Ad Ecclesiam Libri IIII

nec inmerito. illi enim tanto plus gratulantur, quanto plus incolumitatis indeptos esse se sentiunt, isti tanto plus confunduntur, quanto euidentius morbum sui erroris agnoscunt. quo fiat necesse est ut illi exultent et isti lugeant, quia illi quod aegrotarunt inputant ualitudini, isti quod errauerunt sibi, ac sic illi laeti sunt de remedio et isti anxii de reatu.

VIIII. Vnde admoneo cum omnes tum praecipue eos, quos grauium delictorum terror exagitat et in quibus infelicior conscientia peccatorum poenalium recordatione suspirat, primum ut, licet lapsi sint, non commorentur in lapsu nec in uolutabris suis sordentium suum more uersentur, qui cum aestuantes aluos caeno inmerserint, nequaquam sordidis uoluptatibus satisfaciunt, nisi tota penitus luto membra conuoluant. non ergo horum naturalem sequantur inluuiem nec male blandis lapsibus adquiescant, aut in barathro libidinum commorantes in ipsis se sepeliant ruinis suis, sed ilico, ubi concidere, consurgant et eleuationem protinus meditentur in lapsu, ac, si fieri ullo modo pernicitate paenitudinis potest, tam uelox sit remedium resurgentis, ut uix possit uestigium apparere conlapsi.

ergo in huiusmodi causis hoc primum medellae opus [*]( 1 lapsu pwnet. p et s. scr. m. 2 b A 7 enim illi B 8 incolomitatis B 9 confundantur B 11 ualetudini ex ualit. corr. m. 2 A 12 dei s. l. add. tn. 2 B 14 tum] dum a. scr. m. 2 t B 15 inftlicior A rut saepe in uoc. felix et eius deriuatis* Halmius) 18 suum p: om. AB (\'fort. in uolutabris suum sordentium more\' Halmius; cfr. quae disputauimus Sitz.-Ber. p. 35) 21 naturarum B 22 baratro AB 23 illico B concidere ex conced. corr. m. 2 AB 25 penitudinis AB tam] tamen B 27 cum lapsu A collapsi ex cum lapsi corr. m. 2 B . medella ait. 1 eras. A medelae corr. ex medellae B)

fugienda itaque primum haec peccatoribus mala sunt nec dandus diabolo locus, ut qui stantes inpulit in ruinam lapsos praecipitet in mortem. quodsi aut tanta uis morbi aut tanta aegrotorum fuerit incuria, ut ualitudinis labem usque ad dies ultimos trahat, quid dicam nescio quid promittam penitus ignoro. reuocare ab inquisitione ultimi remedii periclitantes durum et impium, spondere autem aliquid in tam sera curatione temerarium.

sed melius tamen est absque dubio quamuis diuturna paralysi aridas manus aliquo tamen nisu ad caelum erigi quam letali penitus desperatione dissolui: melius est nihil inexpertum relinquere quam morientem nulla curare, maxime quia nescio an in extremis aliquid temptare medicina sit, certe nihil temptare perditio. et unum scio, quod quicumque in hanc miseriam longi languoris extrema perduxerit ineffabile dictu est quantum lamentationis erroribus suis debeat, qui numquam errata cognouit.

X. Et quid inter haec fiet ? quando lugebit qui dies lugendi perdidit? quando satisfaciet qui tempus satisfactionis amisit? ad ieiunia uidelicet longa confugiet. est quidem hoc aliquid, si eleemosynis misceatur, secundum illud: bonum est ieiunium cum eleemosyna. sed quomodo ei exomologesis diuturna opitulabitur in extremis sito? sed cilicio carnes conteret ac fauilla et cinere sordidabit, ut mollitiem uidelicet [*]( 26 Tob. 12, 8 ) [*]( 2 illico B 6 dilatnr B 7 est cum sequatur B 8 diabnlo A 10 aaletndinis ex ualit. corr. m. 2 A 11 usqui B 12 poenitus B 15 paralisi B 16 tandem pro tamen ed. Baluzins disperatione AB -22 qui] quia p fort. recte 24 satisfactionibus B 26 elemosynis A elymosinis B 27 elemosyna A elymosina B exomologessis B )

crucibus denique diuersarum aerumnarum reum in suo corpore hominem iudex fidei seueritas subiugabit, ut indulgentiam scilicet absolutionis aeternae praesentis poenae ambitione mereatur. sed fatiscente iam corpore ubi exercebit districtionis officium censor animus? uti enim seueritatis arbitrio iudex non potest, quando reus iam non sustinet iudicari.

unum ergo est, quod stmissis omnibus adiumentis atque subsidiis nutanti ac destituto opitulari queat, ut confugiat scilicet ad illud beatissimi Danielis sacrum ac salubre consilium:, qui Babylonio regi mederi uolens ulceribus de offensione contractis malagma de miseratione conposuit dicens: propter quod, rex, consilium meum placeat tibi, et peccata tua in misericordiis redime et iniustitias tuas in miserationes pauperum: fortasse erit patiens dominus delictis tuis. ita ergo et iste faciat, ut ille dixit.

