patris ac liberorum pendet à patria -te, quam vel natura, vel Deus ipse naturæ parens optimus maximus in liberos dedit: vel ipsa lex in eos quos quisque sibi adoptant. Potestatis verbum commune est omnium, quibus seu privatim. Princeps, inquit, Seneca in subditos potestatem habet, magistratus in privatos, pater in liberos, magister in discipulos, imperator in milites, dominus in servos. tamen omnibus imperandi ius ac potestas est à natura nemini patri, quæ vera est Dei præpotentis ac maximi rerum omnium parentis imago ac simulacrum. Et quidem Plato cum leges, quæ ad Dei cultum pertinent, quibusdam capitibus complectere-- , præfari se dixit, de cultu liberorum erga parentes, quibus hoc spirabile cælum vitamque debet acceptam ferre. Et quemadmodum pater filios educare & honestis artibus erudire tenetur: ita liberi, cum per ætatem vim ac robur adepti fuerint, parentes amare ac revereri, eósque alere ac sustentare debent & modis omnibus sese illis obsequentes præbere: ac dedecus, in parentibus inesse videatur, eam modis omnibus occultare ac legere: denique pro tuenda parentum salute suam periculis omnibus opponere. Quæ obligatio est à natura mentibus & uniuscuiusque nostrum insita, & quæ partam executionem habet: nullum argumentum potest, quàm , quæ sola ex omnibus decalogi legibus præmium liberis proponit, quiparentes cultu prosequuntur[*](Exodi. 22 . Deutero. 5 .): tametsi officio nulla merces debetur[*]( Deutero .II. ac 22 . l .I.mandati. ff .): ; , est in [*]( Ezechiel . 22 .),tum humanis sanctius edictum: nec maior in sacris libris, quàm adversus eum, qui ad malè tecta patris[*](Genes. 7 .) pudenda sceleratè arrisisset. Neque mirum, si contentiones ac certamina filiorum inter se legimus in sacris literis, pro parentum fausta precatione adipiscenda ac[*]( Genes . 27 ) præripienda, ut qui execrationem paternam ipsa morte ducerent acerbiorem. Quid Torquati filius? Num sibi[*]( Valer . Max . lib. 22 .) necem intulit quod pater illum à se abdicârat? Quid Plato? Qui patrum execrâtiones ac vota , quasi nihil sit, quod à Deo efficacius exaudiatur? Quod si tanta est liberorum erga parentes offìciorum obligatio, quibus suppliciis dignos existimare debemus, eos contumaces sunt, ac iniuriosi? Quæ -
21
acerbitas
, qui iisdem manus intulerint? Nam adversus parricidas, qui parentem necavissent, nullis
legibus
-
magna proponi, aut ab ipsis legum latoribus excogitari potuerunt: etiam si lege
[*]( l .I. ad l . Pompeiam ff .) magis novum ac inusitatum, quàm tanto scelere dignum decernatur. Vidimus ætate nostra
, qui parentem necari iusserat: ardenti
lacerari, deinde rotae
-
trabe ferrea contundi, postea vivum adhuc ac spirantem
-
absumi: nemo tamen extitit qui parricidam non iudicaret execratione magis quam commiseratione
. Et certè laudabilis est illa vox
[*]( Cicero pro Roscio Amerino .), qui cum leges
scripsisset,
cur nullam in eum, qui parentem necaret, pœnam decrevisset, respondit neminem adeo detestabilem fore, quem id facturum putaret. Sapienter ille quidem, cùm de eo scelere nihil sanciret, quod antea inauditum erat, ne non tam prohibere, quàm admonere videretur. Sed cum
-bile scelus est, nec tamen incognitum, optimus legislator ita de eo sancire debet, ut nec planè digito designari ac doceri, nec oblivione tacita prætermissum esse videatur, sed quibusdam velut consimilium criminum appendicibus ac pœnis propositis consceleratos oportet ab
-manibus flagitiis deterrere. Nam lege divina nullum
in eos de-cretum est, qui parentes violassent, ac ne in eos quidem qui occidissent, quemadmodum capitale
lege
propositum est iis, qui parentem verberassent. His enim verbis concepta
[*](Festus Pompeius interpretatur capitale supplicium irrogandum ut lacrimæ vox & clamor meritum dolorem testisicentur .)lex est: SI PARENTEM
, AST OLLE
:
UER DIVIS SACER ESTO: sed lege divina tributa parentibus potestas est in filios erga se rebelles lapidibus obruendi. Modò id fiat præsente magistratu, cui nulla eius rei cognitio aut iurisdictio datur: quod ideo decretum est ne pater iracundia percitus latenter filium occidat: ut quidam in venatione à
-
cæsus est, cuius
stuprum intulerat: quod cùm intellexisset
-nus
[*]( l . divus ad i. Pompeiam de parricid .) Augustus, non est hoc, inquit, parentis sed latronis in modum necare: quia pœnarum fructus omnium maximus pertinet ad exemplum: altero capite diuinæ legis cavetur, ut qui parentibus convicium fecerit, capitali pœna teneatur: eáque non parentibus sed magistratibus ipsis co--
