Pro Fonteio

---oportuisse an ita dissolvit ut omnes alii dissolverunt? nam ita ego defendo M. Fonteium, iudices, itaque contendo post legem Valeriam latam[*](latam a Metello suppl. Mommsen ) --- te --- quaestore usque ad T. Crispinum quaestorem aliter neminem solvisse; hunc omnium superiorum, huius autem omnis qui postea fuerint auctoritatem dico secutos.

quid accusas, quid reprendis? nam quod in tabulis dodrantariis et quadrantariis, quas ait ab Hirtuleio institutas, Fontei officium desiderat, non possum[*](possimus Cus. m. 1: corr. m. 2) existimare utrum ipse erret an vos[*](vos P: alios Cus. ) in errorem inducere[*](inducere Madvig: induci (ex -ici) Cus.: ducere P ) velit. quaero enim abs te, M. Plaetori, possitne tibi ipsi probata esse nostra causa, si, qua in re abs te M. Fonteius accusatur, auctorem habet eum quem tu maxime laudas Hirtuleium; qua in re autem laudas Hirtuleium, Fonteius idem fecisse reperitur. reprehendis solutionis genus; eodem modo Hirtuleium dissolvisse publicae tabulae coarguunt. laudas illum quod dodrantarias tabulas instituerit; easdem Fonteius instituit et eodem genere pecuniae. nam ne forte sis nescius et istas tabulas existimes ad diversam veteris[*](diversam suppl. Niebuhr ) aeris alieni rationem pertinere, ob unam causam et in uno genere sunt institutae. nam cum publicanis qui Africam, qui Aquileiense[*](Aquilei. Mommsen: Aquili. P ) portorium [*](por P: suppl. Niebuhr ) ---

--- cite[*](cite recitet Niebuhr ) --- nemo, nemo, inquam, iudices, reperietur qui unum se in quaestura M. Fonteio nummum dedisse, aut illum ex ea pecunia quae pro aerario solveretur detraxisse dicat; nullius in tabulis ulla huius furti significatio, nullum in eis nominibus intertrimenti aut deminutionis vestigium reperietur. atqui homines[*](homines omnes Niebuhr ), si qui in[*](in sup. lin. hab. P ) hoc genere quaestionis accusati sunt[*](accusati sunt Madvig: accusatos P ), reprehensos videmus primum testibus; difficile est enim eum qui magistratui pecuniam dederit non aut induci odio ut dicat aut cogi religione; deinde si qua gratia testes deterrentur, tabulae quidem certe incorruptae atque integrae manent. fac omnis amicissimos Fonteio fuisse, tantum hominum numerum ignotissimorum atque alienissimorum pepercisse huius capiti, consuluisse famae; res ipsa tamen ac ratio litterarum confectioque tabularum habet hanc vim ut ex acceptis et datis quidquid fingatur, aut surripiatur, aut non constet, appareat. acceptas populo Romano pecunias omnis isti rettulerunt; si protinus aliis aeque magnas aut solverunt aut dederunt, ut, quod acceptum populo Romano est, id expensum cuipiam sit, certe nihil potest esse detractum. sin aliquid[*](aliqui P: corr. Mommsen ) domum tulerunt, ex eorum arca, e ra[*](ra P: rationibus Niebuhr (accepti et expensi constabit suppl. Mommsen)) ---

deorum hominumque fidem! testis non invenitur in ducentiens[*](ducentis P: corr. Mommsen ) et triciens sestertio! quam multorum hominum? sescentorum amplius. quibus in terris gestum negotium est? illo, illo, inquam, loco quem videtis. extra ordinemne pecunia est data? immo vero nummus nullus sine litteris multis commotus est. quae est igitur ista accusatio, quae facilius possit Alpis quam paucos aerari gradus ascendere, diligentius Rutenorum quam populi Romani defendat aerarium, libentius ignotis quam notis utatur, alienigenis quam domesticis testibus, planius se confirmare crimen libidine barbarorum quam nostrorum hominum litteris arbitretur?

duorum magistratuum, quorum uterque in pecunia maxima tractanda procurandaque versatus est, triumviratus et quaesturae, ratio sic redditur, iudices, ut in eis rebus quae ante oculos gestae sunt, ad multos pertinuerunt, confectae publicis privatisque tabulis sunt[*](sint P: corr. Niebuhr ), nulla significatio furti, nulla alicuius delicti suspicio reperiatur[*](reperiatur Madvig: referatur P: proferatur Kayser ).

