Historia persecutionis Africanae provinciae

Victor Vitensis

Victor Vitensis. Victoris episcopi Vitensis Historia persecutionis Africanae provinciae (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum, Volume 7). Petschenig, Michael, editor. Vienna: Gerold, 1881.

(I, 1) Sexagensimus nunc, ut clarum. est, agitur annus ex eo, quo populus ille crudelis ac saeuus Uuandalicae gentis Africae miserabilis attigit fines, transuadans facili transitu per angustias [*]( a. p. Ch. 427 ) maris, quod inter Hispaniam Africamque aequor hoc magnum et spatiosum bissenis milibus angusto se limite coartauit.

Transiens igitur quantitas uniuersa calliditate Geiserici ducis, ut famam suae terribilem faceret genti, ilico statuit omnem multitudinem numerari, usque ad illam diem quem huic luci uterus profuderat uentris. Qui reperti sunt, senes, iuuenes, paruuli, serui uel domini, LXXX milia numerati. Quae opinio diuulgata, usque in hodiernum a nescientibus armatorum tantus numerus aestimatur, cum sit nunc exiguus et infirmus.

Inuementes igitur pacatam quietamque prouinciam, speciositatem totius terrae florentis, quaquauersum impietatis agminibus impendebant, deuastando depopulabantur, incendio atque homicidiis totum exterminantes. Sed nec arbustis fructiferis omnino parcebant, ne forte quos antra montium aut praerupta terrarum uel seclusa quaeque occultauerant, post eorum transitum illis pabulis nutrirentur; et sic eadem atque iterum tali crudelitate [*]( 2 sexagesimus mss praeter Bl 3 quo om. BVC ex eo quod W ex quo Msl L 4 miaerabilee a PR attingit P1 angusti W 6 quod] qua a 7 uniuersitatis ϕ genserici W (ubique) geBerici a 8 gentis ϕ 9 quem] cf. Indic. III \'constructio ad sensum\' 10 profanderat W\' 11 uel om. ϕ oponio P 12 uulgata ϕ hodiernum diem 9 ascendentibus armatorum transitus P 14 pacatum P 15 quaquauereuum BV1 W1 P1 R : cf. Schuch. Vocalismus II, 507; III, 309 impetebant W2v : sed cf. Indie. III 8. v. impendere 16 populebantur V C s1 populabantur Ms2a 18 atra PB praerumpta VC 19 seclausa C ullis ϕ 00 crudeUtati PB ) [*]( 1* )

4
furentes, ab eorum contagione nullus remansit locus inmunis.

Praesertim in ecclesiis basilicisque sanctorum, cymiteriis uel monasteriis sceleratius saeuiebant, ut maioribus incendiis domos orationis magis quam urbes cunctaque oppida concremarent. Ubi forte uenerabilis aula.e clausas reppererant portas, certatim ictibus dextralium aditum reserabaat, ut recte tunc diceretur: quasi in silua lignorum securibus consciderunt ianuas eius in id ipsum, in securi et ascia deiecerunt eam. incenderunt igni sanctuarium tuum; in terra polluerunt tabernaculum nominis tui.

(I, 2) Quanti tunc ab eis praeolari pontifices et nobiles sacerdotes diuersis poenarum generibus extincti sunt, ut traderent si quid auri uel argenti proprium uel ecclesiasticum haberent! Et dum, quae erant, urguentibus poenis facilius ederentur, iterum crudelibus tormentis oblatores urguebant, autumantes quandam partem, non totum oblatum; et quanto plus dabatur, tanto amplius quempiam habere credebant.

Aliis palorum uectibus ora reserantes fetidum caenum ob confessionem pecuniae faucibus ingerebant, nonnullos in frontibus et tibiis neruis remugientibus torquendo cruciabant; plerumque aquam marinam, aliis acetum, amurcam liquamenque et alia multa atque crudelia, tamquam utribus inbutis, ore adpositis sine misericordia porrigebant. Non infirmior sexus, non consideratio nobilitatis, non reuerentia sacerdotalis crudeles animos mitigabat ; sed quin immo ibi exaggerabatur ira furoris, ubi honorem conspexerant dignitatis.

yuantis sacerdotibus quantisque inlustribus onera ingentia ut camelis uel aliis generibus [*]( 7 Ps. 73, 5—7. ) [*]( 2 cymeteriiB C cimiteriis MsL 3 domus PR 7 corrcidernnt W exciderunt <p 8 asscia PR 9 ea aW: recte ? 11 ab eis om. Ms\' 14 quae erant] querunt <p pe(ę)nis ut facilius proderetur ϕ 16 totam aPR esse oblatum tpL esse oblatam a 17 alii PR palorum] i. e. cuspidibus s. Z. additum in ϕ 18 fatidum Ws confusionem aPR 20 plerisque qp 22 atquej quae P 28 infirma P 25 exagerabatur BW1 exaggerebatur qp 27 inlustribus uiris W honera a )