datur, ne scelus inultum sit. Tanta est enim parentum erga liberos pietas, tantus amor, ut nunquam iudicibus de filiorum capite statuere, si possint, permittant, etiam si ab illis letalia vulnera accipiant: ut non ita pridem contigit
[*]( M. D . L X V . Castilione .) Apud nos patrem à filio, quem leviter castigare vellet, letale vulnus accipere: pater metuens ne filius à magistratu comprehensus capite lueret, ad extremum
spiritum cohortari non destitit, ut fuga saluti suæ consuleret. Iudices comprehensum & confitentem pedibus e sublimi trabe
pendere gravi saxo ad collum alligato, deinde vivum flammis comburi iusserunt. Ac paulo antè in agro
mater quædam omnes
contumelias, verbera, iniurias prius perpeti maluit, quàm
filium apud iudicem, qui ad extremum re turpissima commotus, quod scilicet filius in matris cibarium ventrem exonerasset, pecunia mulctatum relegavit: qui cùm provocasset ad
-
22
iudices iniquè iudicatum
, hominem perditum vivum cremari iusserunt, matre miserrima querelis legum ac iudiciorum atrocitatem incusante commiserationem iudicum nequiquam implorante. At Seneca
agit de patris erga filium castigatione & eiectione: Quàm difficile est, inquit, patri membra sua sibi amputare! Quæ suspiria ducit secando! Quoties amputata luget! Quoties eadem restituere conatur! Hæc omnia eò pertinent, ut planè intelligatur ius vitæ ac necis in liberos patribus pernicioso exemplo ademptum restitui oportere: ídque tum divina, tum naturæ lege omnium antiquissima iubente, qua Persarum & superioris Asiæ populos,
,
,
quondam
esse videmus. Eadem lex
omnium, quisunt ad occasum communis fuisse dicitur, priusquam
novas leges dedissent. Alioqui nullus iam virtutibus, nullus in posterum honestati publicæ locus relinquetur. Fallit enim
[*](in titut .de patria potest.in Institut .) Augustus, qui nullos omnino populos præter
tantam in filios potestatem habuisse putat. Extat lex
[*]( Deuter . c . 21 .)divina, quæ populis omnibus sacrosancta de-
esse, extant
&
, quibus satis
-
& Persas
[*]( Aristot .in polit.) eadem potestate qua
uti consuevisse
[*](l.in suis.de liberis & post.) Galli, inquit
, potestatem vitæ ac necis in uxores & liberos æquè ac in servos habent. Ac tametsi lege
potestas
-ris necandæ quatuor ex causis tantum tribueretur: nihilo minus eadem lege patri data potestas est liberos necandi nulla conditione aut
- -
subiecta: nec
quicquam sibi habere aut acquirere permissum, sed patri quocunque modo quæsita
[*](I. placuit de acquirenda hære) bona fuissent. Eadem potestas in adoptivos filios adoptanti patri data
[*]( Gellius lib. 15 . c . 19 )est. & quoniam de-
legibus ferendis imperium illud vitæ ac necis in liberos
-
vehementer
esse iudicabant legibus duodecim
-larum sanctius ac severius confirmarunt, & patri filios vendere permiserunt: quod si
in libertatem vindicarent, aut ab emptoribus
-
, iterum ac tertiò venum dari posse voluerunt
[*]( Ulpian .in. tit . ad legem duodecimrefert .) quæ lex
nationibus, quæ positæ sunt ad occasum, communis fuisse dicitur
[*](Historia Indor.). Apud
&
, quos veteres
vocabant, quater filium vendere etiamnum parenti licet. Hoc iurepatriæ potestatis
Rempublicam
stetisse, & ab in-
sæpius servatam fuisse constat, cùm patres de rostris liberos sedi-
leges promulgantes deiicerent: ut quidem Cassius filium legem agrariam ad tuenda populi commoda
comitio præcipitem, spectante populo
,
, deinde familiari iudicio damnatum neci dedit, attonitis
civibus: cum & magistratus & viatores patriæ potestati obsistere nefas esse ducerent. Quod satis est argumenti non modò sacram fuisse patriam potestatem, sed etiam patri iure vel iniuria filium occidere contra magistratuum ac populi voluntates licuisse. Nam cùm
. Torquatum coram populo tum variis ex causis accusaret, tum etiam quereretur quod opere rustico filium nimis prægravaret: filius Tribunum adhuc decumbentem ab
23
accusatione patris desistere, sica faucibus supposita, ac iureiurando exacto, coegit. Tribunus cum in concionem rediisset, ne cum reo Torquato prævaricari crederetur, iusiurandum vi extortum excusavit. Itaque populus, re intellecta, quæstionem aboleri mandavit. Quo certe argumento satis intelligitur ius patriæ potestatis sanctius fuisse legibus
cratis, quibus caput illius
sacrum erat, qui vel sacrosanctum
[*]( Dionys . Halycarnassæus lib. 7 . & Livius lib. 3 .) tribuni còrpus tetigisset. Sic enim iudicabant imperium illud domesticum, pietatis, honestatis, ac virtutum omnium, quibus Respublica florere debet, firmissimum esse fundamentum. Nec mirum si rarissima illa pietatis erga parentes exempla in Romanorum antiquitatibus videamus, quænusquam alibi leguntur.
