Pro A. Cluentio

Cn.(Gnaeo) Decidio[*](Decidio bya (cf. C. I. L. 1187. 8): Decitio M: Decio s (cf. Tac. Dial. 21)) Samniti, ei qui proscriptus est, iniuriam in calamitate eius ab huius familia factam esse dixit[*](dixit Sa: dixisti Mm: dixistis Manutius a nullo Bs). ab nullo ille liberalius quam a Cluentio tractatus est. huius illum opes in rebus eius incommodissimis sublevarunt, atque hoc cum ipse tum omnes eius amici necessariique[*](omnes eius amici necessariique (om. omnes s) SMm: eius amici necessariique omnes a) cognorunt. Anchari et Paceni pastoribus huius vilicos[*](villicos S, Sylvius: villicum cett.) vim et manus attulisse. cum quaedam in callibus[*](callibus Ernesti: collibus Mma), ut solet, controversia pastorum esset orta, habiti vilici rem domini et privatam possessionem defenderunt. cum esset expostulatio facta, causa illis demonstrata sine iudicio controversiaque discessum est.

P.(Publii) Aeli testamento propinquus exheredatus cum esset, heres hic alienior institutus est. P.(Publius) Aelius habiti merito fecit, neque hic in testamento faciendo interfuit, idque testamentum ab huius inimico Oppianico est obsignatum. Floro[*](Floro Sa: Florio Mm) legatum ex testamento infitiatum esse. non est ita; sed cum HS xxx[*](XXX] sexcenta triginta S) scripta essent pro HS xxxx[*](XXXXS: XXXM: CCCma) neque ei cautum satis[*](cautum satis Sa: satis cautum Mm) videretur, voluit eum aliquid acceptum referre liberalitati suae. primo deberi[*](deberi Mm: debere a) negavit, post sine controversia solvit. Cei[*](Cei Sy2a: GN. Mm) cuiusdam Samnitis uxorem post bellum ab hoc esse repetitam. mulierem cum emisset a[*](a Sa: de Mm) sectoribus, quo tempore eam primum liberam esse audivit, sine iudicio reddidit Ceio[*](Ceio a: Celo (-io m) Mm).

Ennium esse quendam cuius bona teneat habitus. est hic Ennius egens quidam calumniator, mercennarius Oppianici, qui permultos annos quievit; deinde aliquando cum servis[*](servis a: servi S: servo Mm) habiti furti egit, nuper ab ipso habito petere coepit. hic illo[*](illofort. in illo) privato iudicio, mihi credite, vobis[*](nobis ed. V) isdem fortasse patronis calumniam non effugiet. atque etiam, ut nobis renuntiatur, hominem multorum hospitum[*](hospitem Sa), A.(Aulum) Bivium[*](A. Bivium SMs: A. Brivium by: Ambivium t) quendam, coponem de via Latina, subornatis qui sibi a Cluentio servisque eius in taberna sua manus adlatas esse dicat. quo de homine nihil etiam nunc dicere nobis est necesse. si invitaverit, id quod solet, sic hominem accipiemus ut moleste ferat se de via decessisse.

habetis, iudices, quae in totam causam[*](causam aa: vitam Mm) de moribus A.(Auli) Cluenti quem illi invidiosum esse reum volunt[*](esse reum volunt Sa: reum (re niti b2y2) volunt esse Mm) annos octo meditati accusatores conlegerint[*](collegerint S: collegerunt cett.), quam levia genere ipso, quam falsa re, quam brevia responsu[*](responsu Ms: responso aa: responsa b1y1)! cognoscite nunc id quod ad vestrum ius iurandum pertinet, quod vestri iudici est, quod vobis oneris imposuit ea lex qua coacti huc convenistis, de criminibus veneni, ut omnes intellegant quam paucis verbis haec causa perorari potuerit, et quam multa a me dicta sint quae ad huius voluntatem maxime, ad vestrum iudicium minime pertinerent.

obiectum est C.(Gaium) Vibium[*](C. om. a) capacem[*](Capacem Mm: Capacum S: Cappadocem b2y2a) ab hoc A.(Aulo) Cluentio veneno esse sublatum. opportune adest homo summa fide et omni virtute praeditus[*](Pretorius Sa), L.(Lucius) Plaetorius, senator qui illius Vibi hospes fuit et familiaris. apud hunc ille Romae habitavit, apud hunc aegrotavit, huius domi est mortuus. at[*](at (aut M) heres est Cluentius Ms: om. bya) heres est Cluentius. intestatum dico esse[*](esse dico S) mortuum possessionemque eius bonorum ex edicto praetoris[*](ex edicto praetoris y2a (?S): praetoris edicto Mm) huic illius sororis filio, adulescenti pudentissimo et in primis honesto, equiti Romano, datam, N.(Numerio) Cluentio quem videtis.

