Adversus Marcionem

Ceterum et si esse eum possemus confiteri, sine causa esse eum deberemus argumentari. sine causa enim esset qui rem non haberet, quia res omnis causa est, ut sit aliquis, cuius res sit. porro in quantum nihil oportet esse sine causa, [id est sine re] quia si sine causa sit, proinde est atque si [*](12] cf. Deut. 21, 23. Gal. 3, 13. 17] cf. Es. 45, 22. 23. ) [*]( 9 nihil enim R, enim nihil M qui ergo scripsi: quid ergo MR 10 notitiam *sui M (aui in ras.) 11 parenthesin indicaui 13 saspen- 9HS. quanto wulgo 14 praestruIisset. maxime uulgo 21 nulla Rl 22 et R3F, ut MM-1 29 id eat sine re secluxi: interpolatum est ex 306. 4, ubi bene se habet, quia illic antecedit deus, Eng pro nihil (28) rescribendum putat nemo proinde MF, perinde R uulgo ) [*]( XXXXVII. Tert. III. ) [*]( 20 )

non sit. [non habens rei causam rem ipsam] in tantum deum dignius credam non esse quam esse sine causa. sine causa est enim qui rem non habendo non habet causam. deus autem sine causa, id est sine re, esse non debet. ita quotiens ostendo eum sine causa esse, tamquam sit, hoc constituo, non esse illum, quia si fuisset, omnino sine causa non fuisset. sic et ipsam fidem dico illum sine causa ab homine captare. aliter solito deum credere ex operum auctoritate formatum. quia nihil tale prospexit, per quod homo deum didicit. nam etsi credunt plerique in illum, non statim ratione credunt. non habentes dei pignus, opera eius deo digna. itaque hoc nomine cessationis et defectionis operum et impudentiae et malignitatis adfinis est: impudentiae, qua fidem non debitam sibi captat, cui praestruendae nihil prospexit. malignitatis. qua plures incredulitatis reos fecit, nihil fidei procurando.

Cum deum hoc gradu expellimus, cui nulla conditio\' tam propria et deo digna quam creatoris testimonium praesignarit, narem contrahentes impudentissimi Marcionitae conuertuntur ad destructionem operum creatoris. \'nimirum\', inquiunt. \'grande opus et dignum deo mundus\'! numquid ergo ereator minime deus? plane deus. ergo nec mundus deo indignus: nihil etenim deus indignum se fecisset, etsi mundum homini.\' non sibi fecit, etsi omne opus inferius est suo artifice. et tamen, si quale quid fecisse indignum est deo, quanto indignius deo est nihil eum omnino fecisse! ** uel indignum, quo posset etiam digniorum auctor sperari. ut ergo aliquid [*]( 1 uon-ipsam seclusi: interpolata trunt ab eotlcm, qui et supra addidit id est sine re, defendit Eng pro rei rescribens sui rem ipsam MRS, res ipsa J21 2 sine-debet prioris editionis esse iudico 5 sit om. F ) [*]( 8 opere M (corr. m. 1) formatum = fAopowdsvta (sinnfãllig, greifbar gemacht) ut uidetur, cf. Som. 2, 20; = qui est (ysvojuvov) mterpretatnr Eng (cf. Es. 43, 10), sed melius fortasse rescribetur formato = informato 13 impudentiae R, inpudentia M qua R, quam MF 17 praesignarit M, praesignauerit R 22 fecisset M, fecit R uulgo 25 lacunam signaui: mallem eum fecisse intercidisse uidetur )