5
iumentorum inposuerint, nequeo enarrare; quos stimulis ferreis ad ambulandum urguebant, quorum nonnulli sub fascibus miserabiliter animas emisere. Senilis maturitas atque ueneranda canities, quae caesariem capitis ut lanam candidam dealbarat, nnllam sibi ab hospitibus misericordiam uindicabat. Sed etiam paruulos ab uberibus maternis rapiens barbarus furor insontem infantiam elidebat ad terram: aliis e regione pedes tenentes a meatu prorsus naturali usque ad arcem capitis dissipabant; quando tunc forte Sion captiua cantabat: dixit inimicus incendere fines meos, interficere infantes meos, et paruulos meos elisurum ad terram.

(I, 3) In aedificiis nonnullis magnarum aedium uel domorum, ubi ministerium ignis minus ualuerit, tectis admodum despicatis pulcritudinem parietum solo aequabant, ut nunc antiqua illa speciositas ciuitatum nec quia fuerit prorsus appareat. Sed et urbes quam plurimae ant raris aut nullis habitatoribus incoluntur. Nam et hodie si qua supersunt, subinde desolantor, sicut ibi Carthagine odium, theatrum, aedem Memoriae et uiam, quam Caelestis uocitabant, funditus deleuerunt.

Et ut de necessariis loquar, basilicam maiorem, ubi corpora sanctarum martyrum Perpetuae atque Felicitatis sepulta sunt, Celerinae uel Scilitanorum et alias quas non destruxerunt, suae religioni [*]( 4 cf. Esai. 1, 18. 9 IY Reg. 8, 12. ) [*]( 1 imposuerant PR narrare PR 3 amisere qp 4 lana candida Wa 5 sibi om. W hostibus a ospitibus PR 6 ab maternis uberibus ϕ rapiens maternis a barbaricus Ms 7 elidabat VC aliis] hic incipit b alii pedibus parnulum tenentes qp 9 ayon ϕ Wa canebat cp 10 incendere se a b 11 eliserunt W 13 minister tp ualnerat Waft testis P 14 pulcritudinem] .sic B1C1Ma solo] i. e. terrae 8. i. VCs, 16 qua W appareat] ignoratur ϕ 17 quae qp 18 sicnti P iui b in aPB odium Halmius : odia B odii W odio 0; om. a theatrum Wa: theathra B theatra 0 ibi cartagineo theatro ϕ idem P memoriae dignam rp 19 quae caeleetiB nocabatur 0 de nesoeasariis Y decessariis C 20 maiorum mss practer W L 21 tunt destruxerunt ϕ 22 sieilitanorum ϕ aeillitanorum Wβ et om. BW fort. recte non om. C . deltruierant p )

6
licentia tyrannica mancipauerunt. Ubi uero munitiones aliquae uidebantur, quas hostilitas barbarici furoris obpugnare nequiret, congregatis in circuitu castrorum innumerabilibus turbis, glar diis feralibus cruciabant, ut putrefactis cadaueribus, quos adire non poterant arcente murorum defensione, corporum liquescentium enecarent fetore.

Quanti et quam numerosi tunc ab eis cruciati sunt sacerdotes, explicare quis poterit? Tunc enim et nostrae ciuitatis uenerabilis Panpinianus antistes candentis ferri lamminis toto adustus est corpore. Similiter et Mansuetus Uricitanus in porta incensus est Fornitana. Qua tempestate [*]( a. 480—481 ) Hipporegiorum obsessa est ciuitas, quam omni laude dignus beatus Augustinus, librorum multorum confector, pontifex gubernabat.

Tunc illud eloquentiae, quod ubertim per omnes campos ecclesiae decurrebat, ipso metu siccatum est flumen, atque dulcedo suauitatis dulcius propinata in amaritudine absinthii uersa est, ut Dauiticum praeconium conueniret: dum consisteret peccator aduersum me, obmutui et humiliatus sum, et silui a bonis. Usque ad illud tempus ducentos iam triginta et duo confecerat libros, exceptis innumerabilibus epistulis uel expositione totius psalterii et euangeliorum atque tractatibus popularibus, quas Graeci omelias uocant, quorum numerum conprehendere satis inpossibile est.

