Pro Fonteio

'at hoc Galli negant.' at ratio[*](at ratio l, Faernus: atrio V: actio ς ) rerum et vis argumentorum coarguit. potest igitur testibus iudex non credere? cupidis et iratis et coniuratis et ab religione remotis non solum potest sed etiam debet. etenim si, quia Galli dicunt, idcirco M. Fonteius nocens existimandus est, quid mihi opus est sapiente iudice, quid aequo quaesitore, quid oratore non stulto? dicunt enim Galli; negare non possumus. hic si ingeniosi et periti et aequi iudicis has partis esse existimatis ut, quoniam quidem testes dicunt, sine ulla dubitatione credendum sit, salus [*](Salus Manutius: salus priores ) ipsa virorum fortium innocentiam tueri non potest; sin autem in rebus iudicandis non minimam partem tenere [*](tenere supplevi ) ad unam quamque rem aestimandam[*](aestimandam Naugerius (2): existimandam codd. ) momentoque suo ponderandam sapientiam[*](sapientia ς ) iudicis[*](iudicis V: iudicis tenet χl: iudicis adhibetur k ), videte [*](videte suppl. Faernus ) ne multo vestrae[*](vostrae V2 ) maiores gravioresque partes sint[*](sint V: sunt ς ) ad cogitandum quam ad dicendum meae.

mihi enim semper una quaque de re testis non solum semel verum etiam breviter interrogandus est[*](est Klotz: et codd.: est et Orelli ), saepe etiam non interrogandus, ne aut irato facultas ad dicendum data aut cupido auctoritas attributa esse videatur; vos et saepius eandem rem animis agitare et diutius uno quoque [*](quoque suppl. ed. Hervag. ) de teste cogitare potestis et, si quem nos interrogare noluimus[*](nolumus ed. R ), quae causa nobis tacendi fuerit existimare debetis. quam ob rem, si hoc iudici praescriptum lege aut officio putatis, testibus credere, nihil est cur alius alio iudice melior aut sapientior existimetur[*](existimetur his Vk (e duplici lectione -tur et -tis)). Vnum est enim et simplex aurium iudicium et promisce[*](promiscue χ2kl ) et communiter stultis ac sapientibus ab natura datum.

quid est igitur ubi elucere possit prudentia, ubi discerni stultus auditor et credulus ab religioso et sapienti iudice? nimirum illud in quo ea quae dicuntur a testibus coniecturae[*](coniectura χl ) et cogitationi[*](cogitationi k, Hotoman: cogitatione cett. (fort. coniectura et cogitatione tractantur)) traduntur, quanta auctoritate, quanta animi aequitate, quanto pudore, quanta fide, quanta religione, quanto studio existimationis bonae, quanta cura, quanto timore dicantur. an vero vos id in testimoniis hominum barbarorum dubitabitis quod persaepe et nostra et patrum memoria sapientissimi iudices de clarissimis nostrae civitatis viris dubitandum[*](clariss. dubitandum nostrae civ. viris dubitandum V ) non putaverunt? qui Cn. et Q. Caepionibus, L. et Q. Metellis testibus in Q. Pompeium, hominem novum, non crediderunt, quorum virtuti, generi, rebus gestis fidem et auctoritatem in testimonio cupiditatis atque inimicitiarum suspicio derogavit. ecquem hominem vidimus,

ecquem[*](haec quem V: et quem ς: corr. ed. R (ita mox)) vere[*](verefort. fere) commemorare possumus parem consilio, gravitate, constantia, ceteris virtutibus[*](virtutis Koch ), honoris, ingeni, rerum gestarum ornamentis M. Aemilio Scauro fuisse? tamen huius cuius[*](eius Schütz ) iniurati nutu prope terrarum orbis regebatur iurati testimonio neque in C. Fimbriam neque in C. Memmium creditum est; noluerunt ei[*](ii .11. V ) qui iudicabant hanc patere inimicitiis viam, quem quisque odisset, ut eum testimonio posset[*](posset kl, ed. R: possit Vχ ) tollere. quantus in L. Crasso pudor fuerit, quod ingenium, quanta auctoritas, quis ignorat? tamen is cuius etiam sermo testimoni auctoritatem habebat, testimonio ipso, quae in M. Marcellum inimico animo dixit, probare non potuit.