quidem protulimus: alterum
est, ut eo pictores ad hæc
tempora suas tabulas exornare soleant: scilicet pietas filiæ erga patrem capitis damnatum, quem cùm inedia per leges mori oporteret, filia patri famelico
sugenda clam obtulisse deprehensa est, & eo loco Pietati templum ad sempiternam memoriam consecratum. Quanquam bestiæ ipsæ rationis expertes pietatem istam colunt, ac parentibus senio fractis, alimenta præbere deprehenduntur: maximè tamen omnium ciconia, quæ ob insitam naturæ
-
vocatur Hebraeis
[*]( Levit .II. Iob : cap . 38 . Graeci ab Hebraeis accepta vi naturæ Greek Text appellant.), qui penè soli nomina rebus naturæ
- iusque congruentibus indiderunt. Ac tametsi pater virtutibus ac potissimum Dei metu liberos erudire tenetur: non tamen si pater offìcium de-- servit suum, liberi excusantur. Est enim contra officium, quod legislator Solon filium ab educatione parentum excusavit, si nullam ab iis artem didicisset. At recta puerorum institutio, qua nihil in Respublica
ac melius cogitari potest, ab ea, quam dixi, patria potestate derivatur. Nullam enim cognitionem suscipiunt magistratus, quod liberi paren- tum iussa contemnant, quod aspernantur, quod irrident: neque iudicia constituuntur adversus filios aleatores, ebriosos, alienæ pudicitiæ
- stupratores : & ut sint iudicia peccatis
constituta nihilominus tamen quia parentes existimationi ac dignitati suæ consuli volunt, filios apud magistratum nunquam deferunt, nunquam accusant. Ita fit, ut liberi sublato parentum metu sæpius eludant magistratuum iudicia,quæ ferè in servos tantum & extremæ conditionis homines comparata videmus. At fieri nullo modo potest, ut malè iactis Reipublicae fundamentis, id est educatione liberorum, ac familiarum quicquam quod firmum ac stabile futurum sit super exstruatur. Iam vero contentiones,
, lites, quæ fratribus inter ipsos intercedere videmus, vivo ac spirante patre facilè dirimebantur: quia patriam potestatem connubia non minuebant. Ac tametsi filios aliquando pater emanciparet, quod pro magno beneficio virtuti liberorum tribui solebat, nihilominus paternæ reuerentiæ vestigia in liberorum animis ac mentibus perpetuo impressa exstabant. Quid est igitur quamobrem miremur tot litibus ac iudiciis magistratus impediri, quæ iudicia ferè semper feruntur virum inter & uxorem, parentes ac liberos, fratres ac sorores: quoniam uxor, liberi, servi domestica veterum potestate
. Itaque mirum videri non
24
debet, si patria potestate sublata, decus Romanorum ac nobilitata virtus
cum magistratuum ac legum metu repullulantibus undique vitiis ante imperii occasum extincta fuisse videatur. Prima labes & patribus eripiendæ potestatis origo à magistratuum ambitiosis decretis
- navit: nam cum amplificandæ iurisdictionis caussa rerum omnium cognitionem iudices ad se paulatim pertraherent, imperia domestica conquieverunt: id quod potissimum contigit post Augusti
occasum,
magistratus in parricidarum iudiciis constituendis ferè semper occupatos fuisse legimus. Hac enim oratione ad
- nem
Seneca
[*](lib.I.de clementia.), Plures, inquit, parricidas patris tui
-
vidimus, quam ullis ætatibus ab
condita delati fuissent.
dubium est in eam rem penitus intuenti, si
aut alter par-
accusatus sit, decem evadere humana
: cùm parentum salus ac vita mille periculis subiaceat, nisi metu numinis ac naturæ bonitate in officio liberi contineantur. Nec debet mirum cuiquam videri, si
matrem bis necari iusserit, nec cæsam luxerit. Causam Seneca non subiecit, quoniam scilicet illis temporibus patrem apud
- dices filios accusare oportuit
[*](l. inauditum ad l. Cornel . de ficar .) contra morem maiorum. Nam
-
ætate
. Fuluius capitale de filio
sumpsit, quod
[*]( Salustius in bello Catilin. )coniuratos secutus esset.
verò Senator de filio
quæstionem habiturus Augustum ad se vocavit, qui cum eo venisset non iudicem se tulit, aut iudicis locum, inquit, Seneca occupavit, sed privati, ut qui ad consilium alterius venisset. Quinetiam lege
quæ in parricidas lata est, proximi quique pœna
[*](l.dat.l. Pompeiam parricid . ff. )legis obligantur, præter
-
.
tamen ac Pauli Iurisconsulti ætate patria potestas vitæ ac necis oblivione quodammodo sepulta iacebat: cùm alter
[*]( Ulpian .l. inauditu ad l. Cornel .de ficar ) filium apud iudices
accusandum scribat: alter filios
non iure conqueri, cùm olim, inquit, illos occidere
[*](Paulus l. insuis.de liberis & posthu .) liceret.