Hispaniensis legatio consecuta est turbulentissimo rei publicae tempore, cum adventu L. Sullae maximi exercitus in Italiam[*](Italia Niebuhr ) cives vi[*](cives vi scripsi: civium P ) dissiderent, non [*](non suppl. Schenkl ) iudiciis ac legibus; atque hoc rei publicae statu desperato qualis ---

si nulla pecunia numerata est, cuius pecuniae quinquagesima est?

frumenti[*](frumenti om. Mart. Cap. ) maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimae copiae e Gallia, equites numero plurimi e Gallia.

Gallos post haec dilutius esse poturos, quod illi venenum esse arbitrabuntur[*](arbitrabantur codd. Ammiani: corr. Bentley ).

Plaetori matrem dum vixisset ludum, postquam mortua esset magistros habuisse.

--- hoc praetore oppressam esse aere alieno[*](aere alieno ς: alieniso V ) Galliam. A quibus versuras tantarum pecuniarum factas[*](factas χl: tactas V: tractas k ) esse dicunt? a Gallis? nihil minus. A quibus igitur? A civibus Romanis qui negotiantur in Gallia. cur eorum verba non [*](non ς: om. V ) audimus? cur eorum tabulae nullae proferuntur? insector ultro atque insto accusatori, iudices; insector, inquam, et flagito[*](flagitio Vχ1 ) testis. plus ego in hac causa laboris et operae consumo in poscendis testibus quam ceteri defensores in refutandis. audaciter [*](audaciter V: audacter ς ) hoc dico, iudices, non temere confirmo. Referta Gallia negotiatorum est, plena civium Romanorum. nemo Gallorum sine cive Romano quicquam negoti gerit, nummus in Gallia nullus sine civium Romanorum tabulis commovetur.

videte quo descendam, iudices, quam longe videar ab consuetudine mea et cautione ac diligentia discedere. Vnae[*](unae ς: una V ) tabulae proferantur, in quibus vestigium sit aliquod quod significet pecuniam M. [*](M. suppl. Baiter ) Fonteio datam, unum[*](unum ς: unam V ) ex tot[*](tot Gulielmius: toto codd.: tanto Halm ) negotiatorum, colonorum, publicanorum, aratorum, pecuariorum numero testem producant[*](producant ς: producantur V ); vere accusatum esse concedam. pro di immortales! quae haec est[*](est haec χ ) causa, quae defensio? provinciae Galliae M. Fonteius praefuit, quae constat ex eis generibus hominum et civitatum qui, ut vetera mittam, partim nostra memoria bella cum populo Romano acerba ac diuturna gesserunt, partim[*](partim del. Madvig ) modo ab nostris imperatoribus subacti, modo bello domiti, modo triumphis ac monumentis notati, modo ab senatu agris urbibusque multati sunt, partim qui cum ipso M. Fonteio ferrum ac manus contulerunt multoque eius sudore ac labore sub populi Romani imperium dicionemque ceciderunt.

est in eadem provincia Narbo Martius, colonia nostrorum civium, specula populi Romani ac propugnaculum istis ipsis nationibus oppositum et obiectum; est item urbs Massilia, de qua ante dixi, fortissimorum fidelissimorumque sociorum, qui Gallicorum bellorum pericula praecipuis populi Romani praemiis[*](praecipuis p. R. praemiis scripsi: P. R. copiis .. r. mis V1: P. R. copiisq; remis V2 (que i. e. quaere omissum aliquid significat, cf. Mur. 51): P. R. copiis remisque ς: populi Romani copiis atque praemiis Madvig ) compensarunt[*](compensarunt V ); est praeterea maximus [*](maximus suppl. Hotoman ) numerus civium Romanorum atque[*](atque del. Hotoman ) equitum[*](equitum supplevi (i. e. Gallicorum, cf. § 26, Caes. B. G. vi. 15)), hominum honestissimorum. huic provinciae quae ex hac generum varietate constaret M. Fonteius, ut dixi, praefuit; qui erant hostes, subegit, qui proxime[*](proximi codd.: corr. Hotoman ) fuerant, eos ex eis agris quibus erant multati decedere coegit, ceteris qui[*](his qui V ) idcirco magnis saepe erant bellis superati ut semper populo Romano parerent, magnos equitatus ad ea bella quae tum in toto orbe terrarum a populo Romano gerebantur, magnas pecunias ad eorum stipendium, maximum frumenti numerum ad Hispaniense bellum tolerandum imperavit.