alterum venefici crimen Oppianico huic adulescenti, cum eius in nuptiis more Larinatium multitudo hominum pranderet, venenum habiti consilio paratum; id cum daretur in mulso, Balbutium quendam, eius familiarem, intercepisse, bibisse, statimque esse mortuum. hoc ego si sic agerem tamquam mihi crimen esset diluendum, haec pluribus verbis[*](verbis om. Quintil. ix. 2. 48) dicerem per[*](per aa: om. Mm) quae nunc paucis percurrit oratio mea.

quid umquam habitus in se admisit ut hoc tantum ab eo facinus non abhorrere videatur? quid autem magno opere Oppianicum metuebat, cum ille verbum omnino in hac ipsa causa nullum facere potuerit, huic autem accusatores viva matre[*](viva matre Sa: matre viva Mm) deesse non possint[*](possint Sa: possent Mm)? id[*](id Sa: om. Mm) quod iam intellegetis. an ut de causa eius periculi nihil decederet, ad causam novum crimen accederet? quod autem tempus veneni dandi illo die, illa[*](illa Sa, Quintil.: in illa Mm) frequentia? per quem porro[*](porro deinde Quintil.) datum? unde sumptum? quae deinde interceptio poculi? cur non de integro autem datum? multa sunt quae dici possunt, sed non committam ut videar non dicendo voluisse dicere; res enim[*](enim Sa: enim iam Mm) se ipsa defendit[*](defendit Sa: defendat Mm: defendet C. Stephanus).

nego illum adulescentem quem statim epoto poculo mortuum esse dixistis omnino illo die esse mortuum. Magnum crimen[*](crimen aa: om. Mm) et impudens mendacium! perspicite cetera. dico illum, cum ad illud prandium crudior venisset et, ut aetas illa[*](illa om. SB) fert, sibi tamen[*](tamen ed. V: tum Mma) non pepercisset, aliquot dies aegrotasse et ita esse mortuum. quis[*](quis qui S) huic rei testis est? idem qui sui luctus, pater; pater, inquam, illius adulescentis, quem[*](quem ad (ad s) quem Sa) propter animi dolorem pertenuis suspicio potuisset ex illo loco[*](loco luctu Sylvius) testem in A.(Aulum) Cluentium constituere, is hunc[*](hunc Mm: nunc Sa) suo testimonio sublevat; quod recita. tu autem, nisi molestum est, paulisper exsurge; perfer hunc dolorem commemorationis necessariae, in qua ego diutius non morabor quoniam, quod fuit viri optimi, fecisti ut[*](ut Sbya: uti Ms) ne cui innocenti maeror tuus calamitatem et falsum crimen adferret[*](adferret adderet S: adduceret s).

Vnum etiam mihi reliquum eius modi crimen est, iudices, ex quo illud perspicere possitis quod a me initio orationis meae dictum est, quicquid mali per hosce[*](hosce Sa: hos Mm) annos A.(Aulus) Cluentius viderit, quicquid hoc tempore habeat[*](habeat Mm: habuit Sa: habuerit Klotz) sollicitudinis ac negoti, id omne a matre esse conflatum. Oppianicum veneno necatum esse quod ei datum sit in pane per M.(Marcum) Asellium quendam, familiarem illius, idque habiti consilio factum esse dicitis. in quo primum illud quaero quae causa habito fuerit cur interficere Oppianicum vellet. inimicitias enim[*](enim Sa: enim inter ipsos Mm) fuisse confiteor; sed homines inimicos suos morte adfici volunt aut quod eos[*](eos Sa: om. Mm) metuunt aut quod oderunt.

quo tandem igitur habitus metu adductus tantum in se facinus suscipere conatus est? quid erat quod iam Oppianicum poena adfectum pro maleficiis et eiectum e civitate quisquam timeret? quid metuebat? ne oppugnaretur a perdito, an ne accusaretur a damnato[*](damnato Sy2a: condemnato Mm), an ne exsulis testimonio laederetur? si[*](si Sa: sin Mm) autem quod oderat habitus inimicum[*](inimicum aa: om. Mm), idcirco illum vita frui noluit, adeone erat stultus ut illam quam tum ille vivebat vitam esse arbitraretur, damnati, exsulis, deserti ab omnibus, quem propter animi importunitatem nemo recipere tecto, nemo adire[*](adire Naugerius: audire Mm), nemo adloqui, nemo aspicere[*](aspicere Sa: respicere Mm) vellet?

