De Imperio Cn. Pompei Ad Quirites

Pompeius privatus esset hoc tempore, tamen ad tantum bellum is erat deligendus[*](deligendus adigendus T) atque mittendus; nunc cum ad ceteras summas utilitates haec quoque opportunitas adiungatur ut in eis[*](eis om. H) ipsis locis adsit, ut habeat exercitum, ut ab eis qui habent accipere statim possit, quid exspectamus? aut cur[*](cur quid H) non ducibus dis immortalibus eidem cui cetera summa cum salute rei publicae commissa sunt hoc quoque bellum regium commendamus[*](commendamus H: committamus (-imus y1) cett.)?

at enim vir clarissimus, amantissimus[*](amantissimus om. dp) rei publicae, vestris beneficiis amplissimis[*](amplissimis om. H) adfectus, Q.(Quintus) Catulus, itemque summis ornamentis honoris, fortunae, virtutis, ingeni praeditus, Q.(Quintus) Hortensius, ab hac ratione dissentiunt. quorum ego auctoritatem apud vos multis locis plurimum valuisse et valere oportere confiteor; sed in hac causa, tametsi cognostis[*](cognostis Halm: cognoscitis mei: cognoscetis unus det.) auctoritates contrarias virorum[*](virorum fort. et clar. HET: fort. virorum et clar. (clarissimorumque p) cett.) fortissimorum et clarissimorum, tamen omissis auctoritatibus ipsa re ac ratione exquirere possumus veritatem, atque hoc facilius quod ea omnia quae a me adhuc dicta sunt idem[*](idem eadem H) isti vera esse concedunt[*](concedunt contendunt Hy1), et necessarium bellum esse et magnum et in uno Cn.

Pompeio summa esse omnia. quid igitur ait Hortensius? si uni omnia tribuenda sint, dignissimum[*](unum dignissimum bs) esse Pompeium, sed ad unum tamen omnia deferri non oportere. obsolevit iam ista oratio[*](ratio y1) re multo magis quam verbis refutata. nam tu idem, Q.(Quinti) Hortensi, multa pro tua summa copia ac singulari facultate dicendi et in senatu contra virum fortem, A.(Aulum) Gabinium[*](A. om. H), graviter ornateque dixisti, cum is de uno imperatore contra praedones constituendo legem promulgasset, et ex hoc ipso loco permulta item[*](item HW: idem cett.) contra eam legem verba fecisti.

quid? tum, per deos immortalis! si plus apud populum Romanum auctoritas tua quam ipsius populi Romani salus et vera causa valuisset, hodie hanc gloriam atque hoc orbis terrae imperium teneremus[*](terrarum H)? an tibi tum imperium hoc esse[*](hoc esse HT: esse hoc Ed) videbatur cum populi Romani legati quaestores praetoresque[*](quaestores praetoresque HET: praetores quaestoresque d) capiebantur, cum ex omnibus provinciis commeatu et privato et publico prohibebamur, cum ita clausa nobis erant maria omnia ut neque privatam rem transmarinam neque publicam iam obire possemus?

quae civitas umquam[*](umquam fuit antea H: antea umquam fuit cett.) fuit antea, non dico Atheniensium quae satis[*](satis longe H) late quondam mare tenuisse dicitur, non Carthaginiensium qui permultum classe ac maritimis[*](maritimisque d) rebus valuerunt, non Rhodiorum quorum usque ad nostram memoriam disciplina navalis et gloria permansit[*](permansit Lambinus: remansit codd. inquam s mg., Halm: umquam cett.), quae civitas, inquam, antea tam tenuis aut tam parvola[*](aut tam parvola scripsi: aut tam parvula insula H: tam parva insula cett.: quae tam parva insula Manutius) fuit quae non portus suos et agros et aliquam partem regionis atque orae maritimae per se ipsa defenderet? at hercules[*](hercules H: hercule cett.) aliquot annos continuos ante legem Gabiniam ille populus Romanus[*](Romanus hrodius H), cuius usque ad nostram memoriam nomen invictum in navalibus pugnis permanserit, magna ac multo maxima parte non modo utilitatis sed etiam[*](etiam H: om. cett.) dignitatis atque imperi caruit.

nos quorum maiores Antiochum regem classe Persenque[*](Persenque Hy: Persemque cett.) superarunt omnibusque[*](omnibusque om. H) navalibus pugnis Carthaginiensis, homines in maritimis rebus exercitatissimos paratissimosque[*](simul in maritimis rebus homines exercitatissimosque vicerunt H), vicerunt, ei nullo in loco iam[*](iam om. H) praedonibus pares esse poteramus. nos qui[*](nos qui HE: nos quoque qui cett.) antea non modo Italiam tutam habebamus sed omnis socios in ultimis oris auctoritate nostri imperi salvos praestare poteramus, tum cum insula Delus[*](Delus HT: Delos Ed) tam procul a nobis in Aegaeo mari posita, quo omnes undique cum mercibus atque oneribus commeabant, referta divitiis, parva, sine muro nihil timebat, idem non modo provinciis atque oris Italiae maritimis ac portibus[*](portubus Eb) nostris sed etiam Appia iam via carebamus[*](provinciis... carebamus de provinciis... caperebamur (i. e. capiebamur, cf. §§33, 53) H). et eis temporibus nonne[*](nonne H: non cett.) pudebat magistratus populi Romani in hunc ipsum locum escendere[*](escendere H: ascendere cett.), cum eum nobis maiores nostri exuviis nauticis et classium spoliis ornatum reliquissent!

