Ad Ecclesiam Libri IIII

cumque omnium supputaueris numerum, expende pretia singulorum. et post haec non quaero, ut pro peccatis tuis totum deo tradas quod habes: hoc solum I redde quod debes. addo autem post ista omnia, quod cum tractaueris delicta tua atque taxaueris, tanto plus pro malis tuis debebis, [*]( , 23 Gal. 5 ) [*]( 5 distribuae B et punct. a A \' prerogare ex prorogare corr. m 2 A 8 exaggeramus B et om. B nimis alte A (quod\' Halmium fugit): alte liimis B \' 11 praetium A item 6. 61 praetia 13 apello B 17 aestima-admisisti m. 2 in marg. B 18 quid ex quod corr. m. 2 A 21 male A 24 inmundicitia B 27 praetia A 30 debis B et corr. m. 2 debebis A ) [*]( 16* )

grandis enim munificentia ac deuotio futura est, quae possit id conpensare, quod haec tum demum domino tuo reddis, quando habere ipse iam non potes, praesertim cum addatur ad ista omnia, quod propheta ipse, qui regem illum ad redemptionem criminum uocat, per haec ipsa, quae dicit debere fieri, non tam ei ueniae securitatem quam uiam inquirendae salutis ostendit. dicens enim peccata tua in misericordiis redime, et forsitan propitiabitur deus delictis tuis\', hoc ipsum, quod dicit forsitan, spem indicat, non fiduciam pollicetur.

ex quo intellegi potest quam difficile iam in supremis positi peccatores qualibet munificentia ad perfectam indulgentiam peruenire possint, quando propheta ipse, qui suadet propitiationem dei inquirendam, promittere tamen non ausus est promerendam. dat consilium de actu et tamen dubitat de effectu: hortatorem se agendi non inpetrandi auctorem facit. quare ita? quia omnes scilicet peccatores debent pro se uel in supremis cuncta temptare, etsi non possunt ulla praesumere. si enim regi propheta ille per solam bonorum operum largitatem absolutam indulgentiam non promittit, intellegere peccator non acta errorum paenitentia potest, quanta ei et quam larga in supremis munificentia opus est, qui uult obtinere a domino per seram deuotionem quod non potest usurpare per legem. [*]( 1 Gal. 6, 3 13 ? cf. p. 240, 51 et 241, 18 ) [*]( 1 pecca - tua 8. scr. ta m. 1 A quomodo? quoniam ed. Baluziw 2 aliquid ex aliquit corr. m. 2 A 5 debea ex debia corr. m. 2 A 13 enim rasura mute in ei d 14 forsitam AB 15 forsitam B et rasura corr. in forsitan A 24 illa s. a scr. e m. 2 d illa B 26 penitentia A 29 post legem add. finit liber primas. INCIPIT SECUNDUS AB. )

I. Diximus de remediis peccatorum, immo potius de spebus remediorum atque solaciis, scilicet hoc primum inquirendae salutis esse suffragium ut peccatorem paeniteat erroris, tum ut iuxta sermonem sacrum statim peccata sua misericordiis redimat, postremo, si id non fecerit, ne quid saltim moriens inexpertum relinquat, ut uel ultima sibi rerum suarum oblatione succurrat. sed respondeatur fortasse illud: si peccatores homines hac redimendorum criminum necessitate teneantur, sanctos absque dubio, qui sint expertes criminum, non teneri, ac per hoc non habere eos causam substantiae largiendae, qui non habeant quod redimere eos necesse sit largitate. audio: sed id quale sit. iam uidebimus.

interim, etiamsi praeterita mala non sint, quae sanctum hominem oporteat rebus cunctis redimere, sunt tamen perennia bona, quae magno debeat conparare. sed de hoc plenius postea. nunc autem hoc dico libere et constanter adfirmo, neminem esse omnino sanctorum, qui non in multis sit deo debitor, ac per hoc eum quaecumque domino suo dederit non tam donare quam soluere.

ac primum, ut de beneficiis generalibus dicam, id est, quod quisquis uel sanctorum es ille uel diuitum, primum beniuolentia ac dono dei et natus et altus et educatus es, quod rebus ad uitam necessariis communitus, quod etiam non necessariis locupletatus, quod plus ad. usum tibi dominus tuus tribuit quam modus usuum postulauit, quod extendit denique [*]( , .• .. i .. 4 peceatorum B peoiteat A " " 6 ealtem ex -tim corr. m. 2 d \' . ut uel Hartelius : uel AB Halmius 14 sanόtum ex tecundam corr. m. U B 21 uel diuitum] uel tibi uiderie cJ. Meyerw conL f. 6 intt. recte ut uidetur\' Halmius .22 alitus at altut corr. «. 2 B edocatus AB., )