fuit, fuit illis iudicibus divinum ac singulare, iudices[*](iudices l, Naugerius (1): iudicium (-ii k) cett. ), consilium, qui se non solum de reo[*](reo iudicium (iud. facere k) add. codd.: del. Naugerius (1)) sed etiam de accusatore[*](de accusatore del. Müller ), de teste iudicare arbitrabantur, quid fictum, quid fortuna ac tempore adlatum, quid pretio corruptum, quid spe aut metu depravatum, quid a cupiditate aliqua aut inimicitiis profectum videretur. quae si iudex non amplectetur omnia consilio, non animo ac mente circumspiciet, si, ut quidque[*](ut quidque quicquam χl: quidquid Naugerius (1)) ex illo loco dicetur, ex oraculo aliquo dici arbitrabitur, profecto satis erit, id quod dixi antea, non surdum iudicem[*](iudicem del. Madvig ) huic muneri atque officio praeesse; nihil erit quam ob rem ille nescio quis sapiens homo ac multarum rerum peritus ad res iudicandas requiratur.

an vero illi equites Romani quos nos vidimus, qui nuper in re publica iudiciisque maxime[*](maximis codd.: corr. Klotz ) floruerunt, habuerunt tantum animi, tantum roboris ut L. Crasso, M. Scauro[*](L. Crasso M. Scauro k: L. Scauro V: M. Scauro χ ) testi non crederent; vos Volcarum[*](Vulgarum V: Belgarum ς: corr. Graevius ) atque Allobrogum testimoniis non credere timetis? si inimico testi credi non oportuit, inimicior Marcello Crassus aut Fimbriae Scaurus ex civilibus studiis atque obtrectatione domestica quam huic Galli? quorum qui optima[*](optima k: optumo V: optumi χl ) in causa sunt, equites, frumentum pecuniam semel atque iterum ac saepius[*](saepius semper Mommsen ) invitissimi dare coacti sunt, ceteri partim ex veteribus bellis agro multati, partim ab hoc ipso bello superati et oppressi.

si, qui ob aliquod emolumentum suum cupidius aliquid dicere videntur, eis credi non convenit, credo maius emolumentum Caepionibus et Metellis propositum fuisse ex Q. Pompei damnatione, cum studiorum suorum obtrectatorem sustulissent, quam cunctae Galliae ex M. Fontei calamitate, in qua illa[*](illa χl, ed. R: ille Vk ) provincia prope suam immunitatem ac libertatem positam esse arbitratur. an, si homines ipsos spectare convenit, id quod in teste profecto valere plurimum debet, non modo cum summis civitatis nostrae viris sed cum infimo[*](infimo χl: infirmo Vk ) cive Romano quisquam amplissimus Galliae comparandus est? scit Indutiomarus quid sit testimonium dicere? movetur eo timore quo nostrum unus quisque, cum in eum locum productus est?

recordamini, iudices, quanto opere laborare soleatis non modo quid dicatis pro testimonio sed etiam quibus verbis utamini, ne quod minus moderate positum, ne quod ab aliqua cupiditate prolapsum verbum esse videatur; voltu denique laboratis ne qua significari possit suspicio cupiditatis, ut et, cum proditis, existimatio sit[*](sit ed. R: sic χ: est Vk: om. l ) quaedam tacita de vobis pudoris ac religionis et, cum[*](et cum χl: at cum V: ac cum b ) disceditis, ea diligenter conservata ac retenta videatur.