is qui gessit in iudicium vocatur, vos qui in re non interfuistis causam una cum populo Romano cognoscitis, dicunt contra quibus invitissimis imperatum est, dicunt qui ex agris[*](ex agris agris Schütz ) ex[*](ex om. l ) Cn. Pompei decreto decedere sunt coacti, dicunt qui ex belli[*](belli Madvig: bello codd. ) caede et fuga nunc primum audent contra M. Fonteium inermem consistere. quid? coloni Narbonenses quid volunt, quid existimant? hunc per vos salvum [*](salvum supplevi ) volunt, se per[*](se per Naugerius (1): semper codd. ) hunc incolumis[*](incolumem codd.: corr. Naugerius (1)) existimant esse. quid Massiliensium civitas? hunc praesentem eis adfecit honoribus quos habuit amplissimos; vos autem absens orat atque obsecrat ut sua religio, laudatio, auctoritas aliquid apud vestros animos momenti habuisse videatur.

quid? civium Romanorum quae voluntas est? nemo est ex tanto numero quin[*](quin ς: quia V ) hunc optime de provincia, de imperio, de sociis et civibus meritum esse arbitretur. quoniam igitur, iudices[*](iudices k: vidctis cett. (cf. § § 21, 42)), qui oppugnatum[*](oppugnent χl, ed. R ) M. Fonteium cognostis[*](cognostis post velint hab. k ), qui defensum velint, statuite nunc quid vestra aequitas, quid populi Romani dignitas postulet, utrum colonis vestris, negotiatoribus vestris, amicissimis atque antiquissimis sociis et credere et consulere malitis, an eis[*](malitis an iis k: malitisanis V: an adversariis χl ) quibus neque propter iracundiam fidem neque propter infidelitatem honorem habere debetis.

quid? si maiorem etiam hominum honestissimorum copiam adferam[*](adferam Halm: adferta V: affert χl: affero k quae] qui χl, ed. R ) quae huius virtuti atque innocentiae testimonio possit[*](possint l, ed. R ) esse, tamenne plus Gallorum consensio valebit quam summa[*](summa χl: summae Vk ) auctoritas[*](auctoritas l, Angelius: auctoritatis cett. ) omnium[*](omnium hominum k, Faernus )? Cum Galliae Fonteius praeesset, scitis, iudices, maximos populi Romani exercitus in duabus Hispaniis clarissimosque imperatores fuisse. quam multi equites Romani, quam multi tribuni militum, quales et quot et quotiens legati ad eos exierunt [*](exierunt suppl. Pluygers )! exercitus praeterea Cn. Pompei maximus atque ornatissimus hiemavit in Gallia M. Fonteio imperante. satisne vobis multos, satis idoneos testis et conscios[*](conscios ς: conscissos V ) videtur ipsa fortuna esse voluisse earum rerum quae M. Fonteio praetore gererentur in Gallia? quem ex tanto hominum numero testem in hac causa producere potestis? quis est ex eo numero qui vobis auctor placeat? eo nos iam laudatore et teste utemur.

dubitabitis etiam diutius, iudices, quin illud quod initio vobis proposui verissimum sit, aliud per hoc iudicium nihil agi nisi ut M. Fonteio oppresso testimoniis eorum quibus multa rei publicae causa invitissimis imperata sunt, segniores posthac ad imperandum ceteri sint, cum videatis[*](videatis V: videant ς ) eos oppugnare[*](oppugnare V: oppugnari ς ) quibus victoribus [*](victoribus Niebuhr: oppressis χl: om. Vk: si cesseritis Müller ) populi Romani imperium incolume esse non possit? obiectum est etiam quaestum M. Fonteium ex viarum munitione fecisse, ut aut ne cogeret munire, aut id quod munitum esset ne improbaret. si et coacti sunt munire omnes et multorum opera improbata sunt, certe utrumque falsum est, et[*](est et k: esset V: esset et χl, ed. R ) ob vacationem pretium datum, cum immunis nemo fuerit, et ob probationem, cum multa improbata sint[*](sint ed. R: sunt codd. ). quid?