addo autem post ista omnia., quod idem dominus, qui te primum munere suo genuit, postea etiam passione saluauit, quod propter te, o homo, terram ac lutum, immo exiguam terrae ac luti partem, rerum uniuersarum dominus terras adiit, ex carne pariter et in carne processit, humiliatus usque ad humani exordii pudorem et pannorum inluuiem et praesepii uilitatem, tolerans indignas se uitae istius passiones edendi bibendi, somni uigiliarum aegras uicissitudines et caducae istius conuersationis contumeliosas necessitates, ipsam denique hominum circa se conuersantium faetidam commorationem, populos peccatorum sordentium luto oblitos, semper malae conscientiae admissis reos, turpium ex se actuum nidorem exalantes et ideo caelestium praeceptorum incapaces nec sustinentes sacri fulgoris iubar, quia caligantes peccatis oculos splendor diuini luminis obruebat.

nec solum hoc, sed post haec omnia adde proteruas superbientis populi contradictiones adde conuicia adde maledicta, inpiam insectationem testimonium falsum; iudicium cruentum inrisiones populi, sputa uerbera, acerbissimas quidem poenas sed indignitates poenis acerbiores, coronam spineam aceti poculum cibum fellis, damnatum ab hominibus dominum uniuersorum pendentem in patibulo humani generis salutem deum terrenae condicionis lege morientem.\'

II. Quae cum ita sint, quicumque ille aut sanctus es aut sanctum te esse credis, dic mihi, quaeso, numquid solui haec sola possunt, etiam si nulla alia debeantur? quicquidlibet enim homo pró deo perferat, solui omnino non potest quod deus pro homine ; perpessus est, quia etiamsi passio ipsa non [*]( . \'1 et 8.,L add. in. 2 A, om. B; fort. Salu. fcripaif: quodq., 5 terra A post terram, ,3. i, m. rec. add. susoepit B 8 prae:sepii alt. i ex parte eras. A praesepi ex praesepis corr. m. 2 B; cf. Boensch Itala u. Vulgata p. 260 tollerans B et eras. alt. 1 A 9 Moitiae B 13 admissis Rittershusius: admissu AB Halmius adniau .suspicatur Bartdius; cf. Ind. III s.\'tI. admissum \' .\' 18 eoanitia B 21 aeerbiores ex awrbioria corr. m. 2 B \\ 23 salutem hum. gen. ed. Baluziua 24 terraene eras. 3 \'A. « coadHionis B condicionis ex conditionis corr. raswra A v ... )

sed numquid aliquis ideo minus debet, si et alius idem debeat? aut centum hominum cautiones de centenis sestertiis scriptae sint, num idcirco adleuatur unius debitum, si omnes sint eiusdem numeri debitores? unus quisque enim, inquit apostolus, suum onus portabit et unus quisque pro se rationem reddet.. nequaquam ergo unius pondus pondere adleuatur alterius nec absoluitur reus societate multorum. neque ideo minus est cuilibet taetra damnatio, si multos uideatur conplices poenae habere damnatus.

ita hoc, quod supra dixi, licet generale sit debitum, et speciale tamen esse non dubium est; licet sit commune omnium, est tamen peculiariter singulorum; ita ad omnes aequaliter peruenit, quod tamen de summa unicuique nil recedit. Christus enim sicut pro omnibus passus est sic pro singulis et cunctis se inpendit pariter et singulis et totum se dedit uniuersis et totum singulis; ac per hoc quidquid passione sua saluator praestitit, sicut totum ei debent uniuersi sic totum singuli, nisi quod prope hoc plus singuli quam uniuersi, quod tantum acceperunt singuli quantum uniuersi. ubi enim hoc unus accipit quod uniuersi, etsi par est mensura, maior inuidia est. quo fit ut, licet ipsum aecipiat, plus debere uideatur, quia magis fit unus obnoxius, qui uidetur omnibus conparatus. haec ergo hactenus, quia debitores deo quidam sanctorum esse se non putant, cum debitum aestimare non possint.