(1,4) Quid multa? Post has truces impietates insaniae ipsam [*]( 16 Ps. 38, 2-a. ) [*]( 1 manitores P 2 quos C 3 usi bis turmis W 5 liquentium enecarent fetore corporum ϕ : in V corporum m. 2 8. 1. addit. 6 necarentur a faetore W Ms foetore β 7 etenim a 8 panpinianns B; cf. III, 65 panpineu et Schuchardt. I, 106; III, 58: panpianns W pampinianas ϕaLb2 pampinias Pb\'B 9 laminis VCW1 Ma totus Pb1R 10 nircitanns W iuricitanus PblB 11 ipporegioram W ippos (yppos Ms) regioram Βϕ yppoe regio/////m P ypporegiam ab ciaitas obsessa est 9 12 aguatinus BV (Schuch. II, 311) 14 meta: num meatu? 15 amaritadinem mss praeter BP; cf. Indic. III \'in cum abl. pro in cum acc.\' 17 omutui W 19 duos mss praeter B 20 epistolis VCWaPb pMherii totius ϕa 21 populariis B (ex popularias) ϕ W fort. recte quos CM et b s. I. quod 0 bomelias β 23 impietatis BWaβ insanias Waβ )

7
urbem maximam Carthaginem Geisericus tenuit et intrauit, et antiquam illam ingenuam ac nobilem libertatem in seruitutem [*]( a. 439 mense Octobri ) redegit; nam et senatorum urbis non paruam multitudinem captiuauit. Deinde proponit decretum, ut unusquisque auri, argenti, gemmarum neetimentornmque pretiosorum quodcumque haberet offerret; et ita in breui auitas atque paternas opes tali industria abstulit rapax.

Disponens quoque singulas quasque prouincias sibi Bizacenam, Abaritanam atque Getuliam et partem Numidiae reseruauit, exercitui uero Zeugitanam uel [*]( a.448 (Papeno. p. 179) ) proconsnlarem funiculo hereditatis diuisit, Ualentiniano adhuc imperatore reliquas licet iam exterminatas prouincias defendente; post cuius mortem totins Africae ambitum obtinuit, nec non et insulas maximas Sardiniam, Siciliam, Corsicam, Ebusum, Maioricam, Minoricam uel alias multas superbia sibi consueta defendit.

Quarum unam illarum id eat Siciliam Oduacro Italiae regi postmodum tributario iure concessit; ex qua [*]( a. 476 ) eis Oduacar singulis quibusque temporibus ut dominis tributa dependit, aliquam tamen sibi resemantibus partem. Praeterea praecipere nequaquam cunctatus est Uuandalis, ut episcopos atque laicos nobiles de suis ecclesiis uel sedibus nudos penitus aufugarent: quodsi optione proposita exire tardarent, seruiperpetni remanerent. Quod etiam in plurimis factum est. Multos [*]( 1 inarauit Pb* 3 redigit B 4 propoposuit VCl propo- Buit CMs anri et Ψ 6 brebi B abitas Bb* habitaa ϕ WPR 7 industria] i. e. calliditate sic VCs s. l. 8 uizacenam ΒϕWL bizancenam a biaaenam P b1R abaritanam om. W getnlam P 9 eiercitu P zeuitanam W eugitanam P biB 10 heriditatis V diuisit] -1- diuiult dissipauit sic VCs 11 iam om. M exterminata B, s a. I. addita defendentem BVOPB 12 optinuit WMaPB 14 ebuso aWb* efesum PR maiorica BtpW minorica B VCMs, minoria M: fort. scrib. Corsicam cum Ebuso, Maiorica, Minorica alia W 15 illarum om. W oduacro BVbI aduacro C odouacro MsL odoacro Wab* obduacro PB 16 iure tribatario a 17 eil] ei aβ oduacar B adouacar VC odouacar Ms odnacer PbsB odouacer L odoscer Wab1 domino aβ 18 rependit qp seruantibus ϕ reseruans a 20 sedibus vel (et a) ecclesiis ϕa 21 effugarent W quod«i... remanerent om. PbxB obtione bL preposita VC )

8
enim episcopos et laicos, claros atque honoratos uiros, seruos esse nouimus Uuandalorum.

(I, 5) Tunc uero memoratae urbis episcopum id est actaginis, deo et hominibus manifestum, nomine Quoduultdeus, et maximam turbam clericorum nauibus fractis inpositam nudos atque expoliatos expelli praecepit. Quos dominus miseratione bonitatis suae prospera nauigatione Neapolim Campaniae perducere dignatus est ciuitatem. Senatorum atque honoratorum multitudinem primo exilio crudeli contriuit. postea transmarina in parte proiecit. Pulso namque episcopo, ut praefati sumus, cum clero uenerabili, ilico ecclesiam nomine Restitutam, in qua semper episcopi commanebant, suae religioni mancipauit, atque uniuersas, quae intra muros fuerant ciuitatis, cum suis diuitiis abstulit.