floruit eadem
Severi
. Nulla tamen lex est quæ patri ius vitæ ac necis ademerit, ante
principatum
[*]( l .I.de emendat. propinquor):
- men lex illa
leges
abrogavit : cùm paulò antè
[*](l.si filius. de patria pote. C .)rescripsìsset magistratus in iudicio filiorum patris voluntatem sequi oportere. Id autem iure ipso constat inveterata consue--tudine legem
[*](l 2 .quæ sit longa consuet. C .) antiquari non posse, nisi contraria lege ac singulari derogatione sublata fuerit: sed vim suam retinere, & in
revocari posse: ut plerasque leges duodecim tabularum diuturna vetustate antiquatas nova lege abrogari necesse fuit, id quod factum est
rogatio- ne
[*]( Gellius lib. 20 .)cuius temporibus vitæ ac necis potestas filios adhuc in
-
. Sed cùm
paternum illud iugum paulatim excussissent,
dominatu, illud etiam ab eo extorserunt, ut
maternæ pater
, ipsi proprietatem haberent, quam alienare patri non liceret
[*](l. I . de bonis maternis. C .). Deinde à
iuniore efflagitarunt ut
-
omnium
obuenissent proprietas
[*](l cum oportet de bonis quæ liberis. C .)ad filios
- neret, patri tantùm
relicto: at ne moribus quidem nostris talium bonorum
, sed ne usus quidem relictus est. Quo fit ut
-
25
parentibus egestate afflictis obedire, eísque inservire cogantur aut fame interire.
noluit à patre filios sine ipsorum consensu emancipari
[*](l.Iubemus. de emancip . C . Novel . quibus modis naturales. § . generaliter coll . 7 .l. cum in adoptivis. § I. de adopt . C .) posse, id est, sìne donatione quam pater filio largiri deberet: cum tamen olim emancipatio pietatis &
erga parentes præmium esset. Inde turpis illa emancipationis mercatura inter patres ac liberos, ut quæ pater in præmium emancipationis puta militiæ coemendæ causa filio donaret, id nec cum fratribus conferre aut
-
[*]( l .I. § . nec castrem se, de collatione bonor . l .I. de castrensi pecul . C . l .fori. l .advocati. de advocatis diversor iudicior . C .), nec eo minus de paterna haereditate decerpere teneretur, nisi
emancipationis actu legitimo comprehensum
[*]( l si quando § . generaliter. de inossi . testa. C . l .pero.de legat. 2 . l etiam § si debitor.de bonis liber & l .si non . de inoffic . testam. C .)fuisset: quo iure adhuc
apud nos
, qui sanctiones Romanorum pro
-
habent. Quod si filius quæstuosam artem didicerit, aut
exerceat mercaturam, patri emancipanti donat aliquid legitime
-
iure, ne de
præmorientis
[*]( l .I. § si parens. si quis a parente in manumissus ) haereditate quicquam delibare possit, etiam si in emancipando filio caveatur, ne donatio patri superstiti fraudi sit
filio præmoriente,
ius integrum consequatur: placuit tamen hoc quicquid est quod patri donatur, pro legitima donatum censeri
[*](sic bald . in l .illud. de cellat. & iaco . Arena in l . ut liberi. eod. C . Oldiad. & Nicolaus de Marsil . eod . Iacobus Butrig . in l . semus . de inoff .testa. C . Alexand . consil . 241 .lib. 2 .) Ita fit parentum deterior conditio quam liberorum, qui tamen divinis & naturæ legibus parentes alere, aut certè mutuam
[*](cum relatorum sit eadem ratio l . ult.de Indicta viduitate. C . L ult . de except . § I.de Consulib .)alimentorum vicem rependere tenentur. Lege quidem
parentes ad annum
septimum liberos educare iubentur: ac tametsi
iurisconsulti progrediuntur, nihilominus tamen ut
--num sit liberis à parentibus alimenta non deberi, nullis
legibus permissum est liberis actione parentes ad alimenta consequenda provocare, sed
rogatione
[*](l. si quis à liberis. § si vel parens. de liberis agnosc . ff . l .de alimentis.de transac . C . Alexan . li . 6 . consil 88 . post principium.) impetrata venia magistratus. At etiam patria potestate, vel potius patriæ potestatis umbra soluti sunt
[*]( Accurs . in l .si ex causa §.Papin. de minor. Bartol . Angel . Alexand . ad Bart . Ludovic . Bolognin . in authent . ingressi. Alberic . eod . Alexan . Ias . Roman .in l .sub conditione de liberis & posth .)à
, Consules, Pontifìces, monachi. At etiam quibus in provinciis lege municipali
, etiam patriæ potestatis umbra illa quam diximus, eximuntur qui uxorem duxerunt: & qui decennium paterna domo abfuerunt. Inde illud ab
. Iurisconsultorum
.
