Adversus Marcionem

Si quid retro gestum est nobis aduersus Marcionem. iam hinc uiderit. nouam rem adgredimur ex uetere. primum opusculum quasi properatum pleniore postea compositione rescideram. hanc quoque nondum exemplariis suffectam fraude tunc fratris, dehinc apostatae, amisi, qui forte descripserat quaedam mendosissime et exhibuit frequentiae. emendationis necessitas facta est innouationis. eius occasio aliquid adicere persuasit. ita stilus iste nunc de secundo tertius et de tertio iam hinc primus hunc opusculi sui exitum necessario praefatur, ne quem uarietas eius in disperso reperta confundat.

Pontus igitur, qui Euxinus natura negatur, nomine inluditur. ceterum hospitalem Pontum nec de situ aestimes; ita ab [*]( 1 INCIPIT ADVERSVS MARCION LIBER PRIMVS M, Incipit liber primus Q. Septimi Florentis Tertulliani adueraus Marcionem F 10 frequentiae. emendationis R, frequenti aemendationis M, frequentiae mendationis F 11 facta est. innouationie uulgo 12 Singularibus huius operis fatis, quae hie enarrat Tertullianus, factum esse puto, ut haud raro de secunda ediiione a nescio quo in comparationem uocata aliqua in hanc tertiam transmearint. inueniuntur enim, id quod priores editores omnino fugisse uidetur, hic illic eius condicionis loci, in qtiibus eadem argumenta et breuius et copiosius edisserta compareant. sed cum plerumque dignosci iam non liceat, quae prioris, quae posierioris sint editionis, satis habui in verborum contextu quae dupliciforma composita proferuntur lineis uerticalibus includere, margini priore loco sigmate (C),, posteriore antisigmate (0) adscripto. interpolationes autem, necessitate qvadam ortas in hac rerum condicione, ut et alibi, uncinis seclusi. 15 igitur, aui R3, qui igitur MRt, qui dicitur Rig natura om. R1 16 ospitalem M )

humanioribus fretis nostris quasi quodam barbariae suae pudore secessit. gentes ferocissimae inhabitant; si tamen habitatur in plaustro. sedes incerta, uita cruda, libido promiscua et plurimum nuda; etiam cum abscondunt, suspensis de iugo pharetris ut indicibus notantur, ne qui intercedat. ita nec armis suis erubescunt. parentum cadauera cum pecudibus caesa conuiuio conuorant. qui non ita decesserint, ut escatiles iuerint, maledicta mors est. nec feminae sexu mitigantur secundum pudorem; ubera excludunt, pensum securibus faciunt, malunt militare quam nubere. duritia de caelo quoque. dies numquam patens, sol numquam ridens, unus aer nebula, totus annus hibernum, omne quod fiauerit aquilo est. liquores niuibus redeunt, amnes glacie negantur, montes pruina exaggerantur. omnia torpent, omnia rigent; nihil illic nisi feritas calet, illa scilicet, quae fabulas scaenis dedit de sacrificiis Taurorum et amoribus Colchorum et crucibus Caucasorum. sed nihil tam barbarum ac triste apud Pontum quam quod illic Marcion natus est, Scytha tetrior, Hamaxobio instabilior, Massageta inhumanior, Amazona audacior, nubilo obscurior, hieme frigidior, gelu fragilior, Histro fallacior, Caucaso abruptior. quidni? penes quem uerus Prometheus, deus omnipotens, blasphemiis lancinatur. iam et bestiis illius barbariei importunior Marcion. quis enim tam castrator carnis castor quam qui nuptias abstulit? quis tam comesor mus Ponticus quam qui euangelia conrosit? ne tu, Euxine, probabiliorem feram philosophis edidisti quam Christianis. nam ille canicola Diogenes hominem inuenire cupiebat. lucernam meridie circumferens, Marcion deum, quem inuenerat, extincto lumine fidei suae amisit. non negabunt [*]( 1 aua M 4 abscondunt scil. libidinem 5 ut indicibus MR1, indicibus R3 uulgo (uariae lecttbnes codicisFubiubi consentiunt cumB siueR1 non notabvntur) notantur scripsi: notentur MRl om. R3 uulgo ne MR1, ne(temere) Rs uulgo qui MFR3, quis Rl 11 ridens Eng: libens MR. liquens Urs, liber Lat, lncens Leopoldus 12 niuibus Eng: ignibus MR 14 feritas MR ueritas F 18 Hamaiobio R, maxobio MF 19 amazona M, amazemaF. AmazoniaR 21 uelutPrometheus susp.Eng 221ancinatur R3, ladniatur MRt, lacimatur F barbarieiMR1, barborieiF, barbariaeR3 uulgo 24 commesor M 25 nae R uulgo 26 illa Urs canicola Eng: oaninola MR ) [*]( 19* ) discipuli eius primam illius fidem nobiscum fuisse, ipsius litteris testibus, ut hinc iam destinari possit haereticus qui deserto quod prius fuerat id postea sibi elegerit, quod retro non erat. in tantum enim haeresis deputabitur quod postea inducitur, in quantum ueritas habebitur quod retro et a primordio traditum est. sed alius libellus hunc gradum sustinebit aduersus haereticos, etiam sine retractatu doctrinarum reuincendos. quod hoc sint de praescriptione nouitatis. nunc quatenus admittenda congressio est interdum, ne compendium praescriptionis ubique aduocatum diffidentiae deputetur, regulam prius aduersarii praetexam, ne cui lateat, in qua principalis quaestio dimicatura est.