credo haec eadem Indutiomarum in testimonio timuisse aut cogitavisse, qui primum illud verbum consideratissimum nostrae consuetudinis 'arbitror', quo nos etiam tunc utimur cum ea dicimus iurati quae comperta habemus, quae ipsi vidimus, ex toto testimonio suo sustulit atque omnia se 'scire' dixit. verebatur enim videlicet ne quid apud vos populumque Romanum de existimatione sua deperderet, ne qua fama consequeretur eius modi, Indutiomarum, talem virum, tam cupide, tam temere dixisse; non[*](non hoc Bake ) intellegebat se in testimonio nihil praeter vocem et[*](vocem et del. Bake ) os et audaciam neque civibus suis neque accusatoribus nostris praestare debere.

an vero istas nationes religione iuris iurandi ac metu deorum immortalium in testimoniis dicendis commoveri arbitramini? quae tantum a ceterarum gentium more ac natura dissentiunt, quod ceterae pro religionibus suis bella suscipiunt, istae contra omnium religiones; illae in bellis gerendis ab dis immortalibus pacem ac veniam petunt, istae cum ipsis dis immortalibus bella gesserunt. hae sunt nationes quae quondam tam longe ab suis sedibus Delphos usque ad Apollinem Pythium atque ad oraculum orbis terrae vexandum ac spoliandum profectae sunt. ab isdem gentibus sanctis et in testimonio religiosis obsessum Capitolium est atque ille Iuppiter cuius nomine maiores nostri vinctam[*](vinctam sanctam χl ) testimoniorum fidem esse voluerunt.

postremo his[*](his iis kl ) quicquam[*](quicquam χ2kl: quisquam V χ1 ) sanctum ac religiosum videri potest qui, etiam si quando aliquo metu adducti deos placandos esse arbitrantur[*](arbitrantur ς, ed. R: arbitrabantur V ), humanis hostiis eorum aras ac templa funestant, ut ne religionem quidem colere possint, nisi eam ipsam prius scelere violarint? quis enim ignorat eos usque ad hanc diem retinere illam immanem ac barbaram consuetudinem hominum immolandorum? quam ob rem quali fide, quali pietate existimatis esse eos[*](eos ς: nos V: hos Klotz ) qui etiam deos immortalis arbitrentur hominum scelere[*](scelere caede Pluygers ) et sanguine facillime posse placari? Cum his vos testibus vestram religionem coniungetis, ab his quicquam[*](ab his quicquam ed. Hervag.: ab quicquam V: aut his quicquam χ: aut cuiusquam k ) sancte aut moderate[*](sancte aut moderate χl, ed. R: sancta faui moderatae V: sancte fieri moderate k ) dictum putabitis? hoc vestrae mentes tam castae,

tam integrae sibi suscipient ut, cum omnes legati nostri qui illo triennio in Galliam venerunt, omnes equites[*](omnes in equites V ) Romani qui in illa provincia fuerunt, omnes negotiatores eius provinciae, denique omnes in Gallia qui sunt socii populi Romani atque amici, M. Fonteium incolumem esse cupiant, iurati privatim et publice laudent, vos tamen cum[*](cum om. χl ) Gallis iugulare[*](iugulare Müller: iurare Vk: credere χl: peierare Koch ) malitis? quid ut secuti esse videamini? voluntatemne hominum? gravior igitur vobis erit hostium voluntas quam civium? an dignitatem testium? potestis igitur ignotos notis, iniquos aequis, alienigenas domesticis, cupidos moderatis, mercennarios gratuitis, impios religiosis, inimicissimos huic imperio ac nomini[*](ac nomini om. Cus. ) bonis ac fidelibus[*](ac fid. χl: ad fid. V: et fid. k ) et sociis et civibus anteferre?