+ et de isto huius mundi indigno loquar, cui et apud Graecos ornamenti et cultus, non sordium, nomen est, indignas uidelicet substantias ipsi illi sapientiae professores, de quorum ingeniis omnis haeresis animatur. deos pronuntiauerunt, ut Thales aquam, ut Heraclitus ignem, ut Anaximenes aerem. ut Anaximander uniuersa caelestia, ut Strato caelum et terram, ut Zeno aerem et aetherem, ut Plato sidera, quae genus deorum igneum appellat, cum de mundo, considerando scilicet et magnitudinem et uim et potestatem et honorem et decorem, opem fidem legem singulorum elementorum, quae omnibus gignendis alendis conficiendis reficiendisque conspirant, ut plerique physicorum, formidauerint, [initium ac finem mundo constare] ne substantiae eius, tantae scilicet, minus dei haberentur, quas colunt et Persarum magi et Aegyptiorum hierophantae et Indorum gymnosophistae. ipsa quoque uulgaris superstitio communis idolatriae, cum in simulacris de nominibus et fabulis ueterum mortuorum pudet, ad interpretationem naturalium refugit et dedecus suum ingenio obumbrat, figurans Iouem in substantiam feruidam et Iunonem eius in aeream secundum sonum Graecorum uocabulorum. item Vestam in ignem et Camenas in aquam et Magnam Matrem in terram seminalia demessam, lacertis aratam, lauacris rigatam. sic et, Osiris quod semper sepelitur et in uiuido quaeritur et cum gaudio inuenitur, reciprocarum frugum et uiuidorum elementorum et recidiui anni fidem argumentantur, sicut aridae et ardentis naturae sacramenta leones Mithrae philosophantur. et superiores quidem situ aut statu [*]( 7] cf. Plato Tim. p. 40 A ) [*]( 7 quae M, quod R 12 formidauerint R, formidauerunt MF formidaoerintscil. deum eum pronuntiare initium-conatare seclusi 13 constare MR, stare F; dare BigN, constituere van der Vliet 15 ierofantae MF 16 in simulacris sril. et in statuis, in quibus insculpta sunt nomina, et in fabulis, in quibus depictae sunt fabulae ueterum mortuorum 19 Iuoonem <uxorem) eius susp. Eng 20 aeriam M 21 aquam MF, aquas Ji 23 Osiris R3, ostris M, Osirin R3 26 naturae om. F mitrae M, mire F ) [*]( 20* ) substantias sufficit facilius deos habitas quam deo indignas. ad humilia deficiam? unus, opinor, de sepibus flosculus, non dico de pratis, una cuiuslibet maris conchula, non dico de rubro, una tetraonis pinnula, taceo de pauo, sordidum artificem pronuntiabit tibi creatorem?

At cum et animalia inrides minutiora, quae maximus artifex de industria ingeniis aut uiribus ampliauit, sic magnitu-i dinem in mediocritate probari docens quemadmodum uirtutem ; in infirmitate secundum apostolum, imitare, si potes, apis aedificia, formicae stabula, aranei retia, bombycis stamina, sustine, si potes, illas ipsas lectuli et tegetis tuae bestias,I cantharidis uenena, muscae spicula, culicis et tubam et lanceam. qualia erunt maiora, cum tam modicis aut iuuaris aut laederis, ut nec in modicis despicias creatorem? postremo te tibi circumfer, intus ac foris considera hominem: placebit tibi uel hoc opus dei nostri, quod tuus dominus, ille deus melior, adamauit, propter quem in haec paupertina elementa de tertio caelo descendere laborauit, cuius causa in hac cellula creatoris etiam crucifixus est? sed ille quidem usque nunc nec aquam reprobauit creatoris, qua suos abluit, nec oleum, quo suos ungit, nec mellis et lactis societatem, qua suos infantat, nec panem, quo ipsum corpus suum repraesentat etiam in sacramentis propriis egens mendicitatibus creatoris. at tu, super magistrum discipulus et seruus super dominum. I, sublimius illo sapis, destruens quae ille desiderat. uolo inspicere, si ex fide saltim, ut non et ipse quae destruis adpetas. I aduersaris caelum, et libertatem caeli in habitationibus captas:I despicis terram — plane inimicae iam tuae, carnis, matricem — et, [*](SJ cf. II Cor. 12,9. 1SJ cf.II Cor. 12,2. 24] cf. Matth. 10,24; Luc. 6,40. ) [*]( 2.deficiam. unus uulgo 3 de pratis-non dico om. F 4 tetraonis R3, tfitra paaonis MRl pinnula M, pennnla R pauone F 8 docens R, dicens M 10 aranei M, araneae R 17 adamao- M 19 creator F 20 suo M 25 destruens FR3, destrues MR1 27 eaelii M, caelo R 28 plane om. F inimicę M, inimica Rt, inimice R\'F iam tUae carnis matricem uulgo: impugnat Mareion carnem nuptias auferendo; inde caro inimica eius uocatur )