Sed etiam foris muro quascumque uoluit occupauit, et praecipue duas egregias et amplas sancti martyris Cypriani, unam ubi sanguinem fudit, aliam ubi eius sepultum est corpus, qui locus Mappalia uocitatur. Quis uero sustineat atque possit sine lacrimis recordari, dum praeciperet nostrorum corpora defunctorum sine sollemnitate hymnorum cum silentio ad sepulturam perduci? Addidit adhuc, ut et pars clericorum quae remanserat poenali exilio traderetur.

Et dum ista geruntur, qui supererant magni sacerdotes atque insignes uiri memoratarum prouinciarum, quas diuiserat Uuandalis, cogitauerunt supplicandi gratia regem adire. Qui dum, ut moris est, ad Maxulitanum litus exisset, quod Ligula uulgi consuetudine uocitatur, amissis iam ecclesiis et rebus occurrere uisi sunt supplicantes, ut ad consolandum populum dei saltem habitandi [*]( 1 epischopos V oleros W 2 nouimus esse tpa 4 quodnuldeum. W 6 deus 0 9 primũ W in tnnsmarinam partem <p transmarinã in partẽ W 11 ecclesia. B restitnta CL 13 ciuitatis faeraat tp 14 foris maro B (I, 40; III, 15, 16): f. maros Wβ f. murum a quae f. (foras L) muro (muroa MaL) erant ϕ L 17 uoeitatur] dicitur β qui P 18 reoordare PlB 20 ad sepulturę B sepultnrae β addit a et om. P 21 traderetur 0 geruntar] fierent a 22 memoratorum B 24 nt om. BVCtlaPB 25 maxilitanum W a βexissent W exissent et P 26 occurre P iussi C * 27 Baltim BVCWsL salntem b )

9
facultas Uuandalis iam dominantibus concederetur.

Quibus iUe per internuntium rabido respondisse ore probatur: decreui ego de nomine et genere uestro nullum dimittere, et nos audetis talia postulare? Quos etiam uicino mari uoluit eadem hora demergere, nisi a suis diu ne hoc faceret rogaretur. Becedentes illi tristitia et maerore confecti, coeperunt qualiter poterant et ubi poterant ablatis ecclesiis diuina mysteria celebrare. Subinde autem crescente opibus regno maior coepit et superbia propagari.

(I, 6) Referam factum, quod ipso geskum est tempore. Fuit comes quidam Sebastianus, famosi illius gener comitis Bonifatii, [*]( circa a. 440 ) acer consilio et strenuus in bello; cuius Geisericus sicut consilia necessaria habebat, ita et praesentiam formidabat. Cupiens autem illum extinguere, occasionem mortis de religione quaesiuit. Cogitauit rex ut praesentibus episcopis atque domesticis suis Sebastianum taliter conueniret. \'Sebastiane, inquit, cscio quia fideliter nobis adhaesisse iurasti, cuius ueritatem sacramenti labores tui uigilantiaque demonstrant. Sed ut nobis conexa semper iugisque maneat amicitia tua, hoc placuit praesentibus sacerdotibus nostris, ut eius efficiaris cultor religionis, quam et nos et noster populus ueneratur.

Cui Sebastianus, rem inueniens miram multisque necessariam, pro tempore acute respondit: \'quaeso, domine rex, ut nunc unus panis mundissimus ac simulacius adferatur\'. Qui cum ignorasset Geisericus Sebastiani uictoriam, ilico iussit adferri. Adprehendens itaque Sebastianus mundissimum panem ita effatus est: (Hic enim [*]( 1 quibus ... probatur] quibus dixit rex PblR 2 comprobatur a ergo VCl Wb* ego ||||||| ex genere P 5 recedentee igitur illi a 7 ministeria a 8 creBoentibus M et om. a superba P 10 referam autem a . fructum P 11 boneffctii a bonifacii CMsLβ 13 et] eius Halmius 16 inquid BVC 17 adhesise B adhenise Wl 19 connexa a tua in B 8. 1. addit. 20 eius] similis a cultor W2s2b: cultui W1 cultu reU. at cf. Cod. Theod. XVI, 5, 6 catholicae religionis uerus cultor; Pauli Hist. XYI, 7 rectae fidei cultor 21 uester W populus] prosper W prae- (pre- JB) positus PB propositus b 93 unus om. a 24 atque Pb simulacius Bb ante rasuram: similacius B2 WPb2 similatius ϕL 26 aebastianns post panem habet P affatus WbB affectus P )

10
panis ut ad tantum decorem splendoris uenisset et mensae regiae necessarius haberetur, discussa spurcitia fnrfaris ei massa simulaginis conspersus per aquam transiuit et ignem; idcirco et aspectu clarus et esu soanis habetur.