an vero dubitatis, iudices, quin insitas inimicitias istae gentes omnes et habeant et gerant cum populi Romani nomine? sic existimatis eos hic[*](eos hic Naugerius (1): eosic V: eos sic χl: eos k ) sagatos bracatosque versari, animo demisso[*](animos V demissos V1 ) atque humili, ut solent ei qui adfecti iniuriis ad opem iudicum supplices inferioresque confugiunt? nihil vero minus. hi [*](ii χl, ed. R ) contra vagantur laeti atque erecti[*](erecti χl: recti Vk ) passim toto foro cum quibusdam minis et barbaro atque immani terrore verborum; quod ego profecto non crederem, nisi aliquotiens ex ipsis accusatoribus vobiscum simul, iudices, audissem, cum praeciperent ut caveretis ne hoc absoluto novum aliquod bellum Gallicum concitaretur.

si M. Fonteium, iudices, in causa deficerent omnia, si turpi adulescentia, vita infami, magistratibus quos ante oculos vestros gessit male gestis [*](male gestis suppl. Lambinus ), convictus[*](convictus ς, ed. R: convictis V ) virorum bonorum[*](virorum bon. testimoniis del. Madvig ) testimoniis, legationibus flagitiose obitis, invisus[*](invitus V: invitis ς: corr. Manutius ) suis omnibus in iudicium vocaretur, si in eo iudicio colonorum populi Romani Narbonensium, fidelissimorum sociorum Massiliensium, civium Romanorum omnium testimoniis tabulisque premeretur, tamen esset vobis[*](vobis vel vobis V2 ) magno opere providendum ne, quos ita adflictos a vestris patribus maioribusque accepissetis ut contemnendi essent, eos pertimuisse et eorum minis et terrore commoti esse videremini.

nunc vero cum laedat nemo bonus, laudent omnes vestri cives atque socii, oppugnent idem[*](idem Müller: id V: ii ς ) qui saepissime hanc urbem et hoc imperium oppugnarunt, cumque inimici M. Fontei vobis ac populo Romano minentur, amici ac propinqui supplicent vobis, dubitabitis non modo vestris civibus, qui maxime gloria ac laude ducuntur, verum etiam exteris nationibus et [*](et l, Halm: ac suppl. Naugerius (1)) gentibus ostendere vos in sententiis ferendis civi parcere quam hosti cedere maluisse?

Magna me hercules[*](mehercule ς ) causa, iudices, absolutionis cum ceteris causis haec est, ne quae[*](quae Halm: que V: qua ς ) insignis huic imperio macula atque ignominia suscipiatur, si hoc ita perlatum erit in Galliam, senatores[*](senatores Faernus: senates V: senatus (-um k) ς ) equitesque populi Romani non testimoniis Gallorum, sed minis commotos rem ad illorum libidinem[*](lib. lub. V2 ) iudicasse. ita vero, si illi bellum facere conabuntur, excitandus nobis erit ab inferis C. Marius qui Indutiomaro isti minaci atque adroganti par in bello gerendo[*](belligerendo V1: belligerando V2ς : corr. Faernus ) esse possit, excitandus Cn. Domitius et Q. Maximus[*](Q. k, Faernus: O. V: om. χ ) qui nationem Allobrogum et belli [*](belli supplevi (cf. Prov. Cons. 19, Verr. v. 39, et ad Phil. xiii. 2 et 47)) reliquias[*](reliquas Lambinus ) suis iterum armis conficiat atque opprimat, aut, quoniam id quidem non potest, orandus erit nobis amicus meus, M. Plaetorius, ut suos novos clientis a bello faciendo deterreat, ut eorum iratos animos atque horribilis impetus deprecetur, aut, si non poterit, M. Fabium, subscriptorem eius, rogabimus ut Allobrogum animos mitiget, quoniam apud illos Fabiorum nomen amplissimum est [*](est k: om. Vχl (est ampl. Halm) volunt] ut velint Angelius ). volunt isti aut quiescere, id quod victi ac subacti solent, aut, cum minantur, intellegere se populo Romano non metum belli sed spem triumphi[*](triumphos (-is χl, -i k) tendere codd.: corr. Naugerius (2)) ostendere?