omnes medullas eius uictui extorques; reprobus et mare, sed usque ad copias eius, quas sanctiorem cibum deputas. rosam tibi si obtulero, non fastidies creatorem. hypocrita, ut apocarteresi probes te Marcionitam, id est repudiatorem creatoris, — nam haec apud uos pro martyrio adfectari debuisset, si uobis mundus displiceret — in quamcumque materiam resolueris, substantiam creatoris uteris. quanta obstinatio duritiae tuae! depretias in quibus et uiuis et moreris.

Post haec, uel ante haec, cum dixeris esse et illi conditionem suam et suum mundum et suum caelum, — de caelo quidem illo tertio uidebimus, si et ad apostolum uestrum discutiendum peruenerimus — interim, quaecumque substantia eius est, cum suo utique deo apparuisse debuerat. at nunc quale est, ut dominus anno quinto* decimo Tiberii Caesaris reuelatus sit, substantia uero anno quinto decimo iam Seueri imperatoris nulla omnino comperta sit? quae friuolis creatoris praecellens utique latere desisset, non latente iam domino suo et auctore. et ideo, si ipsa non potuit manifestari in hoc mundo, quomodo dominus paruit eius in hoc mundo? si dominum cepit hic mundus, cur substantiam capere non potuit, nisi domino fortasse maiorem? iam nunc de loco quaestio est, pertinens et ad mundum illum superiorem et ad ipsum deum eius. ecce enim, si et ille habet mundum suum infra se, super creatorem, in loco utique fecit eum, cuius spatium uacabat inter pedes suos et caput creatoris. ergo et deus ipse in loco erat et mundum in loco faciebat, et erit iam locus ille maior et deo et mundo. nihil enim non maius est id quod capit eo [*]( re 3 ut apocarteresi R3G, muta porrocaracte , si M (corr. m. 1), muta porcatere si R1 4 Marcionitam id est repudiatorem R:J, id est repudiat,)rem Marcionitam MRl 7 substantiam M, substantia R 10 parenthesin indicavit Eng 11 et om. F 14 anno quinto decimo scripsi: a. ftaDO XV 31, zXHBuulgo 15 reuelatns sit M (anno s. u. add. m. 2) anno \'Iuinto decimo scripsi: a. XV MR, ad XV Patn 18 et ideo M (et tleo in mg. a m. 3) 21 domino R, dominum MF 23 supn ]Į[ - eorr. m. 1) )

quod capitur. et uidendum, ne qua adhuc illic uacent subsiciua. in quibus et tertius aliqui stipare deus se cum mundo suo possit. ergo iam incipe deos computare. erit enim et locus deus, non tantum qua deo maior, sed et qua innatus et infectus ac per hoc aeternus et deo par, in quo semper deus fuerit. dehinc si et ille mundum ex aliqua materia subiacente molitus est innata et infecta et contemporali deo, quemadmodum de creatore Marcion sentit, redigis et hoc ad maiestatem loci, qui et deum et materiam, duos deos, clusit. et materia enim deus secundum formam diuinitatis, innata scilicet et infecta et aeterna, aut si de nihilo molitus est mundum, hoc et de creatore sentire cogetur, cui materiam subicit in substantiam mundi. sed ex, materia et ille fecisse debebit. eadem ratione occurrente illi quoque, [deo] quae opponitur creatori, ut aeque deo. atque ita tres interim mihi deos numera Marcionis, factorem et locum et materiam. proinde et creatorem in loco facit, utique eadem condicione censendo, et materiam ei subicit, utique innatam et infectam et hoc nomine aeternam, ut dominum. amplius; I et malum materiae deputans, innatum innatae, infectum infectae et aeternum aeternae, quartum iam hinc deum fecit. habes igitur in superioribus tres substantias diuinitatis, in inferioribus quat- i tuor. his cum accedunt et sui Christi, alter qui apparuit sub Tiberio alter qui a creatore promittitur. manifestam iam fraudem Marcion patitur ab eis, qui duos illum deos inferre : praesumunt, cum nouem adsignet, licet nesciens,

