Interpretatio Orationum Gregorii Nazianzeni

18. Locorum ac temporum et aetatis ceterorumque similium differentias medici requirent, quando et qualibus uel medica­ mentis uel cibis opus sit uel qualiter a noxiis abstinendum, uti ne artis disciplina superetur per desideria aegrotantium; interdum et ferri sectione utuntur et uirulentioribus medica-[*](2 ) mentis. quae omnia quamuis cum magno labore peragantur, nihil tamen in his tale geritur, quale est mores corrigere, uitia purgare, emendare uitas et propositum ad meliora con­ uertere atque omnia quae intra nos uel etiam extra nos geruntur sedula circumspectione moderari, ut omne quod in nobis est beluinum ac ferum a natura nostra separantes, si quid lenitatis et mansuetudinis est, si quid homine dignum et deo carum, pro illis omnibus inseramus aequumque iudi­ cium inter animam habeamus et corpus numquam deteriori naturae subicientes meliorem, quod est utique iniquissimum,[*](3 ) sed semper imperio animi et seruitio corporis abutamur. quae prima est lex dei et optime constituta per uniuersam eius creaturam obseruanda sine uisibilem siue etiam quae sensum uisus excedit.

19. Considero etiam illud quod haec omnia, quae supra memorauimus a medicis obseruari, singula quaeque secundum [*]( 1 rursum V 3 quare tardatur V ut eras. V 4 ministru (a s. u) 0 6 et om. V aetatis BO,]ra.c.,v aetates C,Vp.c. 7 requirunt medici v requirunt OCV 10 uirolentioribus CV 12 corregere Ca.c. 13 uitas (jitou?)] uitias 0 15 geruntur] aguntur 0 16 nostra] nam (exp. m2) C, om. v 17 hominem V homini Cv 19 numquid Ca.c. 20 subitientes C quod utique iniquissimum est V 21 seuitio v utamur v, sed abutamur eodem sensu adhibitum est, cf. index 22 optime R Y 23 obseruanda Cv sensu Cu.c. 24 excedunt E 25 con­ sidera Cv )

naturae suae ordinem permanent nec fieri ullo modo potest, ut aliquid aut contra artem aut contra naturam medicus moliatur, quippe cum qualitas ipsa materiae corporalis cedat et obsequatur medicinalibus disciplinis, nisi si qua forte inciderit inpatientia uel inquietudo languentis, quam et ipsam utique uel obseruare uel prohibere non est difficile. apud nos [*]( 2 ) uero omnia aguntur in spiritu et est summum studium uin­ cere eos qui se male carnaliter amant nec ullo modo nolunt nobis cedere aduersum semet ipsos dimicantes, ita ut sit nobis bellum quoddam aduersum eos pro quibus militamus, dum unusquisque tantum studii gerit in contegendis et occul­ tandis morbis ac uitiis peccatorum, quantum habere oportebat studii ad aegritudinem medico reuelandam.

20. In quo et fortes sibi ac constantes uidentur aduersum salutem suam et prudentes aduersum uitam suam, dum uelut furtum aliquod intra se atque intra arcana mentis suae abscondunt peccatum, tamquam ab illo oculo qui uidet omnia latere possit id quod ab hominibus latet, uel dum excusant excusationes in peccatis, cum propriis uitiis et passionibus: rationes quasdam commentantur et malorum suorum aduocati fiunt; uel certe cum more surdae aspidis. quae non exaudit [*]( o ) uocem incantantium nec medicamentis sapientium cedit, quo solo aegritudo animae curatur, sermonem non recipiunt commonentis; uel certe, quod est ultimum malum, cum [*]( 7 cf. Gal. 5, 25 17 cf. Eccli. 23, 27. 39, 24 18 cf. Ps. 140, 4 21 cf. Pe. 57, 5-6 ) [*](3 cedat corporalis v corporali Rp.c. 5 exciderit V langentis C 6 obs.eruare R 9 demigantes Ca.c. 11 gerat Cp.c.m2,v 12 morbis] moribus A 14 fortes (s s. l.) 0 . costantes aduersum suam salutem uidetur et prudStes v 15 dum ut uelut A 16 furtum] futurum V archana RCv archanum 0 17 uidit 0 18 possçţ (it s. et) R ab omnibus v 20 commentantur om. A 21 fiunt] sunt R cum more] commore 0 comouere A 22 medicamentis (©apfiaxoic)] medicamento Rp.c. 23 quod 0 recipiunt (un s. alt. i) R recipit OAVv recepit (i s. e) C )

palam iam et inpudenter peccata defendunt et uelut mente capti publice et sine pudore in omne fiagitium praecipites eunt et tunc in eos, qui aliquantum se pro salute uel inpedire uel retardare certe cupiunt, tamquam inimicos et aduersarios etiam ulciscuntur odientes eos qui redarguunt in portis et sanctum sermonem exsecrantes, infelicissimi omnium in tan­ tum semet ipsos punientes, quantum amplius in aduersarios desaeuierint, sicut hi qui insania et furore correpti proprias carnes laniant, quas mente capti alienas putant.