Duos Ponticus deos adfert, tamquam duas Symplegadas naufragii sui, quem negare non potuit, id est creatorem, id est nostrum, et quem probare non poterit, id est suum, passus, infelix, huius praesumptionis instinctum de simplici capitulo dominicae pronuntiationis, in homines non in deos disponentis exempla illa bonae et malae arboris, quod neque bona malos neque mala bonos proferat fructus, id est neque mens uel fides bona malas edat operas neque mala bonas. languens enim — quod et nunc multi, et maxime haeretici — circa mali quaestionem, unde malum, et obtusis sensibus ipsa enormitate curiositatis inueniens creatorem pronuntiantem: ego sum, qui condo mala, quanto ipsum praesumpserat mali auctorem et ex aliis argumentis, quae ita persuadent peruerso cuique, tanto in creatorem interpretatus malam arborem malos fructus condentem, scilicet mala, alium deum praesumpsit esse debere in partem bonae arboris bonos [*]( li] cf. Luc. 6, 43. 24] Es. 45, 7. ) [*]( 1 illiue Urs: illis MR 9 est, interdum uulgo 11 prius aduersarii MF. adaersarii priua R uulgo 18 Ponticos Rl sinplegadas M 14 creatorem, id est nostrum MR, creatorem nostrum F Oehlerus 16 praesumtionis M instinctum ac de F 17 pronantiatioais M, praenmitiationis B 22 obtasu M, obtunsis R 23 pronuntiantem MF, praenuntiantem R 28 praesumsit M bonae arboris bonos fructus scil. condentia, quod sane durius est ellipseos genus: arboris, bonos fructus (pro in bono? fructuB) mauult distingui Eng )

fructus. et ita in Christo quasi aliam inueniens dispositionem solius et purae benignitatis, ut diuersae a creatoris, facile nouam et hospitam argumentatus est diuinitatem in Christo suo reuelatam modicoque exinde fermento totam fidei massam haeretico acore desipuit. habuit et Cerdonem quendam informatorem scandali huius: duo facilius duos deos caeci perspexisse se existimauerunt. unum enim non integre uiderant. lippientibus etiam singularis lucerna numerosa est. alterum igitur deum, quem confiteri cogebatur, de malo infamando destruxit, alterum, quem commentari conitebatur, de bono praeferendo construxit. has naturas quibus disposuerit articulis, per ipsas responsiones nostras ostendemus.

Principalis itaque et exinde tota congressio de numero, an duos deos liceat induci, si forte, poetica et pictoria licentia, et tertia iam, haeretica. sed ueritas Christiana destricte pronuntiauit: deus si non unus est, non est, quia dignius credimus non esse quodcumque non ita fuerit, ut esse debebit. deum autem ut scias unum esse debere, quaere quid sit deus, et non aliter inuenies. quantum humana condicio de deo definire potest, id definio, quod et omnium conscientia agnoscet: deum summum esse magnum in aeternitate constitutum, [innatum, infectum, sine initio, sine-fine] — hunc enim statum aeternitati t censendum, quae summum magnum deum efficiat, dum hoc est in deo ipsa — atque ita et cetera, ut sit deus summum magnum et forma et ratione et ui et potestate. cum de isto conuenit apud omnes, — nemo enim negabit [*]( 4] cf. I Cor. 5, 6. ) [*]( 2 creatoris scripsi: creatore M (e ex ae a m. 1) R 5 acore B*, acrore MBl deripnit Seal: decepit MB (cf. autem I 246, 12; 260, 7) 6 duo scripsi: quo MR 8 lipientibua M etiam (s, u. a m. 1) M 11 praegtruferendo M, praestruendo RI, praeferendo B3 12 ostendemns M, ostendimns R uvlgo 17 credimus non MR, non credimus F non ita MR, ita non V 21 constitutum refer ad summum magnum, non ad deum (ef. infra l. 23: quae snmmum sqq.) 22 innatum — fine seclusi: interpolata sunt ab eo, qui sequentia: hnnc enim statum (id est summi magni statu.) non intellexit. parenthesin indicaui 23 censt(o uindica)ndum fort. 24 et cetera scil. summa magna 26 conuenit MF, conueniat Buvlgo )