III. Sed dicit fortasse aliquis, non quidem debitores non esse sanctos, sed multo tamen maiora hominum saecularium [*]( 8 Gal 6, 4 ) [*]( 2 patientium p: patientem punct. e ult. syU. et 8. scr. m.\'.2 u A patieaamn B fdraitan ex *tam corr. rasura d 6 sestetriis A : 10 alLenatur carr. rasum A ex adleaatur, quod paulo ante intactum relvctun est \' : 12 cui∗∗libet B 14 et om. B 00 quicquid B ut fere semper 24 est inuidia (cum b) ed. Baluzius \' 1 )

sed esto istiusmodi conparatio iusta atque honesta uideatur: numquid etiam fida existimari potest ? quis enim de illo tanto ac tam terribili futuro dei iudicio satis certus est? aut quis\' dicere potest: ego minus debeo ille plus debet? quis postremo de se praesumere aut de alio desperare? omnes enim, inquit apostolus, stabimus ante tribunal Christi, et

unus quisque suum onus portabit, nihil ergo, inquit aliquis, inter sanctos et peccatores est? multum plane et paene inmensurabile. sed quia scriptura dicit beatus homo, qui semper est pauidus\', et numquam est de salute propria mens secura sapientis, licet multum inter sanctos et peccatores sit, quaero tamen ab omnibus religionem professis, quis sibi iuxta suam conscientiam satis sanctus sit, quis de illa futuri examinis tremenda seueritate non trepidus, quis de perpetua incolumitate securus?

quod si utique non est, sicuti neque esse debet, dicat mihi, obsecro, quilibet hominum, cur non totis substantiae suae uiribus id adnititur, ut uel mortis deuotione redimat quidquid uitae offensione contraxit? [*]( 8 Rom. 12 Phil. 2 15 Rom. 14, 10 17 Gal. 6, 4 19 Prou. 28, 14 ) [*]( % 4 alius in ras. B et fuisse uidetur alter (ut est in b) 6 estimet B existimet Halmius 7 consulationis A et m. 1 B 9 flere ed. Baiueius (cvm b) 15 diaperare AB II incpiid B 19 poene B 26 inoolomitate B si om. B 27i id ad(nititnr) signis transpositionis m. 2 additis B 28 quicquid rasura a quidquid A-- )

de illis enim, qui expediti omnibus sarcinis saluatoris uiam sequuntur et dominum legum Christum non sanctitate tantum sed etiam : paupertate mercantur, nihil est quod dici possit, nisi illud tantum, quod etiam propheta dixit: mihi autem nimis honorificati sunt amici tui, deus. hos enim ego omnes non aliter quam imitatores Christi honoro non aliter quam Christi imagines colo non aliter quam Christi membra suspicio, et ad hoc tantum illorum memini, ut eorum memoria dignus fiam.

IIII. Sed iniuriosa forsitan illa, quae supra diximus, religiosae professioni esse uideantur. quid enim, inquit aliquis, si uidua sit diues et uiduitatem tamen in magna opum copia non relinquens? quid, si uirgo integritatem professa et inpolluti corporis sanctitate deuota? quid, si coniugium sine opere coniugali, negans se ipsum sibi et habens se quasi non habens? quid, si monachus ab incunabulis deo militans ? quid, si clericus sacri ministerii seruitutem fideli seruitute consummans? numquid etiam hi aeternae salutis fructu periclitantur, si aut uiuentes opes integras habeant aut morientes indi. gentibus non relinquant?

parua est ad promulgandam de huiuscemodi quaestione sententiam sermo atque auctoritas mea. uideamus ergo, quid de his omnibus sacrorum uoluminum linguae ac praeceptorum caelestium uoces sonent, et tum . rectissime secundum datam a deo normam opinionis nostrae regulam dirigemus. ac primum non est, quod confugiendum sibi nunc quisquam putet ad ueterumex$mplorum esse solacia, ut dicat aliquos fortasse sanctos aut in lege aut ante legem diuites fuisse. abiit quippe illud tempus, mutata ratio est. [*]( 7 Psal. 138, 17 ,\\_.,:...... ) [*]( 6 raercantur] imitantar • ed. Baluzius 13 forsitamB forsitan ex forsitãeorr. tn. % A 23 parta sunt (uel; param est) coni. Rittershusius nix par guspicatur Hartelms 26 tum Halmius: cum 8. scr. tn. 2 tc A tunc B .29 solatia B)

etiam consectandae facultatis arbitrium, quia scilicet adhuc tunc uirga interdictorum caelestium non castigabatur. ubi enim, inquit apostolus, non est lex, nec praeuaricatio. lex ergo fecit aliquid non licere: nam concupiscentiam, inquit apostolus, nesciebam, nisi lex diceret: non concupisces.

et ideo opes, quas ante legem deus non reprehenderat, homo libere possidebat. in lege quoque nihilominus prope idem iuris omnibus suppetebat, quia lex hominem, dummodo iuste, habere quod uellet penitus non uetabat. itaque tunc omnes omnino sancti cunctis facultatibus suis iuxta praescriptos legis terminos utebantur, ambulantes, ut legimus, in omnibus mandatis et iustificationibus dei sine querela.