utatur medioamento alii oblato ad sua uulnera, uereatur oontumaciae inoboedientis exemplum, cogitet quid ipse sit passurus in morte, cum uideat quid rex Assyrius pertulerit in uita. euidens est de superbia ac rebellione documentum. consideret an ipse, si non audierit, mortuus euasurus sit, cum uideat quod rex ille, qui non\' audiuit, se ipsum uiuus amisit. offerat ergo uel moriens ad liberandam de perennibus poenis animam suam, quia aliud iam non potest, saltim substantiam suam, sed offerat tamen cum conpunctione cum lacrimis, offerat. cum. dolore cum luctu.

aliter quippe oblata non prosunt, quia non pretio sed affectu [*]( 15 Dan. 4, 24 , ) [*]( 2 diliciarum AB 3 incuriae edi - Baluzpus : 5. index fidei Itittershusius 7 mereantur B 8 districtionis AB; destrictionis Balmius; at cf. de gub. VI 3 adnott crit. 11 distiftito AJB 20 inobydientis A inobędientis B 22 asyrius B 23 xlocimentum B et punct. i et 8. scr. m, 2 u A 27 saltem ex saltim corr. m. 2 A 29 praetio A ; ,, )

itaque cum offert deo quispiam facultates suas, non offerat quasi praesumptione donantis sed quasi humilitate soluentis, nec absoluere se peccata sua credat sed adleuare, nec offerat cum redemptionis fiducia sed cum supplicationis officio; nec quasi totum debitum reddens sed quasi uel paruum de magno reddere cupiens, quia etiamsi tradat quod habet pro modo rerum, non reddit quod debet pro magnitudine peccatorum. et ideo, licet offerat, oret deum, ut sua placeat oblatio, plangens id ipsum quod tarde offert, plangens ac paenitens quod non prius: sic erit, ut iuxta prophetam propitietur forsitan deus delictis tuis.

XI. Sed dicit aliquis: totum ergo deo oblaturus est quod i habet? non offerat totum quod habet, si non putat se debere totum quod habet. non quaero cuius sit quod offertur, a quo sit acceptum ante quod redditur: hoc dico solum, non offerat totum pro debito, si debere se totum non putat pro reatu. totum ergo, inquit quamuis peccator aliquis, oblaturus est? immo nihil, si non cum fide, immo nihil, si non cum ambitu, immo nihil, si non cum prece, immo nihil, si non hoc animo, ut hoc ipsum inter praecipua beneficia dei reputet, quod [*]( 1 aenim A 2 fides ex fidis corr. m. 2 AB 11 plicationis B placationis (cum b) ed. Baluzim 16 id ipsum-olfert plangens om. A B (b); quod fugisse uidetur Hahnium qui nihil in adn. crit. adnotarit 17 penitens B sicque (iterum cum b) ed. Baluzius erit s. scr. m. 2 ge ut sit egerit A 18 tuis s. scr. m. 2 eius A (cf. infra §. 62): suis B fort. recte uel scrib. eius; cfr. adn. crit. ad II51 20 si non putat - habet om. B 21 nec quero B offertnr uel a quo (iterum cum b) ed. Baluzim 22 reddit ex redditur corr. rasura A 24 inquit quamnis aliquis peccator (itemm cum b) ed. Baluzius 26 praece A , 27 precipua A. ) [*]( VIII. 16 )

totum, inquit aliquis, oblaturus est? at ego dico esse hoc totum parum. quid enim? iam scit aliquis an peccatorum mensuram oblata conpensent ? iam scit aliquis an tantum sit in officio placationis, quantum est in offensione discriminis? si nouit quisquam hominum peccatorum quanti redimere delicta possit, utatur scientia ad redemptionem. si uero nescit, cur non tantum offerat quantum potest? ut, si conpensare peccata non ualet pretii magnitudine, saltim mentis deuotione conpenset. perfectum enim conscientiae fruetum exhibet qui intra conscientiam nil relinquit.

dura nonnulli haec absque dubio et inmensurata causantur, maxime quia propheta is, de quo diximus, Babylonium regem hoc tantum admonuisse uideatur, ut multa donaret, non ut uniuersa distraheret. non profero interim testimonia euangelii nec confugio ad uocem loquentis dei: non dico aliud uetere aliud noua lege praeceptum. unde etiam apostolus ecce, inquit, uetera transierunt, facta sunt omnia noua, omnia autem ex deo: quibus utique docet, non uetera secundum litteram sed noua secundum deum esse facienda.