quod si in turpi reo patiendum non esset ut quicquam isti se minis profecisse arbitrarentur, quid faciendum vobis in [*](in χl: de k: om. V ) M. Fonteio[*](Fontei V ) arbitramini? de quo homine, iudices—iam enim mihi videor hoc prope causa duabus actionibus perorata debere dicere—de quo vos homine ne ab inimicis quidem ullum fictum probrorum[*](probrorum scripsi (cf. § 39): probrosum codd. ) non modo crimen sed ne maledictum quidem audistis. ecquis [*](ecquis (et- kl) ς: haec quis V ) umquam reus, praesertim in hac vitae ratione versatus[*](vorsatus V2 ), in honoribus petendis, in potestatibus[*](potestatibus obtinendis Mommsen ), in imperiis gerendis, sic accusatus est ut nullum probrum, nullum facinus, nulla turpitudo quae a libidine[*](lib. lub. V ) aut a petulantia aut ab audacia nata esset, ab accusatore obiceretur, si non vera[*](si vera non V ), at ficta[*](at ficta k: atdeficta (ex atficta credo) V: at tamen ficta χl: at commode ficta Halm ) cum aliqua ratione ac suspicione?

M. Aemilium Scaurum, summum nostrae civitatis virum, scimus accusatum a M. Bruto. exstant orationes, ex quibus intellegi potest multa in illum ipsum Scaurum esse dicta, falso; quis negat? verum tamen ab inimico dicta et obiecta. quam multa M'. Aquilius[*](M'. Manutius: M. codd. ) audivit in suo iudicio, quam multa L. Cotta, denique P. Rutilius! qui, etsi damnatus est, mihi videtur tamen inter viros optimos atque innocentissimos esse numerandus. ille igitur ipse homo sanctissimus ac temperantissimus[*](temperatissimus ς ) multa audivit in sua causa quae ad[*](ad libidinem codd.: corr. Faernus ) suspicionem stuprorum ac libidinum pertinerent.

exstat oratio hominis, ut opinio mea fert, nostrorum hominum longe ingeniosissimi atque eloquentissimi, C. Gracchi; qua in oratione permulta in L. Pisonem turpia ac flagitiosa dicuntur. at in quem virum! qui tanta virtute atque integritate fuit ut etiam illis optimis[*](optumis V ) temporibus, cum hominem invenire nequam neminem posses, solus tamen Frugi nominaretur. quem cum in contionem Gracchus vocari iuberet et viator[*](iuberet et viator χl: iubertet vator V: iuberet viator k ) quaereret, quem Pisonem, quod erant plures: 'cogis me,' inquit, 'dicere inimicum meum Frugi.' is igitur vir quem ne inimicus quidem satis in[*](in del. Bake ) appellando significare poterat, nisi ante laudasset, qui uno cognomine declarabatur non modo quis esset sed etiam qualis esset, tamen in falsam atque iniquam probrorum insimulationem vocabatur; M.

Fonteius ita duabus actionibus accusatus est ut obiectum nihil sit quo significari vestigium libidinis[*](lib. lub. V2 ), petulantiae, crudelitatis, audaciae possit; non modo nullum facinus huius protulerunt sed ne dictum quidem aliquod reprehenderunt[*](reprehenderint χ ). quod si aut quantam voluntatem habent ad hunc opprimendum aut quantam ad male dicendum licentiam, tantum haberent aut ad ementiendum[*](aut ad ement. χl: aut ement. Vk ) animi aut ad fingendum ingeni, non meliore fortuna ad probra non[*](probra non probra nunc l, ed. R ) audienda M. Fonteius[*](audienda M. Halm: audiendam V: audienda ς ) quam illi de quibus antea commemoravi fuisset. Frugi igitur hominem, iudices, frugi, inquam, et in omnibus vitae partibus moderatum ac temperantem, plenum pudoris, plenum offici, plenum religionis videtis positum in vestra fide ac potestate, atque ita ut commissus sit fidei, permissus potestati.