De Gubernatione Dei

si ergo non solum odium sed etiam ira nos in dei iudicio reos faciet, euidenter agnoscimus, quod sicut nullus omnino est immunis ab iracundia, sic nullus omnino immunis esse poterit a reatu. persequitur autem dominus quasi fibras praecepti istius et omnes penitus frutices ac ramusculos secat dicens: qui autem dixerit, fatue, reus erit gehennae ignis: qui dixerit fratri suo, racha, reus erit concilio. r.acha quod genus sit contumeliae multi nesciunt: fatuitas autem quam iniuriose obiciatur optime norunt. et ideo scientia sua potius homines quam ignorantia utentes malunt reatus suos per id conuicium quod sciunt diuinis ignibus, quam per id quod nesciunt humanis conciliis expiari.

III. Quae cum ita sint et cum haec omnia, quae iubentur a domino, non modo a nobis omnino non fiant sed paene in diuersum omnia fiant, quando maiora illa faciemus? qui enim, inquit saluator, non renuntiauerit omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus. et [*]( 3 I Ioh. 3, 15 9 Matth. 5, 22 16 Matth. 5, 22 26 Lnc. 14, 33 28 Mattb. 10, 38 ) [*]( 1 rei. ( fuit reis) A 2 credimus A 11 ex ira odium B corr. ex odio (sine ira) B m.l 14 persequitnr A: prosequitur B hdbere uidetur (ceterum cfr. Plin. inc. 1.33: persequimur omnes terrae fibras) 15 fibras ex febras A corr. m. rec. omnes ex omnis A corr. m. 2 paenitus A 17 fatuae sed a posteriore punct. Å qui dixeritconcilio om. B m. 1 19 iniuriosae sed a posteriore punct. A 25 dominomodo om. non uoce d )

quae non modo illos, qui uoluptates et pompas saeculi sequuntur, sed ne illos quidem implere certum est, qui saeculares affectus derelinquunt. nam et qui renuntiare diuitiis uidentur non sic renuntiant, ut penitus renuntiasse uideantur, et qui putantur crucem portare sic portant, ut plus habeant in crucis nomine dignitatis quam in passione supplicii. et omnes tamen isti etiamsi aliquid horum bona fide adimplerent, illud absque dubio nullus efficeret, ut per uiam uitae istius sic incederet sicut saluator incessit. qui se enim, inquit apostolus, dicit in Christo manere, debet, quemadmodum Christus ambulauit, sic et ipse ambulare.

IIII. Sed dura forsitan quidam putant apostolorum esse praecepta. dura plane existimanda sunt, si plus ab aliis officiorum exigunt quam sibi sumunt. porro autem, si multo minus ceteris imperarunt quam sibi, non modo non graues magistri sed parentes indulgentissimi iudicandi sunt, qui onera, quae ceruicibus filiorum per amoris indulgentiam detrahunt, sibi per affectum religionis imponunt. quid enim unus ex ipsis ad populos ecclesiasticos dicit ? filioli, inquit, mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in uobis. et rursum: imitatores, inquit, mei estote, sicut et ego Christi.

nobis hoc imperat, ut se imitemur, qui sibi hoc imperauerat, ut Christi esset imitator. et quidem, quod ipse Christum imitatus sit, nulli dubium est. Christus enim se pro nobis subdidit mundo, et se ipse pro Christo: Christus pro nobis taedia et labores grauissimos pertulit, et hoc ipse [*]( 12 I Ioh. 2, 6 22 Gal. 4, 19 24 I Cor. 11, 1 ) [*]( 2 dicit A m. rec. 8. I. 4 sequntur (sic) A 5 saecularis A m. 1 B affectus scripsi; cf. in Sitz.-Ber. p. 24 sq. : amotus s. tus scr. m. rec. res A amoris ius B; fort. actus\' Halmius; motus uel iam motus suspicatur Hartelius 7 portantur .et A et B m. 1 sed in A s. scr. m. rec. utantur, ita tamen ut uix legi possit 15 quidam foraitan B 18 inperarunt B 19 ceruicibus ex ceruibus A corr. m. 1, ut uidetur 29 pertulit et ipse pro nobis pertulit et ipse pro Christo B )

itaque cum ille Christum sic imitatus sit, uideamus quis nostrum apostoli imitator appareat. scribit enim ipse de se primum, quod nulli dederit umquam offensionem sed in omnibus exhibuerit se sicut dei ministrum in patientia multa in tribulationibus in necessitatibus in plagis in carceribus in lacerationibus.

et alibi, dum se aliis comparat, sic ait: in quo quis audet, in insipientia dico, audeo et ego; ut minus sapiens dico, magis ego; in laboribus plurimis, in carceribus abundantius, in plagis supra modum, in mortibus frequenter. a Iudaeis quinquies quadragenas una minus accepi. ter uirgis caesus sum, semel lapidatus, ter naufragium feci. sane, etsi de ceteris quas dixit uirtutibus. apostolicis nihil facimus, in hoc tamen uno, ubi apostolus ter naufragasse se dixit, etiam uincere possumus. non enim ter tantummodo naufragauimus, quorum paene omnis uita naufragium est: in tantum quippe uitiose ab omnibus uiuitur, ut prope nullus Christianorum sit qui non iugiter naufragare uideatur. \'