Non comparente igitur mundo alio sicut nec deo eius. consequens est, ut duas species rerum, uisibilia et inuisibilia. duobus auctoribus deis diuidant et ita suo deo inuisibilia defendant. quis autem poterit inducere in animum, nisi spiritus haereticus, eius esse inuisibilia. qui nihil uisibile praemiserit. [*]( 1 subsiciua Rig: Bubsciua MRl (in mg. alias suscidiaa) i23 tin mg. alias subscisiua), subscidiua F 2 deus. se M (seinras.) 12 substantiam .1l. substantia Ruulgo 14 deo seclusi opponitur scripsi: opponeretur ME ut aeque deo coniunge cum illi quoque 18 dominum scripsi l = sicut dominus eius est, scil. innatus infectus aeternus): domino MR 20 hinc Uf*: hic MR 30 eius (sc. potius) esse inuisibilia ex ellipni Tertulliano sollemni )

quam eius, qui uisibilia operatus inuisibilium quoque fidem fecerit, cum iustius multo sit aliquibus exemplariis adnuere quam nullis? uidebimus et apostolus cui auctori inuisibilia deputet, cum et illum explorauerimus. nunc enim communibus plurimum sensibus et argumentationibus iustis secuturae scripturarum quoque aduocationi fidem sternimus, confirmantes diuersitatem hanc uisibilium et inuisibilium deo creatori deputandam, sicuti tota operatio eius ex diuersitatibus constat, ex corporalibus et incorporalibus, ex animalibus et inanimalibus, ex uocalibus et mutis, ex mobilibus et statiuis, ex genitalibus et sterilibus, ex aridis et sucidis, ex calidis et frigidis. sic et hominem ipsum diuersitas temperauit, tam in corpore quam in sensu. alia membra fortia alia infirma, alia honesta alia inhonesta. alia gemina alia unica, alia comparia alia disparia. proinde et in sensu nunc laetitia nunc anxietas nunc amor nunc odium nunc ira nunc lenitas. quod si ita est, ut aemula inter se conditionis uniuersitas ista modulata sit, iam igitur et uisibilibus inuisibilia debentur, non alteri auctori deputanda quam cui et aemula eorum. (qui) ipsum creatorem diuersum notant, iubentem quae prohibuit et prohibentem quae iussit, percutientem et sanantem, cur in hac sola specie uniformem eum capiunt, uisibilium solummodo conditorem, quem proinde credendum sit et uisibilia et inuisibilia condidisse quemadmodum et uitam et mortem, et mala et pacem? et utique, si illa inuisibilia maiora sunt uisibilibus creatoris suo loco magnis, sic quoque congruit eius esse maiora, cuius et magna, quia nec magna, nedum maiora, ei competant, cuius nec modica comparent. [*]( 3J cf. Col. l, 16. ) [*]( u 7 deo creatori R3 mg, adeo creatori ilf, a deo creatore BI uulgo 10 mptis c M (corr. m. I) 11 sucidis M, siccis B 16 si »ta M 16 aemulae inter se condicionis fort. 19 eorum, ipsum uulgo qui addidi 20 notant MR, notantia Urs 21 sanantem. cur uulgo, sanantem: cur Eng, improbans quod supra addidi qui 25 creatoris scripsi: creaturis MR )

His compressi erumpunt dicere: (sufficit unicum hoc opus deo nostro, quod hominem liberauit summa et praecipua bonitate sua et omnibus locustis anteponenda\'. o deum maiorem, cuius tam magnum opus non potuit inueniri quam in homine dei minoris! enimuero prius est, ut eum probes esse per quae deum probari oportet, per opera, tunc deinde per beneficia. primo enim quaeritur, an sit, et ita, qualis sit. alterum de operibus, alterum de beneficiis dinoscetur. ceterum non quia liberasse dicitur hominem, ideo esse eum constat, sed si esse constiterit, tunc et liberasse dicetur, ut et an liberauerit constet, quia potuerit et esse et non liberasse. quomodo ergo, quia liberasse dicetur, etiam esse credetur, cum potuerit et esse et non liberasse? .