huius igitur habitus vitae[*](Habitus vitae Sa: vitae Habitus Mm) invidebat? hunc si acerbe et penitus oderat, non eum quam diutissime vivere velle debebat? huic mortem maturabat inimicus, quod illi unum in malis erat perfugium calamitatis? qui si quid animi et[*](et Sa: ac Mm) virtutis habuisset, ut multi saepe fortes viri in eius modi dolore, mortem sibi ipse conscisset, huic quam ob rem id vellet inimicus offerre quod ipse sibi optare deberet? nam nunc quidem quid tandem illi mali mors attulit? nisi forte ineptiis ac[*](ineptiis ac (atque by) Mm: ineptis a ad Sa: apud Mm) fabulis ducimur ut existimemus illum ad inferos impiorum supplicia perferre ac pluris illic offendisse inimicos quam hic reliquisse, a[*](a Ms: ab S: an bya) socrus, ab uxorum[*](ab uxorum Mm: an uxoris b2y2a), a fratris, a[*](a fratris a Mm: an fratris an (om. an s) b2y2a) liberum Poenis actum esse praecipitem in sceleratorum sedem atque[*](atque Mm: ac Sa) regionem. quae si falsa sunt, id quod omnes intellegunt, quid ei tandem aliud[*](aliud (om. aliud b) mors eripuit Mm: mors eripuit aliud s: eripuit mors t) eripuit mors praeter sensum doloris?

age vero, per quem venenum[*](per quem venenum Sa: venenum per quem Mm) datum? per M. Asellium. quid huic cum habito? nihil, atque adeo[*](ideo Ss), quod ille Oppianico familiarissime est usus, potius etiam simultas. Eine igitur quem sibi offensiorem, Oppianico familiarissimum sciebat esse, potissimum et scelus suum[*](scelus suum Sba: suum scelus Msy) et illius periculum committebat? cur igitur[*](igitur aa: deinde Mm) tu qui pietate ad accusandum excitatus es hunc Asellium esse inultum tam diu sinis? cur non habiti exemplo usus es ut per illum qui attulisset venenum de hoc praeiudicaretur?

iam vero illud quam non probabile, quam inusitatum, iudices, quam novum, in pane datum venenum! faciliusne potuit quam in poculo, latentius[*](latentius Naugerius: latius Mma) potuit abditum aliqua in parte panis quam si totum conliquefactum in potione esset, celerius potuit comestum[*](comestum aa: comesum Mm) quam epotum in venas atque in omnis partis[*](partis omnis SBt) corporis permanare, facilius fallere in pane, si esset animadversum, quam in poculo, cum ita confusum esset ut secerni nullo modo posset?

at repentina morte periit. quod si esset ita factum, tamen ea res propter multorum eius modi casum minime[*](casum minime b2y2a: mortem satis Mm) firmam veneni suspicionem haberet[*](haberet aa: non haberet Mm); si[*](si quodsi aa) esset suspiciosum, tamen potius ad alios[*](potius ad alios Sa: ad alios potius Mm) quam ad habitum pertineret. verum in eo ipso homines impudentissime mentiuntur. id ut intellegatis et mortem eius et quem ad modum post mortem in habitum sit crimen a matre quaesitum cognoscite.

cum vagus et exsul erraret atque undique exclusus Oppianicus in Falernum se ad L.(Lucium) Quinctium[*](L. Quinctium aa: C. Quinctilium Mm) contulisset, ibi primum in morbum incidit ac satis vehementer diuque aegrotavit. cum esset una Sassia eaque Sex. Albio[*](eaque Sex. b2y2a: ea questio S: et Statio Mm) quodam colono, homine valenti[*](valenti Sa: valente Mm), qui simul esse solebat familiarius uteretur quam vir dissolutissimus incolumi fortuna pati posset[*](pati non possit S), et ius illud matrimoni castum atque legitimum damnatione viri sublatum arbitraretur, Nicostratus quidam, fidelis Oppianici servolus, percuriosus et minime mendax, multa dicitur domino renuntiare[*](domino renunt. Sa: renunt. domino Mm) solitus esse. interea Oppianicus cum iam convalesceret neque improbitatem coloni in Falerno[*](improb. col. in Fal. Sa: in Fal. improb. col. Mm) diutius ferre posset et huc ad urbem profectus esset — solebat enim extra portam aliquid habere conducti — cecidisse de[*](de y2a: ex Mm) equo dicitur et homo infirma valetudine latus offendisse vehementer et, postea quam ad urbem cum febri venerit, paucis diebus esse mortuus. Mortis ratio, iudices, eius modi est ut aut nihil habeat suspicionis aut, si quid habet, id intra parietes in domestico scelere versetur.

