Historiae Adversum Paganos

Anno ab Vrbe condita DCCXCV Tiberius Claudius ab Augusto quartus regnum adeptus est mansitque in eo annis quattuordecim.

exordio regni eius Petrus, apostolus Domini Iesu Christi, Romam uenit et salutarem cunctis credentibus fidem fideli uerbo docuit potentissimisque uirtutibus approbauit; atque exim Christiani Romae esse coeperunt.

sensit hoc conlatum fidei suae Roma beneficium., nam cum interfecto Caligula multa de abrogando imperio ac republica in antiquum ordinem restituenda euerrendaque penitus Caesarum uniuersa familia senatus et consules decreuissent:

Claudius mox ut confirmauit imperium, magna atque adhuc Romae incognita usus clementia, ne in tantam nobilium multitudinem ultio, si esset coepta, saeuiret, biduum illud, quo de reipublicae statu infeliciter consultatum actumque fuerat, memoriae exemit omniumque factorum dictorumue in eo ueniam et [*]( AVCTORES § 1 XIIII item Eutrop. 7, 13 (a. 13 m. 8 d. 29 aut 28 Hier. 2057) § 2 exordio-docuit de his refert Hier. ad a. 2058 (Claudii a. 2), sed Eus. Arm. ad 2055 (Gaii a. 3) § 3 sec. Suetonium Claud. 10 § 4 Suetonius Claud. 11 exceptis magna - saeuiret Orosianis ) [*]( EXPILATOBES 1 anno-DCCLXV (sic) .. 3 Petrus apostolus .. 4 Romam uenit excerpsit Seuerus Chron. p. 453 1 anno-2 quartus adhibuit Beda Hist. eccl. 1, 3 ) [*]( 1 DCCLXLU PR1 DCC∗XCV R2 septingentissimo nonagissimo quinto D 2 quarto D || regno D || XIIII PR quartuor decim D 3 domini] domini nostri GWv || ilis D 5 adprobauit PRl aprobauit D* 6 adque P1R1 || exim] P1R1D exin* Pb exin fsh exin̅∗ R2 exinde ed. 1542 || coeperum D || sensitque Pl || consnlatum (su eras.) P con∗∗latum R 8 multaṡ P multa* R multas D || hac Da || republica (~̇ m. 2) P 9 restituendae uertendaque D restituendę uerendaq. KM || restituenda ( ̃ m. 2) P || euerrendaque] Y, euerrandaeque P1 euerrandaque (r altera in t m. 2, a altera in ras. m. 2, ex e ?) B uerrendaque N euertendaque P2GΤς υ || paenitna PR1. 10 cladius R1 11 adque P1R1 12 antam D* 13 se*uiret (er. r) D || quo de] R2 quod PR1 quod de D 14 consulatum D 15 dictorumq; ue N dictorumque legitur ap. Suet. )

ita illam praeclaram et famosam Atheniensium amnestiam, quam quidem Romae inducere Iulio Caesare interfecto senatus Cicerone suadente temptauerat, sed Antonio et Octauiano propter ultionem extincti Caesaris inrumpentibus in inritum cesserat: hanc Claudius quamuis multo truculentiore causa in caedem conspiratorum stimularetur, ultronea dementia nullo expetente firmauit.

accidit etiam eodem tempore praesentis gratiae Dei grande miraculum: siquidem Furius Camillus Scribonianus, Dalmatiae legatus, bellum ciuile molitus legiones multas fortissimasque ad sacramenti mutationem pellexerat.

itaque die dato, ut in unum undique ad nouum imperatorem conueniretur, neque aquilae ornari neque conuelli quoquo modo signa moueriue potuerunt. exercitus tanta et tam inusitata miraculi fide motus et conuersus in paenitentiam Scribonianum quinta statim die destitutum interfecit seseque sacramento prioris militiae continuit.