Nunc, in isto articulo ab ignoti dei quaestione deducto si satis constitit tam nihil illum condidisse quam debuisse condidisse, uti cognosceretur ex operibus, quia si fuisset, cognosci debuisset, et utique a primordio rerum, — deum enim non decuisset latuisse — regrediar necesse est ad originem quaestionis dei ignoti, ut ceteros quoque ramulos eius excutiam. primo enim quaeri oportebit, qui postea se protulerit in notitiam cur postea et non a primordio rerum quibus utique necessarius, qua deus, et quidem necessarior quo melior latere non debuit. non enim potest dici non fuisse aut materiam aut causam cognoscendi deum, cum et homo a primordio esset in saeculo, cui nunc subuenit, et malitia creatoris, aduersus quam ut bonus subuenit. igitur aut ignorauit et causam et materiam suae reuelationis necessariae aut dubitanit [*]( 1 hoc om. Oehlerus (mendose) 5 eum probes M, probet eum R 8 dinoscetur M, dei dinoscitur R 14 nunc in uulgo deducto si scripsi: deductus MG, deducta R, deducto Gel 17 parenthesin in- (licaui 18 decuisset Iun: decuisse MR latuisse. regrediar uulgo 22 deus et uulfjo neceasarior quo melior van der Vliet: melior quo necessarior MR, quo melior necessarior Eng 23 abundare mihi vi- dentur tierba latere non debuit, cum ad necessarius mente suppiettdum sit erat )

++ aut non potuit aut noluit. omnia haec deo indigna, maxime optimo. sed et hunc locum alibi implebimus exprobratione serae reuelationis, sicut nunc sola demonstratione.

Processerit, age, iam in notitiam quando uoluit, quando potuit, quando hora fatalis aduenit. fortasse enim anabibazon ei obstabat aut aliquae maleficae aut Saturnus quadratus aut Mars trigonus. nam et mathematici plurimum Marcionitae, nec hoc erubescentes, de ipsis etiam stellis uiuere creatoris. tractandum est hic de reuelationis qualitate, an digne reuelatus sit, ut constet, an uere, et ita credatur esse quem digne constiterit reuelatum. digna enim deo probabunt deum. nos definimus deum primo natura cognoscendum, dehinc doctrina recognoscendum, natura ex operibus, doctrina ex praedicationibus. sed cui nulla natura est naturalia instrumenta non suppetunt. ergo uel praedicationibus reuelationem sui debuerat operari, maxime aduersus eum reuelandus, qui et conditionis et praedicationis operibus tot ac tantis uix tamen hominem fide impleuerat. quomodo itaque cognitus est? si per humanam coniecturam, nego deum alias cognosci posse quam per semetipsum, nec tantum ad formam prouocans creatoris uerum et ad condicionem tam diuinae magnitudinis quam humanae mediocritatis, ne maior deo homo uideri possit, qui eum non ultro uolentem cognosci suis uiribus quodammodo in publicum agnitionis extraxerit, cum humana mediocritas facilius deos fingere sibi norit secundum totius aeui experimenta quam uerum sectari, quem natura iam intellegunt. alioquin, si sic homo d.-\'um commentabitur, quomodo Romulus Consum et Tatius Cloacinam et Hostilius Pauorem et Metellus Alburnum et quidam ante hoc tempus Antinoum, hoc aliis licebit; nos Marciouem nauclerum nouimus, non regem nec imperatorem. [*]( 6 ei. M 8 etiam deleri uult t\'an der Vliet 9 est scripsi: et MR rettelatns scripsi: cognitus MR (cf. infra 1.18 ubi pro reuelatus rescribendum t rat cognitus. miro quodam casu haec inter se commutata sunt) 12 dehinc M, deinde Ruulgo 17 hominum fidem Urs 18 cognitus scripsi: renelatus MR 19 nego Kellnerus (van der Vliet): nega M, negas R 23 cognoaci 2f, cognoscis lJIF 28 Pauorem R, pauonem MF )