21. Haec sunt, pro quibus ego hanc nostrae disciplinae medicinam multo difficiliorem puto quam illam quae corporibus solis medetur. quae quanto difficilior est, tanto utique pretio­ sior et utilior. nam illa quidem pauca quaedam de profundio­ ribus tractat, quam plurima uero artis suae atque operis in oculis atque in manibus gerit; in hac uero nostra erga interiorem cordis hominem omnis cura est atque omne studium geritur et aduersum hostem, qui nos intrinsecus inpugnat atque obluctatur in sensibus. est nobis omne certamen, qui nobis [*]( 2 ) ipsis aduersum nos gladiis abutens morti nos tradit. aduersum haec ergo omnia multa quidem, immo tota fide, maiore uero dei gratia, aliquanto quoque, ut ego arbitror, etiam nostro studio ac labore nitendum est, quod in uerbo atque opere demonstratur, ut possimus, quod in nobis est pretiosius, uel curare animas a languoribus uitiorum uel purgare a maculis peccatorum.

22. Finis autem utriusque medicinae — hoc enim restat ostendere — unius quidem est, ut sanitas corporis uel, si est, [*](5 cf. Am. 5, 10 )[*](1 et utroque loco om. V 2 omni 0 flagicium (ci s. Z.) B 5 red­ argunt 0 6 execrantes 0 exsegrantes Ca.c. 7 quanto 0,Ap.e. 8 deseuierint RO dese*uierint C hii JtOCv 9 laniunt A 10 hanc] a V pro Rs.l. 11 medicina Vp.c. 15 in pr. om. OA nostra] nam C 17 aduersus Cv qui jn nos C 18 oblactatur Ra.c. qui nobis] quibus (ex quibis) R qui in nobis V 19 alt. abuersum C 20 ergo om. v maiora O immo tota] immota A 21 ego om. v 24 langoribus (u s. 0j C 27 unus A,Ttp.c. est pr. om. v )

conseruetur uel, si discesserit, reuocetur. quae nou satis certum est utrum semper profuerit his qui ea usi sunt, cum uideamus frequenter aliquantis corporei roboris fortitudinem nocuisse, dum in hac fidentes nonnulli uel latrociniis uel raptibus uacant. media tamen haec sunt, sicut paupertas atque diuitiae uel humilitas et claritas et cetera his similia, quae media idcirco dicuntur, quia ex proposito utentium uel ad bonum uel ad malum trahi possunt. alteriuS uero, id est nostrae [*](2 ) huius medicinae, finis est incitare animam ad uirtutem et eripere ex hoc mundo et offerre deo atque imaginem dei, quae in ea est, uel, si recta est, seruare uel regere, si pericli­ tatur, uel, si conlapsa aut oppressa est, reparare inserto cordibus Christo per spiritum sanctum atque ad ultimum hominem filium doi facere atque in caelesti beatitudine cum caelestibus conlocare.

23. Ad hoc nobis paedagogus data est lex, ad hoc medii legis et Christi missi sunt prophetae, ad hoc spiritalis lex adinpletur et finis omnium Christus aduenit. hoc est quod agit euacuata diuinitas, hoc promouet carnis adsumptio et hoc est quod ex utroque mercamur. haec est noua illa commixtio dei et hominis, ut per unum utrumque habere possimus. propterea namque deus corpori anima mediante [*]( 2 ) commixtus est, ut coniungeret separata atque in concordiam et pacem discordantia reuocaret in unum se et per se reuocans [*]( 10 cf. Gen. 1, 26 12 cf. Eph. 3, 17 16 cf. Gal. 3, 24 cf. Rom. 3, 21 18 cf. Rom. 10, 4. Hebr. 12, 2 ) [*]( 1 conseruetur (s an f ineertum) C 2 qui in ea uisi Cv ujsi R uedeamus Oa.c. 3 corpore Cv 4 rapatibus Vp.c. 5 sicut et OCVv 6 claritas] elaritas O,Ca.c. hilaritas Cp.c.,v his] huius R 10 ad imaginem Cv 11 recta (a ex e) est R rectc inest cet. v 12 con­ lapsa est aut oppr. est CVv inserendo Cp.c.m2,v 13 xpm C,Oa.c.,v 16 pedagogus ROC datus C 19 agit (g s. I.) 0 euacuata (xevmftslaa)] etia cauta R promouit OCv 23 conmixtus C 24 se et] sed et A )

omnia ab uno patre generis nostri prius prodita: animam suscepit propter inoboedientiam animae, carnem propter malam oboedientiam, pro qua et simul condemnata est, ut, sicut in carne et anima fuerat condemnatio, ita in carne et anima fieret salus. Christus ergo pro Adam, pro eo qui factus est sub peccato ille qui erat sine peccato.