bono te animo tum, Q.(Quinti) Hortensi, populus Romanus et ceteros qui erant in eadem sententia dicere existimavit et ea[*](et ea H: ea cett.) quae sentiebatis; sed tamen in salute communi idem populus Romanus dolori suo maluit quam auctoritati vestrae obtemperare. itaque una lex, unus vir, unus annus non modo vos[*](vos scripsi: ros codd.) illa miseria ac turpitudine liberavit sed etiam effecit ut aliquando vere videremini[*](videremini (videmini) H: videremur cett.) omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare.

quo mihi etiam indignius videtur obtrectatum esse adhuc, Gabinio dicam anne Pompeio an utrique, id quod est verius, ne legaretur A.(Aulus) Gabinius Cn.(Gnaeo) Pompeio expetenti ac postulanti. Vtrum ille qui postulat ad tantum bellum legatum[*](ad tantum bellum leg. HE: leg. ad tantum bellum Td) quem velit idoneus non est qui impetret, cum ceteri ad expilandos socios diripiendasque provincias quos voluerunt[*](voluerint H) legatos eduxerint, an ipse cuius lege salus ac dignitas populo Romano atque omnibus gentibus constituta est expers esse debet eius imperatoris[*](eius imperatoris scripsi) atque eius[*](victoriae atque eius imper. H: eius gloriae atque imper. ET: gloriae eius imper. d) exercitus qui consilio ac periculo illius[*](ac periculo illius H: ipsius ac periculo cett.) est constitutus? an C.

Falcidius, Q.(Quintus) Metellus, Q.(Quintus) Caelius Latiniensis, Cn. Lentulus, quos omnis honoris causa nomino, cum tribuni plebi fuissent, anno proximo legati esse potuerunt; in uno Gabinio sunt tam diligentes qui in hoc bello quod lege Gabinia geritur[*](gereretur H), in hoc imperatore atque exercitu quem per vos ipse constituit, etiam praecipuo iure esse debebat[*](debebat H: deberet cett.)? de quo legando consules spero ad senatum relaturos. qui si dubitabunt aut gravabuntur, ego me profiteor relaturum; neque me impediet cuiusquam iniquitas[*](iniquitas H: initia Schol.: inimicum edictum cett.) quo minus vobis[*](vobis fretus HE: fretus vobis cett.) fretus vestrum ius beneficiumque defendam, neque praeter intercessionem quicquam audiam[*](audiam H: audeam cett.), de qua, ut ego[*](ego H: om. cett.) arbitror, isti ipsi qui minitantur[*](minitantur (muni-) H: minantur cett.) etiam atque etiam quid liceat considerabunt. mea quidem sententia, Quirites, unus A.(Aulus) Gabinius belli maritimi rerumque gestarum Cn.(Gnaeo) Pompeio socius[*](socius vel paene par b2y2) ascribitur, propterea quod alter uni illud[*](illud id b1) bellum suscipiendum vestris suffragiis detulit, alter delatum susceptumque confecit.

reliquum est ut de Q.(Quinti) Catuli auctoritate et sententia dicendum esse videatur. qui cum ex vobis quaereret, si in uno Cn.(Gnaeo) Pompeio omnia poneretis, si quid eo[*](eo de eo d) factum esset, in quo spem essetis habituri, cepit magnum suae virtutis fructum ac dignitatis, cum omnes una prope voce in eo ipso[*](eo ipso eo b1: ipso Lambinus) vos spem habituros esse dixistis. etenim talis est vir ut nulla res tanta sit ac tam difficilis[*](ac tam difficilis om. H) quam ille non et consilio regere et integritate tueri et virtute conficere possit. sed in hoc ipso ab eo vehementissime dissentio, quod quo minus certa est hominum ac minus diuturna vita, hoc magis res publica, dum per deos immortalis licet, frui debet summi viri vita atque virtute.

at enim[*](at enim inquit (om. inquit b1) novi nihil d) ne quid novi fiat contra exempla atque instituta maiorum. non dicam[*](dico d) hoc loco maiores nostros semper in pace consuetudini, in bello utilitati paruisse, semper ad novos casus temporum novorum consiliorum rationes accommodasse, non dicam duo bella maxima, Punicum atque Hispaniense, ab uno imperatore esse confecta duasque[*](duasque duas Hs) urbis potentissimas quae huic imperio maxime minitabantur, Carthaginem atque[*](atque et H) Numantiam, ab eodem Scipione esse deletas, non commemorabo nuper ita vobis patribusque vestris esse visum ut in uno C.(Gaio) Mario spes imperi poneretur, ut idem cum Iugurtha, idem cum Cimbris, idem cum Teutonis bellum administraret; in ipso Cn.(Gnaeo) Pompeio in quo novi constitui nihil volt Q.(Quintus) Catulus quam multa sint nova summa Q.(Quinti) Catuli[*](summa Q. E: summaque Td: quae H) voluntate constituta recordamini.