patriæ potestati subditos non
[*]( Accurs . in tit . de patria potest. § . ult . de institut . Bald . in cap .I. § . si dono. de matr .de novo benefic .) esse, quod quidem
ætate fuisse & his quoque temporibus verum esse constat, nec aliud restare quàm patris auctoritatem ad obeundos legitimos actus. & prædio--rum gentilium, quæ pater ipse vendiderit, redemptionem: aut
adeundæ aut mercaturæ exercendæ causa: tum enim Iudices rogante patre filios emancipare consueverunt. Sed frustra
Rex
filium emancipavit
[*](anno. 1331 . Feb . 17 .) ut ei
prouinciá dono daret, ac inutiles sunt apud nos ob eam causam factæ eman-
, cùm neque is, qui donat, neque is, cui quid dono datur, iure civili Romanorum teneantur. Ad eum modum spoliatis patria potestate parentibus quæsitum est, & adhuc quæritur à nonnullis, an filius patri vim inferenti obsistere, aut illatam iniuriam propulsare iure possit. Nec defuerunt, qui filium id iure facere posse arbitrarentur: quasi nihil intersit
pater, an quivis alius vim inferat. Quod si miles
imperatoris se iure vel iniuria verberantis confregisset capitale meruit
[*]( l .milites. § . si vitem de re milit . nam vitibus cædebantur milites, inquit Plin .), qua poena dignus est qui patri manus intentarit? Quin-
26
etiam literis proditum est à quibusdam
[*]( Bart .in l .si adulterium § . liberto. de adult . Angel . & Aretin. & Imol . in litriticum de verborum obligat. Salicet . in l . I. de iis qui parentes C . ex l . minimè de religiosis & sumptibus, Panormit . consi . 104 .lib.I.)parentes Reipublicae hostes occidere licere. Ego verò sic statuo non modò id licere nemini, sed ne scribi quidem sine impietate potuisse: quia parricidis non solum veniam isti proponunt, sed etiam licentiam reliquis
tribuunt, eósque
ad necem paternam
invitant. Nullum enim tantum
patre admitti potest, quod sit parricidio vindicandum. Quæ disciplinæ si
, quàm multi parentes Reipublicae hostes reperiantur! Qui pater bello civili manus filiorum evadere possit? tunc enim victores victis leges dicere, & quoscunque collibuit hostes Reipublicae iudicare consueverunt. In reliquis bellorum generibus perduelles etiam iudicantur non modo
, qui hostibus opem
--
dederunt: sed etiam
, qui arma, qui frumenta, qui res ad victum necessarias vendiderunt: ut
legibus primo capite maiestatis ac perduellionis reus est, quisquis hosti quoquo modo opem tulit. Quæ maiestatis capita non video ab his interpretibus
iuris, distingui. At ex his disciplinis quæ intimos omnium sensus & animos pervaserunt,
, quodne posteritati quidem credibile videbitur, exulem
patris eodem exilio damnati caput amputasse, ac
allatum, etiam parricidii crudelissimi honores ac præmia
legibus
[*](in statutis Venetorum , & edicto Mediolani 1564 .) proposita, scilicet reditum in patriam, bona, liberos, iura civitatis adempta poposcisse, & obtinuisse. At
præstaret
Venetorum aquarum voragine prius absorberi, quam tanti sceleris immani--
præmia dedisse.
II. rex
æquo animo tulit
Romanorum excusationes, quamquam
, quòd securitatem publicam suis legatis dare noluisset, atque in eo ipso gentium iura violari confitebatur, sed naturæ iura excusabat, seque quò minus id faceret à patre
prohiberi. Quòd si iura gentium violari æquius est, quàm patri prohibenti non parere, quæ paterni
?
causam
-
esse,qua parentibus vim liceat intentare. Ac tametsi parricidium illud
, turpius etiam
præmium sit: omnium tamen turpissimum est, quòd his propositis
paternæ cedis, nec fratres à cede fraterna, nec proximi inter
mutuis parricidiis tuti esse potuerunt. Etcertè
ætate à consobrino cui propinquitatis iure coniunctissimus erat,
, eíque decem aureorum millia quæ tributim Senatus populusque
imperari iusserat,
fuere. Quanto melius Cicero,
illas ab
& An-
disceptatas reticentia quadam quasi lubricum
-cum transilire quàm attingere tutius
? Quamquam lex ipsa Romanorum
præmium exulibus latronum necandorum causa dari vetuit
[*]( l .non omnes de re milit .): tametsi
Augustus exuli, qui latronem occidisset, ignoscendum putavit. Hæc igitur mea conclusio est, principes ac legislatores patriam potestatem
metiri oportere: seu legitimi liberi, seu naturales, dum tamen ex incestu concepti non sunt,
divinæ & humanæ leges semper
[*]( l .humilem,& authent .ex complexu. de incestis. C . Bart . in l . fugestio . deverbor . signific . C . Alex . consil . 60 lib. 2 . Guid Pap .quaest. Delph . 80 . Afflic . decis. 165 . Bart .in l . si ut proponis de dignitat . C .) abhorruerunt, quod si quis obiiciat
-
27
esse ne furiosus aut prodigus filiorum bonis ac vita patriæ potestatis specie abutantur,
,
ac prodigis dari, & in liberos potestatem,
non habent, adimi consuesse. Si verò pater sapit, aut si furore
, numquam