hoc solo interim contentus sum, quod propheta dixit. sermo enim ei cum rege erat et quidem cum rege non unius urbis, sed, ut tunc uidebatur, totius orbis, qui utique non poterat populos quos regebat per testamentum egenis tradere et [*]( 19 n Cor. 5, 17 ) [*]( 1 relinquid m. 1 B 2 praestari.. estimst sed ita ut a lit. in ras. non omnino euanuerit A praestaria ęstimet B 4 inquid ut paulo ante B 5 at ex ad corr.. m. 2 AB 9 quanti Halmius conferri iubens D. 59: ipse sciat quanti debuerit redimere quae fecit: quantum A quanto ex quantum corr. m. 2 B quanta Rittershusius; fort. scrib. in quantum 10 sic (punct. c) compensare B 11 praetii A 12 saltem ex saltim corr. m. 2 A 17 aeuangelii pUtlCt. priore a A 18 allut-allut Å 19 inquid B 21 autem om. A et 8. Z. add. m. 2 enl (non autem ut ex adn. Halmii coUegeris) 25 & tunc punct. & et s. scr. m. 2 ut A )

XII. Exaggeramus\' forte rem uerbis et nimis alte attollimus: uideamus ergo id ipsum quale sit. peccata, inquit, tua in misericordiis redime. quid est aliqua redimere? opinor, pretium rerum quae redimuntur dare. non quaero quae illius regis peccata fuerint: ipse sciat quanti debuerit redimere quae fecit. te adloquor, cuius causa est, te appello, cuius discrimen agitur. hoc facito, quod propheta dixit: peccata tua sin misericordiis redime.\' noli tantum deo relinquere quantum habes, si pro peccatis tuis necessarium non putas quantum habes.

aestima diligentissime culpas quas admisisti, aestima peccatorum diuersitates: uide quid pro mendaciis debeas quid pro maledictis atque periuriis, quid pro neglegentiis cogitationum quid pro inpuritate sermonum, quid pro omni denique malae uoluntatis affectu. adde postremo etiam, si aliqua de his intra conscientiam tuam sunt, de quibus apostolus dicit, adulteria fornicationes, inpudicitiae ebrietates, inmunditia deo exosa auaritia idolatriae famula, et post haec aliqua forte crimina etiam de humani sanguinis effusione contracta.

cumque omnium supputaueris numerum, expende pretia singulorum. et post haec non quaero, ut pro peccatis tuis totum deo tradas quod habes: hoc solum I redde quod debes. addo autem post ista omnia, quod cum tractaueris delicta tua atque taxaueris, tanto plus pro malis tuis debebis, [*]( , 23 Gal. 5 ) [*]( 5 distribuae B et punct. a A \' prerogare ex prorogare corr. m 2 A 8 exaggeramus B et om. B nimis alte A (quod\' Halmium fugit): alte liimis B \' 11 praetium A item 6. 61 praetia 13 apello B 17 aestima-admisisti m. 2 in marg. B 18 quid ex quod corr. m. 2 A 21 male A 24 inmundicitia B 27 praetia A 30 debis B et corr. m. 2 debebis A ) [*]( 16* )

grandis enim munificentia ac deuotio futura est, quae possit id conpensare, quod haec tum demum domino tuo reddis, quando habere ipse iam non potes, praesertim cum addatur ad ista omnia, quod propheta ipse, qui regem illum ad redemptionem criminum uocat, per haec ipsa, quae dicit debere fieri, non tam ei ueniae securitatem quam uiam inquirendae salutis ostendit. dicens enim peccata tua in misericordiis redime, et forsitan propitiabitur deus delictis tuis\', hoc ipsum, quod dicit forsitan, spem indicat, non fiduciam pollicetur.

ex quo intellegi potest quam difficile iam in supremis positi peccatores qualibet munificentia ad perfectam indulgentiam peruenire possint, quando propheta ipse, qui suadet propitiationem dei inquirendam, promittere tamen non ausus est promerendam. dat consilium de actu et tamen dubitat de effectu: hortatorem se agendi non inpetrandi auctorem facit. quare ita? quia omnes scilicet peccatores debent pro se uel in supremis cuncta temptare, etsi non possunt ulla praesumere. si enim regi propheta ille per solam bonorum operum largitatem absolutam indulgentiam non promittit, intellegere peccator non acta errorum paenitentia potest, quanta ei et quam larga in supremis munificentia opus est, qui uult obtinere a domino per seram deuotionem quod non potest usurpare per legem. [*]( 1 Gal. 6, 3 13 ? cf. p. 240, 51 et 241, 18 ) [*]( 1 pecca - tua 8. scr. ta m. 1 A quomodo? quoniam ed. Baluziw 2 aliquid ex aliquit corr. m. 2 A 5 debea ex debia corr. m. 2 A 13 enim rasura mute in ei d 14 forsitam AB 15 forsitam B et rasura corr. in forsitan A 24 illa s. a scr. e m. 2 d illa B 26 penitentia A 29 post legem add. finit liber primas. INCIPIT SECUNDUS AB. )