tristius ac perniciosins urbi Romae nihil umquam fuisse quam bella ciuilia satis notum est. itaque propter aduentum [*]( AVCTORES § 5 cf. Oros. 2, 17 § 15 § 6 Furius sqq. — § 7 Sueton. Claud. 13; cf. Oros. 7, 8 § 2 ) [*]( 1 sancxit PR1 saxit D* 2 adheniensium D || amnistiam PR1 amnisthiam D 3 temtauerat PD 4 antunio D || actauiano R1|| irrumpentibus R3 5 irritum PRD || cessarat D || cladius P\' || multo om. D 6 conspiratorum (ir in ras. et a 8. s. m. fort. 1) R || stimularetur] PRD inst- h 8 gratiae] greciae D 9 dalmaciae D 11 mutatio(nd pell)axerat (nS pell priore scriptura membranae uitio euanida suppleuit m. 4, quae 8. XI extr. uel XII pr. esse Mauio uisa est; ell m. 1 adhuc agnoscuntur) P || die dato] PRD (a litteris ic ubique simillima in D), die dicto Nlv; denuntiato ad nonum imperatorem itinere Suet. || in om. R 12 ∗undiquae (er. n) D || imperatorS (rè ex corr. m. 3) P 13 quomodo D II in hac (f. 87R) et seq. pagina multa, quorum antiqua scriptura umore euanuisset, uel a m. 2 s. VIIII [] uel a m. 4 s. Xl-XII () restituta sunt P || (signa m)oneriue P 14 miracu(li fide m)otus P 15 quinto v || stat(im die de)stitutum P 16 miliciae (ci 8. s. m. 3 in P) PD || co(ntinuit) P 17 pernitiosius B ||romae (m euanida) P || unquam PD 18 (quam) be(lla ciuilia) P || (aduen)tum P ∗∗| aduentum (er. ad) D)

Claudius quarto imperii sui anno, cupiens utilem reipublicae ostentare se principem, bellum ubique et uictoriam undecumque quaesiuit. itaque expeditionem in Britanniam mouit, quae excitata in tumultum propter non redhibitos transfugas uidebatur: transuectus in insulam est, quam neque ante Iulium Caesarem neque post eum quisquam adire ausus fuerat,

ibique — ut uerbis Suetoni Tranquilli loquar — \'sine [*]( AVCTORES § 9 quarto item Eus. 2061 Arm. et Hier. codd. ABFMR (quinto adscr. ceteri) || expeditionem et q. s. — § 10 recepit Suetonius (qui § 10 laudatur) Claud. 17; lin. 18 plurimam Orosianum est ) [*]( EXPILATORES 6 Claadius — anno, 8 expeditionem — 9 mouit, 10 quam neque-12 fuerat, sine ullo-p. 450, 2 insulas, 3 Romano- 4 rediit compilauit Beda De t. r. a. 4007 6 Claudiua-p. 450, 4 rediit (omissis 449,12 ut - loquar) exacripsit Beda Hist. eccl. 1, 3 8 expeditionem — 450, 4 rediit compilauit Iordanis CAron. p. 235 A2 Mura- tori 10 neque ante Iulium Caesarem, 11 quisquam ausus fuerat ad- hibuit Beda Hist. ecd. 1, 2 princ. ) [*]( 1 (et tenera christiano)rum P || et] i D || germani D 2 (ad sanctae) P || prof(essionem) P profectionem R || (erumpen)tia P || exoriente m (m m. 3) P 3 tyranni(de)m P || (et consurgenB istud ciuile bellum) P || et om. D 4 (conpressum qui praeteritis) P || conpraessum (com- R2) BlD; interrogandi signum h. I. υ || qui] si D siquis 0 quid ed. Thor. || praeteriti D || (temporibus de co)npressione P || conpraessione (com- R2) R1D 5 (Bimile probarit ezemplum) P 6 〈claudius qn)arto P || cladius R1 || cupiens (ens cuanidae) P || reipu〈b. ostentare princip)em P || re∗ipublicae (er. g) D 7 ostentata D || se om. PRDς, add. h. I. V3M2HO2 (sedpro glossa O), post utilem G2OI (sed pro gl. G), post cupiens X1υ 8 quaesiu〈it itaque ezpeditionem) P || itaque] ita D || brit.taniam P brittaniam RD 9 p(ropter non redhib)itoa P || redhibitus D redi∗bitos (di ex cu uel dn m. 2, 08 ex us m. ut uid. 1) R reddibitos G1 redditos G2М2Т2O, edd. Suet. 10 transuectuaque v II (quod (sic) ne)que P quam nemo $ 11 ad∗ire P || ausu〈s fuerat) P || au|∗sus (er. a) D 12 sue toni (i in ii corr. m. 1 aut 2) P suaetonii B soetoni D || loquitu D ) [*]( v ) [*]( 29 )

Conferatur nunc, si cuiquam placet, sub una insula tempus et tempus, bellum et bellum, Caesar et Caesar — nam de fine nil confero, quoniam hoc felicissima uictoria, illud acerbissima clades fuit — et sic demum Roma cognoscat, per eius latentem prouidentiam in agendis rebus antea se partem felicitatis habuisse, cuius agnitione suscepta plenissima felicitate perfruitur, in quantum non tamen blasphemiarum offendiculis deprauatur.