deum summum magnum quid esse, nisi qui potuerit deum imum modicum quid e contrario pronuntiare, ut deum neget auferendo quod dei est - quae erit iam condicio ipsius summi magni? nempe, ut nihil illi adaequetur, id est, ut non sit aliud summum magnum, quia, si fuerit, adaequabitur, et si adaequabitur, non erit iam summum magnum, euersa condicione et, ut ita dixerim, lege, quae summo magno nihil sinit adaequari. ergo unicum sit necesse est summum magnum, — quod fuerit par non habendo — ne non sit summum magnum. ergo non aliter erit quam per quod habet esse, id est unicum omnino. proinde deus cum summum magnum sit, recte ueritas nostra pronuntiauit: deus, si non. unus est, non est, non quasi dubitemus esse deum dicendo: si non unus, non est, sed quia quem confidimus esse, id eum definiamus esse, quod si non est, deus non est. [et summum scilicet magnum] porro (si) summum magnum unicum sit necesse est, ergo et deus unicus erit, non aliter deus, nisi summum magnum, nec aliter summum magnum, nisi parem non habens, nec aliter parem non habens, nisi unicus fuerit. certe quemcumque alium deum induxeris, non alia poteris eum forma tueri deum quam ut et illi proprium diuinitatis adscripseris, sicut aeternum ita et summum magnum. duo ergo summa magna quomodo consistent, cum hoc sit summum magnum, par non habere, par autem non habere uni competat, in duobus esse nullo modo possit?

Sed argumentabitur quilibet posse et duo summa magna consistere, distincta atque disiuncta in suis finibus, et utique aduocabit exemplum regna terrarum, tanta numero et tamen summa magna in suis quibusque regionibus, et putabit ubique [*]( 1 poterit Oehlerus 8 summum magnum, — quod fuerit scripsi: quod fuerit summum magnum MR 14 id eum Rig: idem MF, iidem R 15 et summum scilicet magnum seclusi: del. et Rig; neque uero hoc postulatur secundum ea quae antecedunt, sed: unus scilicet. interpolata sunthaec, ut aptius coniungerentur cum antecedentibus quae abhinc insertae sunt secundae editionis reliquiae 16 si addidi 19 aliter MB, autem F 24 <cum) uni Rig <et> in Oehlerus 27 6u..is M 29 utique TJrs )

humana diuinis conferenda. iam ergo si huic argumentationi locus dabitur, quid prohibet, non dico et tertium et quartum deum inducere, uerum tot iam numero quot et gentium reges? de deo agitur, cuius hoc principaliter proprium est, nullius exempli capere comparationem. hoc natura ipsa, si non aliquis Esaias, uel ipse per Esaiam deus, contionabitur: cui mesimilabitis? diuinis forsitan comparabuntur humana, deo non ita. aliud enim deus, aliud quae dei. denique qui exemplo uteris regis quasi summi magni, uide ne iam non possis eo uti. rei enim, etsi summum magnum est in suo solio usque ad deum, tamen infra deum; comparatus autem ad deum excidet iam de summo magno, translato in deum. hoc si ita, quomodo uteris eius rei exemplo ad dei comparationem quae, dum ad comparationem accedit, amittitur? quid nunc, si nec inter reges plurifarium uideri potest summum magnum, sed unicum et singulare, apud eum scilicet, qui rex regum ob summitatem magnitudinis et subiectionem ceterorum graduum quasi culmen dominationis excipitur\'? sed etiam [alterius formae] reges, qui singulares in unione imperii praesunt si(militer) minutalibus, ut ita dixerim, regnis, (si) undique conferantur in examinationem, qua constet, quis eorum praecellat in substantiis et uiribus regni, in unum necesse est summitas magnitudinis eliquetur, omnibus gradatim per comparationis exitum de magnitudinis summa expressis et exclusis. I adeo etsi in disperso multifarium uidetur summum magnum, suis uiribus et sua natura et suo statu unicum est. proinde cum [*]( 71 Es. 40, 25. ) [*]( 8 non ita Urs: noatro MF, nostra R 10 eo uti MR, uti F Oehlerm in seguenHbus duas recensiones inter se commixtas agnosco: 1) rex enimeUi summum magnum usque ad deum, tamen infra deum-excidet 2) rex enim summum magnum est in suo solio, comparatus autem ad deum excidet 12 translato Oehlerus: translatio MR 19 alterius formae seclusi, quippe quod prorsus careat sensu; interpolatum esse apparet, ut in aliquo certe diuersa esse uiderentur quae abhinc leguntur ab eis, quae antecedunt. ceterum secunda recensio (inde a 1.18) mihi quidem posterior esse videtur, ut elegantior. 20 sj.(militer) minutalibus scripsi: si minutalibus MFR3, si in minutalibus Ht (si) undique scripsi: undique MR ) duo dii conferuntur ut duo [reges et duo] summa magna, in alterum concedat necesse est unio summi magni ex sententia comparationis, quia summum uictoria sua constat, superato aemulo alio magno, non tamen summo, atque ex defectione, aemuli solitudinem quandam de singularitate praestantiae suae possidens unicum est. ineluctabilis iste complexus in hoc sententiam constringit: aut negandum deum esse summum magnum, quod nemo patietur sapiens, aut nulli alii communicandum.