filium necabit, cùm ne merentem quidem castigare vélit. Tantus est enim parentum erga liberos amor, tanta pietas, ut nihil in liberos turpiter,
indecorè moliri, sed iustè ac
consilia pro liberis capere censeantur
[*]( l . cum furiosus. de curat. furios . C . l . ult . Famil . ercis . C .). Itaque fraus omnis in negotiis liberorum semper à parentum
iudicatur
[*]( l . si tutor. de interdicto matri. C l . si vero § pe. de adopt. l . non solum § de uno.de ritu nup .). Quinetiam iura omnia divina & humana violare non dubitant, ut liberos opibus & honoribus cumulare
--sint. Ac propterea pater lege
[*]( l .I.ad l . Pompeiam .) de Parricidiis non comprehenditur: quia legislator satis prospexit iniuste quicquam adversus filios cogitare patrem
: ac propterea patri tantum adulterum simul
potestatem omnibus ademit
[*]( l . marito .ad l . lul . de adult .), quæ certissima sunt mi-
dubia argumenta, quibus intelligitur vitæ ac necis potestate parentes abuti non posse, nec
, velle tamen. Atqui, dicet aliquis, fuere nonnulli, qui ad
abuterentur: nullum eius rei exemplum afferunt:
neminem: an propterea bonus legislator legis optimæ rogationem deserat, si quis quid contra legem aliquando peccaturus est? Contritum est illud in iure, quarum rerum rarior est eventus, earum nullam legum latoribus curam esse
--tere
[*]( l . 3 . l . 4 &5 .de legib .). An est
edictum,
rogatio,
rescriptum quod suis incommodis vacare possit? At qui leges propter
incommoda tollere volet, omnes ad
abrogare necesse habebit, ut prudenter Cato
[*](apud Livium lib. 35 .in orat. pro lege Oppia) maior disserebat. Quamquam fieri nullo modo potest, ut tantus parentum erga filios amor, cum tanta crudelitate, id est, iniusta liberorum
. An tormentum
est, quàm filium iure, vel iniuria occidisse! Nostra quidem ætate? Cum in
agro pater filium castigare cupiens, quem fugientem consequi non poterat, terræ gleba duriore in caput temerè
nemine conscio necavisset, laqueo sibi gulam doloris impatientia fregit. Quæ cum satis intelligerent antiqui legumlatores apud
in eum, qui sine iustacaussa filium necavisset, non aliam pœnam decreverunt, quàm ut cum
cadavere triduum concluderetur
[*]( Diodorus .): sapienter illi quidem, cùm propter
cædem parentibus vitam quibus filius suam deberet, eripi nefas
. Sed
obesset, eadem solutus
[*]( l .ille à quo § ult .ad Trebel . ff ) erat filius, in iis quæ ad Rempublicam pertinerent. Quod
Gurges satis in consulatu suo comprobavit, cùm parentem privatum ad se venientem ex equo descendere iussit: pater iussa consulis
, Perge, inquit,
ista virtute consularem dignitatem tueri. At pater inquies, contra Rempublicam patria potestate confisus aliquid molietur: sit ita: pleríque tamen filios Reipublicae caussa occiderunt, ut Brutus primùm gravi certè exemplo:
. Torquatus qui filium
triumphare, deinde
mandavit, quòd
imperatoris contráque ius militare
[*]( l . 3 .de re milit .)dimicasset. Quod ad filiorum
28
attinet legibus provisum
[*]( Novel .ut cum de appellat. § . causas.) est ne pater alios iniustè ditare, alios sine causa
posset, propositis
legitimarum
- sis. Quamquam laudabilior est mos antiquus Romanorum, qui nullam actionem adversus patris testamentum filio dari permiserunt, sed inofficiosi tantum querelam
[*](toto titul . de inoffic . ff .), ut nihil à filio contra patris dignitatem ac voluntatem tentaretur, sed id totum religioni, officio, æquitati magistratuum relinqui placuit. Sed cum prætores,
facere neminem poterant, bonorum
[*]( l .I.de bonor . possess .) possessionem suis decretis darent, cuius possessionis eadem prope vis erat atque
ipsius sententia decretæ: cum item legitima filiorum definita
, parentes paulatim à liberis contemni, & in annos paternos inquirere coeperunt, ut
--lippus Rex
liberis obiecit, quod se vivo ac
suam crevissent. Quæ certè res Ephorum quendam Lacedaemoniorum impulit, ut legem
[*]( Plutar . in Lycurgo .), qua quidem
legare uti vellet, cuique ius esset, cùm antea testandi libertas antiquis moribus esset adempta: cùm diceret
metu filiorum erga parentes superbiam &
oportere. Ac si quis præstabilius esse ducat
legibus quàm testamentis deferri, non repugnabo, cùm id lege divina cautum
[*]( Numer . c . 23 .) sit, ne liberi paternas
adulationibus ac blanditiis potius, quàm officiis præripiendo fraterna mutuáque caritate
spoliarent: sed cur non eadem lege
[*]( Deuter . cap . 21 .)divina, quæ vitæ ius ac necis in filios parenti tribuit,
? Diximus
--
illud vitæ ac necis parentes in eos, quos adoptarent, perinde habuisse, atque in eos, quos iusto connubio quæsiissent, ac tametsi adoptionum iura
legibus prope antiquata fuissent, nemo tamen ambigit, opinor, quin ius illud adoptionum populorum ferè omnium tam commune fuerit, ut in
revocari mereatur.