V. Sed dicit fortasse aliquis, non id esse nunc temporis, ut pro Christo nos perferamus, quae tunc apostoli pertulerunt. uerum est; non enim sunt pagani principes non tyranni persecutores, non sanguis sanctorum funditur nec fides suppliciis comprobatur. contentus est deus noster, ut ei pax nostra [*](4 II Tim. 4, 7 7 II Cor. 6 12 II Cor. 11, 21 ) [*](8 de se ipse B numquam dederit B 13 magis] plua B 14 habundantius A 15 immortibus A in moribus B 16 quadragenas (corr. ex quadragena m. 2) una A 18 etsi ex et B corr., 20 ter om. B 21 naufrauimus B 26 Christo nos B: Chriatianos A m. 1 Christianis m. 2 27 principes pagani B 29 deus noster est B )

quo plus ei fides et deuotio nostra debet, quia minora a nobis exigit et maiora concessit. et ideo cum et principes Christiani sint et persecutio nulla sit et religio non inquietetur, qui ad probandam fidem experimentis durioribus non compellimur inferioribus saltim officiis domino plus placere debemus. probat enim etiam in maioribus, si res exigat, exsecutorem se idoneum fore, a quo minora complentur.

- VI. Omittamus ergo illa, quae beatissimns Paulus pertulit, immo quae in libris postea de religione conscriptis omnes admodum Christianos legimus pertulisse, qui ad caelestis regiae ianuam gradibus poenarum suarum ascendentes scalas sibi quodammodo de eculeis catastisque fecerunt. uideamus, si in illis saltim religiosae deuotionis obsequiis, quae minora atque communia in summa quiete et omni tempore omnes Christiani obire possumus, praeceptis dominicis respondere temptamus. iubet Christus ne litigemus. quis iubenti obtemperat? nec solum iubet sed in tantum hoc iubet, ut ea ipsa nos, de quibus lis est, relinquere iubeat, dummodo litibus exuamur. si quis enim, inquit, uoluerit tecum in iudicio contendere et tunicam tuam tollere, relinque ei et pallium.

interrogo qui sint, qui spoliantibus aduersariis cedant, immo qui sint, qui aduersarios suos non spoliare conentur? tam procul enim abest ut cum tunicis etiam alia relinquamus, ut, si quo modo possumus pallium simul aduersariis tunicasque tollamus. tam deuote enim mandatis dominicis [*]( 21 Matth. 5, 40 ) [*]( 5 probandum B 6 saltim A m. 1 saltem m. 2 7 enim om. B m. 1 immaioribus A a maioribus B 8 exsecutorem se ex exsecutorem si A corr. m. Sb 11 omnes ex omnis A corr. m. 1 14 catastieque B et ex castitatisque corr. m. 2 A 15 saltim iter.,. in saltem male mute Am. 2 17 oboedire A ob**ire B obire v in ras. septem, ut wdetwr, litterarum manu Brassicani 21 noluerit B in om. B 23 pallium ex palleum A cort. m. 2 24 q (awte aduØfsarios) d s. t m. 2 27 obediamus B.-) [*]( VIII. ) [*]( 4 )

minima nestimentorum nostrorum parte non eedimus, nisi eis, quantum in nobis est, si res sinat, cuncta rapiamus. iungitur autem praecepto huic par et consimile mandatum, quo ait dominus: qui percusserit te in dexteram maxillam, praebe ei et alteram. quantos putamus esse, qui dicto huic uel aures modeste praebeant, uel certe, etiamsi id facere uidentur, animis adquieseant P aut quotus quisque est, qui si unum ictum acceperit, non multos pro uno reddat? tantum ab illo abest ut caedenti maxillam praebeat, at tum se uincere putet, non quando aduersarium uapulando sed quando caedendo superauerit.

quae uultis, inquit saluator, ut faciant uobis homines, eadem et uos facite illis similiter. huius sententiae partem tam bene nouimus, ut numquam praetereamus, partem sic praetermittimus, quasi penitus nesciamus. nam quid ab aliis praestari nobis uelimus optime nouimus, quid autem ipsi aliis debeamus praestare nescimus. atque utinam nesciremus! minor esset ignorantiae reatus secundum. illud: qui nescit uoluntatem domini sui, uapulabit paucis: qui autem scit et non facit eam, uapulabit multis. nunc autem hoc maior offensa est, quod partem sententiae sacrae pro commodorum nostrorum utilitate diligimus, partem pro dei iniuria praeterimus.