24. Et introducitur pro uetere nouus, ut huius passione uoluntaria ille qui inuifus passus fuerat curaretur, quo scilicet pro singulis nobis hoc quod supra nos erat redderetur. con­ pletur ergo nouum misericordiae sacramentum erga eum qui per inoboedientiam decidit. propterea noua natiuitas et uirgo mater et Bethleem pro Edem et praesepe pro paradiso, parua [*]( 2 ) et uisibilia pro occultis et magnis. idcirco et pastores caelestem gloriam uident propter agnum et pastorem; propterea stella duce magi adorant "et munera offerunt, quo scilicet nemo iam ultra uel idola uel stellas adoraret; propterea lesus baptizatur et testimonium ei de caelestibus perhibetur et ieiunat et temptatur et uincit eum qui uicerat; propterea daemones fugantur, aegritudines curantur et magnorum praedicatio mini­ mis iniungitur.

25. Propterea infremescunt gentes et populi inania meditan­ tur; propterea lignum aduersum lignum et manus patienter [*]( 6 cf. I Ioli. 3, 5. I Petr. 2, 22 12 cf. Gen. 2, 8 cf. Luc. 2, 16 14 cf. Matth. 2, 9-11 16 cf. Matth. 3, 13—17 17 cf. Matth. 4, 2 18 cr. Matth. 4, 3-10 cf. Luc. 8, 30 19 cf. Matth. 9, 3-5 21 cf. Ps. 2, 1 ) [*]( 1 prius proditam animam suscepit 0 proditam OACV anima R 2 carnaem it 3 condempnata 0 4 fuerat condemnatio-et anima orn. R condempnatio 0 7 Et om. A pasione R 8 fuerat passus Cv quod scilicet V,Ca.c. 12 bethlem R betleem 0 bethleem (e tert. m2 s. I.) C bethlehem v edem Va.c. aedem (n s. m) 0 ae­ de» (m eras.) C eden A ede Vp.c.,v ede R praesepe (sic semper fere) ROC praesaepe AV 14 et om. V 16 idolum A adorareiit O ihs ROC 18 demones R 21 infremescunt (i s. alt. e) 0 medi­ tantur inania Av 22 aduersus v )

extenduntur aduersum manus incontinenter extensas: pro solutis et remissis praebentur clauis confixae, pro his quae eiecerunt Adam praebentur manus quae orbem terrae conplectantur et reuocent. pro humilitate exaltatio, pro suaui et pernicioso [*]( 2 ) gustu suscipitur fellis gustus et mors pro morte mutatur, tenebrae pro tenebris, sepultura pro sepultura, resurrectio pro resurrectione. haec omnia cura quaedam erga nos est dei et medicina infirmitatis nostrae ueterem Adam ad eum statum unde decidit reparans et reformans atque ad arborem uitae restituens, unde nos arbor sciendi boni et mali inportune et extra tempus sumpta depulerat.

26. Huius ergo uos medicinae et curationis ministri et adiutores sumus, quicumque praeesse populis uidemur. qui nescio an in id saltim profecerimus, ut uel proprias infirmi- tates curare ualeamus, nedum alienis languoribus medicari et animarum maculas sollicita eruditione purgare.

27. Tum deinde corporum quidem medici laborem, uigi­ lias ac sollicitudines tolerant et, sicut ait quidam sapientis- simus eorum, alienos casus propriis maeroribus perferunt aliqua ipsi proprio labore exquirentes et inuenientes ad meden­ dum, aliqua etiam ab aliis mutuantes, et nihil prorsus est quod eos praetereat. ne minimum quidem neglegunt, sed omnia [*](2 ) magna et summa deputant, quaecumque ad sanitatem corporis aliquid conferunt, summum bonum putantes, si quid per [*](2 cf. Gen. 3, 24 10 cf. Gen. 3, 5. 22 12 cf. I Cor. 4, 1. 3, 9 18 cf. Pseudo-Hippocrates de flatibus c. 1 )[*]( 1 aduersus v 2 claues 0 eicerunt 0 4 exaltatio (al ex ul; in mg. 1 exulta) A 5 suscepitur OCa.c. mutatur] gustatur (s s. 1.) R 6 pro sepulturis A et resurrectio V 7 quadam Rp.c. ergo 0 est om. R 8 ad eum om. 0 9 cecidit V reparant et reformant R atque etiam v 10 restituent (u s. alt. e) R mali et boni 0 bonum et malum V 14 proficerimus ROV,Ca.c. 15 me­ dicinari v 17 lab.] ac add. V 18 tojlerant R quaerant OA quidam om. R 19 alienas causas propriis morbis pferunt v me*ro­ ribus C praeferunt (s. k perferunt) ll 24 aliquid om. R pro­ ferunt V )[*]( 4 )

industriam suam uitae huic, quam supra terras agimus, con­ ferre uideantur, et interdum uitae hominum pessimorum, quibus olim ex hoc mundo discedere commune fuerat bonum. [*]( 3 ) quod etiamsi bonorum uitae per haec consulunt, quantum illud est quod ex hoc confertur, cum id continuo ipsa uetustas aetatis ac senectutis absoluat! quid enim est quod unusquis­ que bonorum ex hac uita lucretur, cum certum sit quia nemo prudentium diligere id debeat quod omni pacto paulo post omissurus sit?