enim legimus
ac Manassem nepotes vivo patre adoptavisse
[*](Genesis cap . ult .), & agri par
, quem armorum iure quæsierat, dono dedisse. Quod antea
quoque in
planum est ex ipso
, quem Regis
suo adoptavit
[*](Exodi c .I). Nec tantum licuit apud
adoptare filios, sed eos etiam
habere
[*]( Iscorates in aegynetico .), si patri naturales ac iusto connubio quæsiti liberi nulli extarent. Quamquam
rex
ex
--
[*]( Plutar . in Theseo ),
hærèdem reliquit. Inde lex
[*]( Demonsthenes contra Boeorum , Spudiam Phaenippum Leocharem .) lata, ut naturales filios
matre genitos adoptarent, & in censum referrent, ut
iure parentibus succederent ac si iusto matrimonio quæsiti fuissent: quia illegitimum filium definiebant
[*](sic definit Plutar . in Themistocle & Pericle), qui ex cive ac peregrina conceptus esset, etiam si peregrinam uxorem quantumvis nobilem duxissent:
seculis nullum ferè discrimen erat inter eos, qui ab uxoribus & qui ab ancillis susciperentur. Nam
& ab uxoribus & ab ancillis susceptos eodem habuit loco tametsi
ex ancilla susceptum ne legitimam
cerneret, paterna domo abegisset. Quinetiam
[*](lib. 2 . c . 3 .)auctor est ex ancilla conceptos iisdem legibus ac privilegiis apùd
uti consuevisse, perinde ac iustis nuptiis susceptos: plures enim
-
29
, Persarum & omnium Asiæ populorum
[*]( Herodot li . 3 . Iustin.lib. 4 . Tertul . l .b. ad uxorem) moribus & institutis: ac pene soli Germani ex omnibus Barbaris, inquit Tacitus
[*](in lib. de morib . german .), singulas uxores ducebant. At
filios naturales tantum non alio iure
[*](Scribit Iustin. in novel . 89 .) habuerunt quàm peregrinos: nec illos adoptare, ut
: nec quicquam testamento legare cogebantur: ac ne
quidem in eos potestatem habebant.
[*]( l .I. de natur. lib C .).
tamen &
principatu
[*]( l . 2 . &3 . eod .) temperata fuit legum severitas: ac deinde
lege
[*]( l . 4 . de natur. lib. C .)obtinuit, ut naturales liberi consequentibus cum matre nuptiis iusti
haberentur.
quoque sanxerat, ut naturales filii adoptione
mi fierent: sed Iustnus primùm , deinde etiam
abrogarunt, ut iustæ uxores,
, iustæ nuptiæ colerentur, neve gentiles
& iura successoria naturalium liberorum
conturbarentur: quarum adoptionum iura eatenus vim habere voluerunt, si liberi iusto connubio suscepti nulli exstarent. Et quoniam vitæ ac necis potestas eadem
[*]( Gel .lib. 15 . c 19 ) erat in adoptivos quæ fuisset in naturales ac legitimos, propterea non licuit
ante legem
[*]( l . mulierem de adopt . C .)liberos adoptare, cum ipsæ in perpetua patris, aut mariti,
potestate
[*]( Livius in oratione Catonis pro lege Oppia) essent. Fallit enim
, qui
ob id adoptare non
-
tradit, quòd illis in comitio
liceret: nam adoptio sine comitiis fiebat. Ita neque apud
adoptare licebat,
[*]( μυτρος ουδεις ις ιψεισποιντος .) orator scribit.Cum igitur Romanorum moribus ac institutis adoptionum iura
, longè latè propagatis
finibus,
coluerunt,
, inquam, Germani,
,
, ut quidem videre est in legibus
- rum,
verbum
adoptare
:
eodem iure, quo naturales ac legitimi habentur: quod à
dictum erat, nam antiquis moribus
ex æquo ad
paternam vocantur, quasi
[*]( l .. ult .de adop : c . § .sed eam. institut . de hæredit . quæ ab int . l . si te parens. de suis & legit. C . l . pœnæ. § & si quidem.de adopt . C . l . in arrogato. § . ult . de adopt . l . certam de iniusto rupto. l .I. §. suos. de suis & legit.& § intestatorum . de hæreditatibus quæ ab intest . in Institut .)Sic enim Cassiodorus
rege
, &
principis
rege
[*](Paulus Diaconus lib 6 de gestis Langobardor )capillis resectis adoptatum,tametsi legitimo connubio
:
rex
etiamsì legitimam de se prolem videret,
--nus
nothum adoptavit, & cum legitimis fratribus ad regni spem vocavit: cùm tamen adoptionum prima potissimáque causa esset, ut cui liberos, aut certè mares natura denegaret, legum auctoritate sarcirentur. Nam Scipio
cùm liberos præter
matrem
nullos haberet, Pauli
filium, qui
iunior dictus est, adoptavit, eúmque non modo nominis sed etiam bonorum hæredem reliquit. & ita quoque
dictator, cum præter
, quæ
nupserat, liberos nullos ab uxoribus quattuor suscepisset sororis filium
adoptavit, & ex dodrante hæredem testamento reliquit. Hic rursus cum liberos præter
, quam ipse vomicam suæ gentis appellabat, nullos genuisset,
, & Lucium sororis filios emptores per æs & libram à patre
, domi, deinde iis sine prole sublatis
adoptavit,
Caligulam, Claudius
30
Galba Pisonem: sed hic apud exercitum
[*]( Tranquil . in Galba)est: ut etiam
[*](Vopiscus in Aureliano )Augustus: quo modo
regem Persarum adoptare,
pateretur: sed ille respuit, quòd arbitraretur iter ad imperium ista ratione sibi præclusum
[*]( Procopius ) iri: falso id
. Nam
,
,
Pius
arrogatione, imperii
principatum adepti sunt. Sapienter
, qui non modo
, sed etiam effecit, ut Pius Philosophum, principum decus, adoptaret, ne ab optimis principibus
.
