquam Tπ : umquam dixit cett. ), aut quae fuit istius rei vel minima suspicio? 'Diiunxit[*](diiunxit T: disiunxit cett. ),' inquit, 'eos a colonis ut hoc discidio ac dissensione facta oppidum in sua potestate posset per[*](per T: et cett. ) Pompeianos habere.' primum omnis Pompeianorum colonorumque dissensio delata ad patronos est, cum iam inveterasset ac multos annos esset agitata[*](agitata T: excogitata (exagit. π) cett. ); deinde ita a patronis res cognita est ut nulla in re a ceterorum sententiis Sulla dissenserit; postremo coloni ipsi sic intellegunt, non Pompeianos a Sulla magis quam sese esse defensos.

atque hoc, iudices, ex hac frequentia colonorum, honestissimorum hominum, intellegere potestis, qui adsunt, laborant, hunc patronum, defensorem, custodem illius coloniae si in omni fortuna atque[*](atque atque in bχς ) omni honore incolumem habere non potuerunt, in hoc tamen casu in quo[*](in quo Tπ : quo (om. a) cett. ) adflictus iacet per vos iuvari[*](iuvari T: tutari cett. ) conservarique cupiunt. adsunt pari studio Pompeiani, qui ab istis[*](istis Halm: his T: illis cett. ) etiam in crimen vocantur; qui ita de ambulatione ac de[*](ac de T: et de cett. ) suffragiis suis cum colonis dissenserunt ut idem de communi salute sentirent.

ac ne haec quidem P. Sullae mihi videtur silentio praetereunda esse virtus, quod, cum ab hoc illa colonia deducta sit, et cum commoda colonorum a fortunis Pompeianorum rei publicae[*](rei p. populi R. Angelius ) fortuna diiunxerit[*](diiunxerit (dis- E) TE: diviserit cett. ), ita carus utrisque est[*](est om. Tc1 ) atque iucundus ut non alteros demovisse sed utrosque constituisse videatur. at enim et gladiatores et omnis ista vis rogationis Caeciliae causa comparabatur. atque hoc[*](hoc hoc in π ) loco in L. Caecilium, pudentissimum[*](pudent. Ta: prudent. cett. ) atque ornatissimum virum, vehementer invectus est. cuius ego de virtute et constantia, iudices, tantum dico, talem hunc in ista rogatione quam promulgarat non de tollenda, sed de levanda calamitate fratris sui fuisse ut consulere[*](consulere Tπk; consulem a: consul esse cett. ) voluerit fratri, cum re publica pugnare noluerit; promulgarit impulsus amore fraterno, destiterit fratris auctoritate deductus.

atque in ea re per L. Caecilium Sulla accusatur in qua re est uterque laudandus. primum Caecilius—quid[*](quid scripsi: qui codd.: qui si Halm )? 'id promulgavit[*](promulgavit T: promulgarit (-re a, -ret ς) cett. ) in quo res iudicatas videbatur[*](videatur Garatoni ) voluisse rescindere, ut restitueretur[*](stitueretur T: statueretur cett.: corr. Pantagathus ) Sulla.' recte [*](Sulla. Recte Tπ : Sulla recte cett. ) reprehendis[*](reprehendis Tπa2: reprehendendus a1: reprehendit cett. ); status enim rei publicae maxime iudicatis rebus continetur; neque ego tantum fraterno amori dandum[*](neque dandum T ) arbitror ut quisquam[*](quisquam Tπ : quicquam b1: quisque cett. ), dum saluti[*](dum saluti T, Beck: de salute cett. ) suorum consulat, communem relinquat. at [*](at suppl. Orelli de Tc2: om. cett. ) nihil de iudicio ferebat, sed poenam ambitus eam referebat[*](referebat T: ferebat cett. ) quae fuerat nuper superioribus legibus constituta. itaque hac rogatione non iudicum sententia[*](sententia Ta: sententiam cett. ), sed legis vitium corrigebatur[*](corrigebatur T: corrigebat cett. ). nemo iudicium reprehendit, cum de poena queritur, sed legem. damnatio est enim[*](est enim T: enim est cett. ) iudicum, quae manebat, poena legis, quae levabatur.

noli igitur animos eorum ordinum qui praesunt iudiciis summa cum gravitate et dignitate alienare a causa. nemo labefactare iudicium est conatus, nihil est eius modi promulgatum, semper Caecilius in calamitate fratris sui iudicum potestatem perpetuandam[*](perpetiundam T ), legis acerbitatem mitigandam putavit. sed quid ego de hoc plura disputem? dicerem fortasse, et facile et libenter dicerem, si paulo etiam longius quam finis cotidiani offici postulat L. Caecilium[*](L. Caecilium hoc loco hab. T, post amor cett. ) pietas et fraternus amor propulisset[*](propulisset TEπ : protulisset cett. ), implorarem sensus vestros, unius cuiusque indulgentiam in suos testarer, peterem veniam errato[*](veniam err. Tπ : err. veniam cett. ) L. Caecili ex intimis vestris cogitationibus atque ex humanitate communi.

lex dies fuit proposita paucos, ferri coepta numquam, deposita[*](deposita E: posita cett. Kal. Ian. Tπ : r. lateri (r. p. latuit ς) cett. ) est in senatu. Kalendis Ianuariis cum in Capitolium nos senatum convocassemus, nihil est actum prius, et id mandatu[*](mandatu T: mandato cett. ) Sullae Q. Metellus praetor se loqui dixit Sullam illam rogationem de se nolle ferri. ex illo tempore L. Caecilius egit de re publica[*](egit de re p. T: de re p. egit cett. (e re p. egit Sylvius)) multa; agrariae legi, quae tota a me reprehensa et abiecta est, se[*](se Tπ : om. cett. ) intercessorem fore professus[*](professus Tπ : perpessus cett. ) est, improbis largitionibus restitit, senatus auctoritatem numquam impedivit, ita se gessit in tribunatu ut onere deposito domestici offici nihil postea nisi de rei publicae commodis cogitarit.

atque in ipsa rogatione ne per vim quid ageretur, quis tum[*](tum Tπk: tamen cett. ) nostrum Sullam aut Caecilium verebatur? nonne omnis ille terror, omnis seditionis timor atque opinio ex Autroni improbitate pendebat? eius voces, eius minae ferebantur, eius aspectus, concursatio, stipatio, greges hominum perditorum metum nobis seditionesque[*](nobis caedis seditionisque Madvig ) adferebant. itaque P. Sulla hoc importunissimo cum[*](cum tum πabχς ) honoris tum etiam calamitatis socio atque comite et secundas fortunas amittere coactus est et in adversis sine ullo remedio atque adlevamento permanere.

hic tu epistulam meam saepe recitas quam ego ad Cn. Pompeium de meis rebus gestis et de summa re publica[*](re p. T: r. p. a: rei p. cett. ) misi, et ex ea crimen aliquod in P. Sullam quaeris et, si furorem incredibilem biennio ante conceptum erupisse in meo consulatu scripsi, me hoc demonstrasse dicis, Sullam in illa fuisse superiore coniuratione. scilicet ego[*](ego T: om. cett. ) is sum qui existimem Cn. Pisonem et Catilinam et Vargunteium et Autronium nihil scelerate, nihil audacter ipsos per sese sine P. Sulla facere potuisse.