si hoc crimen optimis nominibus[*](nominibus hominibus Angelius ) delegare[*](denegare χl, ed. R ) possimus[*](possumus l, ed. R ), et ita non ut culpam in alios transferamus, sed uti doceamus eos isti munitioni praefuisse qui facile officium suum et praestare et probare possunt, tamenne vos omnia in M. Fonteium iratis testibus freti conferetis? Cum maioribus rei publicae negotiis M. Fonteius impediretur, et cum ad rem publicam pertineret viam Domitiam muniri[*](muniri Hotoman: munire codd. ), legatis suis, primariis viris, C. Annio Bellieno et C. Fonteio, negotium dedit; itaque praefuerunt; imperaverunt pro dignitate sua[*](sua sua cuique Sylvius ) quod visum est et probaverunt; quod vos, si nulla alia ex re, ex litteris quidem nostris quas exscripsistis[*](quas exscripsistis Faernus: ex quas exscripsistis V: quas scripsistis ς, ed. R ) et missis et adlatis certe scire potuistis. quas si antea non legistis, nunc ex nobis quid de eis rebus Fonteius ad legatos suos scripserit, quid ad eum illi rescripserint, cognoscite. L. M.

ad C. Annivm[*](ad Cannium (ad C. Cann. k2) Vk: ad C. Canninium χ: corr. Angelius ) leg., ad C. Fonteivm leg., L. A. [*](A. (i. e. adlatae) suppl. Orelli ) ab[*](ab Müller: a codd. ) C. Annio[*](C. Cannio k: Canninio Vχl: corr. Angelius ) leg., ab C.Fonteio leg.

satis opinor esse perspicuum, iudices, hanc rationem munitionis neque ad M. Fonteium pertinere et ab eis esse tractatam[*](tractatum V1: tractatum V2 ) quos nemo possit reprehendere. cognoscite nunc de crimine vinario, quod illi invidiosissimum et maximum esse voluerunt. crimen a Plaetorio, iudices, ita constitutum est, M. Fonteio[*](M. k, Halm: a Vχl ) non in Gallia primum venisse in mentem ut portorium vini institueret, sed hac[*](hac V: om. ς ) inita iam ac[*](inita iam ac Kayser: in Italiam (-a ς) ac (hac χl, om. k) codd. ) proposita ratione Roma profectum. itaque Titurium Tolosae quaternos denarios in singulas vini amphoras portori nomine exegisse; Croduni Porcium et munium ternos et [*](et supplevi ) victoriatum[*](victoriatum scripsi: victoriatos m. codd.: victoriatos Angelius: del. Mommsen ), Vulchalone Servaeum binos et victoriatum[*](et victoriatos m. codd.: corr. Mommsen (mendum e duplici lectione -os et -um ortum)); atque in his locis[*](locis secrodunt (= scilicet Croduni et) Vulchalone add. codd.: del. Vrsinus his codd.: corr. Halm ) ab eis portorium esse exactum si qui Cobiomago[*](Cobiomacho (-ia- ς) codd.: corr. Mommsen )—qui vicus inter Tolosam et Narbonem est—deverterentur[*](devort. V2 ) neque Tolosam ire vellent; Elesiodulis[*](Elesiodulis (an -duni?) C. Annium ... exegisse Pantagathus: elesioduluscantum ... exegissent codd. ) C. Annium senos denarios ab eis qui ad hostem portarent exegisse.

video, iudices, esse crimen et genere ipso magnum—vectigal enim esse impositum fructibus nostris dicitur, et pecuniam permagnam ratione ista cogi potuisse confiteor—et invidia[*](invidiam codd.: corr. Ernesti ) vel maximum [*](maximum suppl. Pluygers ); maxime enim inimici hanc rem sermonibus divolgare[*](divulgari Pluygers ) voluerunt. sed ego ita existimo, quo maius crimen sit id quod ostendatur esse falsum, hoc maiorem ab eo iniuriam fieri qui id confingat. volt enim magnitudine rei sic occupare animos eorum qui audiunt ut difficilis aditus veritati relinquatur.

de crimine vinario.

de bello Vocontiorvm[*](Contionum V ).

de

dispositione hibernorvm.