\'Immo\', inquiunt Marcionitae, \'deus noster, etsi non ah initio, etsi non per conditionem, sed per sometipsum reuelatus est in Christo Iesu? dabitur et in Christum liber de omni statu eius — distingui enim materias oportet, quo plenius et ordi natius retractentur —: interim satis erit ad praesentem gradum ita occurrere, ut ostendam Christum legum non alterius dei circumlatorem quam creatoris, et quidem paucis. anno quinto . decimo Tiberii Christus Iesus de caelo manare dignatus est. spiritus salutaris Marcionis. [salutis] qui ita uoluit quoto quidem anno Antonini maioris de Ponto suo exhalauerit aura canicularis, non curaui inuestigare. de quo tamen constat. Antoninianus haereticus est, sub Pio impius. a Tiberio autem usque ad Antoninum anni fere centum quindecim et dimidium anni cum dimidio mensis. tantundem temporis ponunt inter Christum et Marcionem. cum igitur sub Antonino primus: Marcion hunc deum induxerit, sicut probauimus, statim. qui sapis, plana res est: praeiudicant tempora quod sub Antonino primum processit sub Tiberio non processisse, id est deum Antoniniani imperii Tiberiani non fuisse, atque ita non a Christo reuelatum quem constat a Marcione primo praedicatum. hoc nunc ut probem constare. quod superest ab ipsis aduersariis sumam. separatio legis et euangelii proprium et principale opus est Marcionis, nec poterant negare discipuli eius quod in summo instrumento habent, quo denique initiantur et indurantur in hanc haeresim. nam hae sunt \'Antithesis\' Marcionis, id est contrariae oppositiones. quae conantur discordiam euangelii cum lege committere. ut ex diuersitate [*](2 non om. F 4 distingi M 9 salutis seclusi (per dittographiam OfCItlN uuletur): salutem Urs post Marcionis grauius distinxi. intelleqe (eum) qui ita uoluit, scil. Marcionem; deleri haec uoluit Scal 10 aura }ł\'J, aula MRl 12 Antoninianus Gel: antoninue MR 14 «tantandem M 15 Marcion. cum M 19 Antoniniani Rig: antonini MR 20 pri- mo MRl, primum i23 21 ut (concessiue intellegendutn) probesfort. qUI\',l om. M 25 indurantur MGR3, indicantur 221, indueantur F antithesis MF, antitheses R uulgo (sic ubitpte) 27 euangelii om. R1 )

sententiarum utriusque instrumenti diuersitatem quoque argumententur deorum. igitur cum ea separatio legis et euangelii ipsa sit, quae alium deum euangelii insinuauerit aduersus deum legis, apparet ante eam separationem deum in notitia non fuisse, qui ab argumento separationis innotuit, atque ita non a Christo reuelatum qui fuit ante separationem, sed a Marcione commentatum, qui instituit separationem aduersus euangelii legisque pacem, quam retro inlaesam et inconcussam ab apparentia Christi usque ad audaciam Marcionis illa utique ratio seruauit, quae non alium deum et legis et euangelii tuebatur praeter creatorem, aduersus quem tanto post tempore separatio a Pontico inmissa est.