post mortem eius Sassia moliri statim[*](moliri statim Sa: statim moliri Mm), nefaria mulier, coepit insidias filio; quaestionem habere de viri morte constituit. emit de A.(Aulo) Rupilio[*](Rutilio Ss) quo erat usus Oppianicus medico Stratonem quendam[*](quendamhic defic. Ms usque ad honestissimorum § 182, lac. supplet S in pag. dimidiata: supplem. in textu hab. bxya), quasi ut idem faceret quod habitus in emendo Diogene fecerat. de hoc Stratone et de Ascla[*](Ascla St: Asela y2s: assecla bx) quodam servo suo quaesituram esse[*](esse sese Baiter) dixit. praeterea servum illum Nicostratum quem nimium loquacem fuisse ac nimium domino fidelem arbitrabatur ab hoc adulescente Oppianico in quaestionem postulavit. hic cum esset illo tempore puer et illa quaestio de patris sui morte constitui diceretur, etsi illum servum et sibi benivolum esse et patri fuisse arbitrabatur, nihil tamen est ausus recusare. advocantur amici et hospites Oppianici et ipsius mulieris multi, homines honesti atque omnibus rebus ornati. tormentis omnibus vehementissimis[*](vehementissime a) quaeritur. cum essent animi servorum et spe et metu temptati ut aliquid in quaestione dicerent, tamen, ut arbitror, auctoritate advocatorum[*](advocatorum et vi tormentorum add. codd., del. Halm) adducti in veritate manserunt neque se quicquam scire dixerunt.

quaestio illo die de amicorum sententia dimissa[*](dimissa b2xy2: demissa cett.) est. satis longo intervallo post iterum advocantur. habetur de integro quaestio; nulla vis tormentorum acerrimorum praetermittitur; aversari[*](aversari Manutius: adversarii (-i t) codd.) advocati et iam[*](et iam Manutius: etiam codd.) vix ferre posse, furere crudelis atque importuna mulier sibi nequaquam ut sperasset ea quae cogitasset procedere. cum iam tortor atque essent tormenta[*](tormenta essent Ernesti) ipsa defessa neque tamen illa finem facere vellet, quidam ex advocatis, homo et honoribus populi ornatus et summa virtute praeditus, intellegere se dixit non id agi ut verum inveniretur sed ut aliquid falsi dicere cogerentur. hoc postquam ceteri comprobarunt, ex omnium sententia constitutum est satis videri esse quaesitum.

redditur Oppianico Nicostratus, Larinum ipsa proficiscitur cum suis maerens quod iam certe incolumem filium fore putabat, ad quem non modo[*](non modo in S) verum crimen sed ne ficta quidem suspicio perveniret, et cui non modo aperta inimicorum oppugnatio sed ne occultae quidem matris insidiae nocere potuissent. Larinum postquam venit, quae a Stratone[*](a Stratone (-nem S) Sb1xy1: Stratonem y2t: per Stratonem b2s) illo[*](illo illud y2) venenum antea viro suo datum sibi persuasum esse simulasset, instructam ei continuo et ornatam Larini medicinae exercendae causa tabernam dedit. Vnum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat, ut velle atque optare aliquid calamitatis filio potius quam id struere et moliri videretur.

tum interim Q.[*](Q. Orelli: om. codd.) Hortensio Q.(Quinto) Metello consulibus ut hunc Oppianicum aliud[*](aliud Sylvius: aliquid codd.) agentem ac nihil eius modi cogitantem ad hanc accusationem detraheret invito despondit ei filiam suam, illam quam ex genero susceperat, ut eum nuptiis adligatum simul et testamenti spe devinctum posset[*](posset Manutius: possit codd.) habere in potestate. hoc ipso fere tempore Strato ille medicus domi furtum fecit et caedem eius modi. cum esset in aedibus armarium in quo sciret esse nummorum aliquantum et auri, noctu duos conservos dormientis occidit in piscinamque deiecit; ipse armari fundum exsecuit et HS x[*](xManutius: om. codd.) et auri quinque pondo abstulit uno ex servis puero non grandi conscio.

furto postridie cognito omnis suspicio in eos servos qui non comparebant commovebatur. cum exsectio illa fundi in armario animadverteretur, homines[*](homines homines quaerebant y2a requirebant Zielinski (in litteris ad me datis): om. codd. (cf. Class. Rev. xix. 168)) quonam modo fieri potuisset requirebant. quidam ex amicis Sassiae recordatus est se nuper in auctione quadam vidisse in rebus minutis aduncam ex omni parte dentatam[*](dentatam Priscian. (K. ii. 113): dentum (-tium t) codd.) et tortuosam venire serrulam[*](serrolam SBby1) qua illud potuisse ita circumsecari[*](circumsecari Angelius: circumsecare codd. (etiam B)) videretur. ne multa, perquiritur a coactoribus, invenitur ea serrula ad Stratonem pervenisse. hoc initio suspicionis orto et aperte insimulato Stratone puer ille conscius pertimuit, rem omnem dominae indicavit; homines in piscina inventi sunt, Strato in vincula coniectus est, atque etiam in taberna eius nummi, nequaquam omnes, reperiuntur.