hic Commodum ad imperii dedecus natum suscepisset, alium qui dignus esset imperio sibi adoptare decreverat, nisi ab amicis revocaretur: quia nemo ferè filios, si legitimos iusto connubio sustulisset, adoptare solebat. Itaque Claudius malè audivit, quod
, quin tamen liberos utriusque sexus connubio legitimo quæsitos haberet. Sed peregrina omittamus,
.
dux
regis
, quæ ab impudicitia contumeliose Lupa dicebatur, eíque
adoptionis
[*]( Anton . Florem . chron . tit . 22 .) nomine reliquit, repudiato tamen
rege, quem prius auctoritate Pontificis maximi adoptaret. Post etiam
iuniore
,
[*](anno. 1408 . AEneas Sylvius in Europa. c . 33 .):
multò post
. Rex
non quidem a
VI. Re--
, qui tum furore torquebatur, sed ab eius
, quæ filium
. rerum gestarum gloria clarum publico iudicio damnari, & indignum imperio iudicari passa est.
Augustus, ut huic morbo medicinam
afferret, ad filios adoptivos parentum naturalium ac legitimorum
detulit: proptereà quod sæpissimè is, qui filium adoptaret, levissima de caussa eundem repudiaret: quo fiebat ut idem parentis utriusque haereditate careret. Inique tamen iura patriæ potestatis ademit, cùm nihil aliud adoptanti patri relinqueretur. Præstaret adoptiones iis prohibere, qui naturales ac legitimos filios suscepissent: aut si
, ut adoptivi legitimorum ac naturalium iure fruerentur. Nostris quidem moribus adoptare cuique licet, nullum
--men proximis,
,
legitimas
veniunt, præiudicium creatur:
filio donari aut legari potest, quam qui omnino alienus
[*]( Masuer . tit .de probat. vers .item & si defunctus. Benedict . in cap . Raynutius in verbo, & uxorem num 758 .& 760 . Faber in § . I. de adopt . in institut .) sit. Adoptionibus autem fraudes legibus fieri
olim Scipio
maior in oratione
[*]( Agellius lib. 5 . cap.19 ), quam habuit ad populum de censura: ut etiam post leges
, quibus quidem plurima beneficia tributa sunt iis, qui liberos legitimos procreâssent: sed qui liberis orbi erant fraudes
faciebant.
adoptârant
[*]( Tacit .lib.I.) ad
emancipabant, ut
.
. patriciæ gentis, ab homine plebeio sese adoptandum:
[*]( Cicero pro domo), ut eiurata nobilitate plebis tribunus fieret: adepto tribunatu mox emancipatus est a patre adoptivo. Qua re intellecta Senatus decrevit
[*]( Tacit . lib.I. l .nec ei.de adopt .), ne post hac adoptivi
munerum fruerentur, neve magistratus & honores quisquam libero-
31
rum, quos adoptaret, specie consequi
[*]( l . 2 § adoptivi de vacat. munerum . & § I. in institut . de excusat.) posset: nec substitutio
[*]( l .fidei commissum. de condit & dem) prohiberi:
, quæ in spem liberorum
[*](l. si ita quis. § . si quis, de legat 2 .) conceptæ fuissent, locum fore: nec propter liberos adoptivos donationes irritas esse, quæ naturalium ac legitimorum filiorum procreatione
[*](Castrensis in l . 2 . si in fraudem patroni. C .& cons . 433 .lib.I) iure ipso revocarentur: nec marium adoptione
ab
summoveri
[*]( Bald . cons . 24 . lib.I.& 202 li . 4 )quæ legibus per masculam prolem excludi solent: nec filii verbum
[*]( l . ult .de iis qui ventam aetatis. C . l . fidei commissum. de condit. & demon. l. adoptiones.de adoption. ff .) legibus, aut testamentis, aliisque legitimis actis additum ad eos, quos adoptamus, extendi: quibus fraudibus occurrere necesse est, non tamen omnino adoptionis leges ac iura convellere ac labefactare. Atque hæc de
liberorumpietate, déque patria potestate, quæ secunda familiæ pars est.