Huic expeditissimae probationi defensio quoque a nobis necessaria est aduersus obstrepitacula diuersae partis. aiunt enim Marcionem non tam innouasse regulam separatione legis et euangelii quam retro adulteratam recurasse. o Christe, patientissime domine, qui tot annis interuersionem praedicationis tuae sustinuisti, donec tibi scilicet Marcion subuenirct! nam et ipsum Petrum ceterosque, columnas apostolatus, a Paulo reprehensos opponunt, quod non recto pede incederent ad euangelii ueritatem, ab illo certe Paulo, qui adhuc in gratia rudis, trepidans denique, ne in uacuum currisset aut curreret, tunc primum cum antecessoribus apostolis conferebat. igitur si feruenter adhuc, ut neophytus, aduersus Iudaismum aliquid in conuersatione reprehendendum existimauit, passiuum scilicet (uindicans) conuictum, postmodum et ipse usu omnibus omnia futurus, ut omnes lucraretur, Iudaeis quasi Iudaeus et eis, qui sub lege, tamquam in lege, tu illam solius conuersationis, placiturae postea accusatori suo, reprehensionem suspectam uis haberi etiam de praedicationis [*]( 19] cf. Gal. 2, 9. 20] cf. Gal. 2, 14. 221 cf. Gal. 2, 2. 24] cf. Gal. 2, 11-14. 26] cf. I Cor. 9, 22. 20. ) [*]( II * 8 laesam M (il add. m. 1) inconcussam R, inconclusam M 16 recu*asse M (r 8. u. a m. 1) 18 tibi scilicet M, scilicet tibi R\'JG, om. scilicet JB1 22 cufrisaet :JI, cucurrisset R 26 uindicans xuppleuit van der Vliet 30 suspectam MR3, susceptam Rl )

erga deum praeuaricatione. atquin de praedicationis unitate. quod supra legimus, dexteras iunxerant, et ipsa officii distributione de euangelii societate condixerant. sicut et alibi: siue ego, inquit, siue illi, sic praedicamus. sed et si quosdam falsos fratres inrepsisse descripsit, qui uellent Galatas ad aliud euangelium transferre, ipse demonstrat adulterium illud euangelii non ad alterius dei et Christi fidem transferendam, sed ad disciplinam legis conseruandam habuisse intentionem, deprehendens scilicet illos circumcisionem uindicantes et obseruantes tempora et dies et menses et annos Iudaicarum caerimoniarum, quas iam exclusas agnouisse debuerant, secundum innouatam dispositionem creatoris olim de hoc ipso praedicantis per prophetas suos, ut per Esaiam: uetera transierunt. inquit, ecce noua, quae ego nunc facio. sic et per Hieremiam: et disponam testamentum, non quale disposui ad patres uestros, cum illos eduxissem de terra Aegypti; et alibi: renouate uobis nouamen nouum, et circumcidimini deo uestro, et circumcidimini praeputia cordis uestri. hanc ergo circumcisionem iam sistens apostolus et hoc nouamen, illas quoque uetustates caerimoniarum dissuadebat, de quibus idem conditor earum quandoque cessaturis profitebatur per Osee: et auertam omnes iocunditates eius et dies festos eius et neomenias et sabbata et omnes caerimonias eius. sic enim et per Esaiam: neomenias uestras et sabbata et diem magnum non sustineo, ferias et ieiunium et dies festos uestros odit anima mea. quodsi et creator omnia haec iam pridem recusauerat et apostolus ea [*]( 2] cf. Gal. 2, 9. 3j I Cor. 15, 11. 4] cf. Gal. 2, 4. 5] cf. Gal. 1, 6. 7. 9] cf. Gal. 4, 10. 13] Es. 43, 18. 19. 15] ffier. 3*. 31. 32. 17] Hier. 4, 3. 4. 22] Os. 2, 11. 25] Es. 1, 13. 14. ) [*]( 2 dexteras M, dextras B 3 condixerant, sicut et alibi. siue tmlgo 5 galathas M (pro more) 9 reprehendens Urs 10 caerimoniarum Xl-\', caeremoniarutn Jtuulgo (sic et infra? 14 aic et per Hieremiam scripst: et alibi MR (cf. I. 17 I 17 et alibi scripsi: sic et per Hieremiam M (per in vuj.add.m.l) R nouamen R, nouam et MF 27 fest*» (os 8.am.l) M ) iam recusanda pronuntiabat, ipsa sententia apostoli consentanea decretis creatoris probat non alium deum ab apostolo praedicatum quam cuius decreta cupiebat iam agnosci, falsos et apostolos et fratres notans in hac causa, qui euangelium Christi creatoris transferrent a nouitate praenuntiata a creatore ad uetustatem recusatam a creatore.\'