exaggerat quoque hoc dei uerbum officio praedicationis suae apostolus Paulus dicens: nemo quod suum est quaerat sed quod alterius. et iterum: non quae sua sunt, inquit, singuli cogitantes sed ea quae aliorum. uides quam fideliter praeceptum Christi fuerit exsecutu: ubi, cum saluator sic nos [*]( 5 Matth. 5,39 12 Matth. 7,12 19 Luc. 12,47 25 I Cor. 10, 24 26 Phil. 2, 4 ) [*]( 2 cm minimam - partem ? 3 capiamus B 4 mandato B 10 eedenti ex eedente A corr. m. 2 post praebeat A tn. 2 add. alteri tum] dum A 16 prestare (sed e in fin. m ras.) ue*limus d 18 minor esset ex minores set d eorr. m. 2 19.20 uapulabit ex napulauit d bis eorr. m. 2 21 in hoe maior B 22 sacrae om. B m. 1 25 nemo sum B m. 1 28 executus B )

VII. Sed eligere forsitan maiora quaeque uideamur, quae nullus impleat et, ut ipsi putant, impleri omnino non possint, et praeterire alia, quae et impleri queant et ab omnibus imperat. sed primum illud considerandum est, quia nulli ser-* uorum licet ex his, quae dominus suus imperat, eligere pro arbitrio quid uelit facere quid nolit, et insolentissima abusione quod placuerit adsumere quod displicuerit repudiare, maxime cum et terrestres domini nequaquam aequo animo tolerandum putent, si iussiones suas serui ex parte audiant et ex parte contemnant, et pro libidine sua quae putauerint facienda faciant, quae putauerint conculcanda conculcent.

si enim pro arbitro sue serui dominis obtemperant, ne in his quidem, in quibus obtemperauerint, obsequuntur. quando enim seruus ex domini sui iussis ea faeit tantummodo quae uult facere, iam non dominicam uoluntatem implet sed suam. si ergo nos, qui homunculi imbecilli sumus, contemni tamen a seruis nostris omnino nolumus, quos etsi nobis seruitutis condicio inferiores humana tamen sors reddit aequales, quam inique utique [*](2 eensulare eac cottsulerem A corr. m. 2 dñi ex dm Å corr. in ras. m. 2 7 nam] non B 12 & A s. L add. m. 2 ut om. B tn. 1 ipsi] impii haud inprobabiliter Hartelius putant impleri Ritterhusiusputant implereAB pocwe d sed e in ras. duarum litt. ut fuine putem posslt 13 implere queast Å 16 uellitnoUdit alt. 1 lit. pundt. A uelit— nollit B 17 diapkbcuerit B 20 eontempnant A 22 seruo (eorr. serui) suo B 23 obsequntur (sic) Å 24 iuasit B 25 uoluntatem non uoluptatem (ut Halmius adn.) A 26 humunculiA coatempni AB (A item paulo post contempnimus et contempnendoe, ubi de B non Uqvet) ) [*]( 4* )

ac per hoc, si qui sunt, ut ad superiora redeamus, qui de maioribus nos dei praeceptis dicere existiment et minora reticere, superflue queri intellegendi sunt; neque enim sunt causatio est, cur proferantur aliqua, ubi facienda sunt omnia. sicut enim dominorum carnalium semis eligere, ut iam dixi, omnino non licet, quae ex praeceptis erilibus faciant quae non faciant, sic nos, qui serui domini nostri sumus, inlicitum omnino existimare debemus, ut uel illa quae placent pro animi oblectatione sumamus, uel illa quae displicent pro superbiae abusione calcemus.

Yin. Sed adquiesoamus tamen his, qui ex praeceptis dominicis idcirco forsitan nos nolunt maiora dicere, quia se putant minora complere, non quia sufficiat ad salutem, si maioribus spretis minora faciamus secundum illud: quicumque totam legem seruauerit, offendit auteminuno, factus est omnium reus. - ac per hoc licet nobis non sufficiat parua ac minima quaeque facere, adquiesco tamen ego minora dicere, ut ostendam maximam Christianorum omnium partem nec exigua saltim ac minima fecisse.

iussit saluator noster, utss [*]( 20 lac. 2, 10. ) [*]( 1 homines ex hominis A corr. m. 2 2 nos tamen B conditionis hoc loco A 4 simus (pro snmns) non B tantum, ut apud Haltn sed etiam A (et T; simus s. scr. n lit. V) ininrias sernorum B 6 humano] de substant. toleratu. dubitans F. X. Hirner in program. Freismgensi a. 1869 p. 15 coni. homine; sed et aliu ἅπαξ εἰϱημvαapud Salu. occurrunt, ut Index uerborum docet 8 aestiment A estiment B 9 snperflne quem int. A sed m. rec. mut superflui et quem punctis notauit, superflne quQri B 10 proferantur AJB praeferantur m v corr. Brassicawus, Halmius 12 erilibus Rittershusius: seruilibus AB 19 minora ex minore A corr. m. 2 21 offendat B 23 minima B corr. ex minora 24 nec om. B 25 saltim B et m. 1A saltem m. 2 \' )

sed uidelicet quia omnes hac improbitate linguarum facile utimur, qui iussis dominicis non obtemperamus, idcirco etiam apud deum facile hoc putamus esse, qui iussit: maledici, inquit sermo diuinus, regnum dei non possidebunt. hinc ergo intellegere possumus, quam grauis sit et perniciosa maledictio, quando, etiamsi alia bona fuerint, sola excludit a caelo.