Historiae Adversum Paganos

quid enim damni est Christiano ad uitam aeternam inhianti, huic saeculo quolibet tempore et quoquo pacto abstrahi? ..quid autem lucri est pagano in medio Christianorum aduersus fidem obdurato, si paulo diutius diem protrahat, quandoque morituro, cui desperata conuersio est? [*]( EXPILATORES 8 barbari-4 fouent excerpsit Paulus 315, 2 sq. 4 ut inueniantur - 7 sustinere adhibuit Isidorus Hist. Goth. editione priore (Lindenbrog, Hist. ant. scriptores tres 1611 p. 167, 19-22) ) [*]( 1 post dederunt exhibet quan-quã (n ex m) sed linea subducta del. R || iustę B || conpraehensi PD cõ*p̃hensi (õ* ex on) B 3 execrati PB ex |secreti D 4 inueniantur (in 8. s. m. coaeua) B 5 mallet D 7 solicitudinem D || quan*quã (n ex m) R || ob hoc] ho D; ad hoc 0 adhuc V || parbari D 8 immissi Rb inmis D || uulgo (1 s. s. m. 1) D 9 eclesiae PD || hunis] PRD || et post hunis add. DVWNaT (O) h || suebis] PB sueuis DGKN1X2 suaeuis W sueis V || uandalis] PR1 uamdalis D uuandalis R m. coaeua, G 10 post diuersisque add. et GTX2Zv 11 attollenda Rb || Dei misericordia fsh 13 ad quam (ad 8. 8. m. coueua) B || uenire B || occasionẽ (~ eras.) B 15 hic D || quo*libet (erasa d esse potest) B 16 abstrahi (i et interrog. signum in ras. m. 1) B || au*tẽ (in 4-5 litt. ras. m. 1 prius facta quam scriberetur pagina sequens, uide ad p. 556, 11; post au foramen radendo natum est) D 17 aduersum PR || obdurata D || protrAat D 18 quanto| que D quandoquidem G fsh || inoreturo D || cui om. Ma (K) fsh, ante mor. add. Mb || desperata* (eras. m ut uid.) B disperata. D )

Et quia ineffabilia eunt iudicia Dei, quae neo scire omnia nec explicare quae scimus possumus, breuiter expresserim, correptionem iudicis Dei, quoquo pacto accidat, iuste sustinere qui sciunt, iuste sustinere qui nesciunt.

Anno ab Vrbe condita MCLXV Honorius imperator, uidens tot oppositis tyrannis nihil aduersus barbaros agi posse, ipsos prius tyrannos deleri iubet. Constantio comiti huius belli summa commissa est.

sensit tunc demum respublica et quam utilitatem in Romano tandem duce receperit et quam eatenus perniciem per longa tempora barbaris comitibus subiecta. tolerarit.

igitur Constantius comes in Galliam cum exercitu profectus, Constantinum imperatorem apud Arelatem ciuitatem clausit cepit occidit.

lam hinc, ut de catalogo tyrannorum quam breuissime.

[*]( AVCTORES 1 ineffabilia sunt iudicia Dei Pauli Ep. ad Rom. 11, 33 )[*]( EXPILATORES 5 Honorius .. 7 iubet, 11 Constantius — 13 occidit compilauit Beda Hist. eccl. 1, 11 5 Honorius imp. et 11 Constantius—12 profectus uid. adhibuisse Paulus 315, 11-14 11 Constantina comes — p. 556, 8 substituit compilauit Prosper Chrom. ad a. 411 p. 646, cf. Neues Archiv 1 (1876) p. 88 12 Constantinum p. 566, 10 occisus est excerpsit Paulus 315, 14-21 12 Constantinum — 13 occidit et p. 566, 1 Constantem — 2 interfecit adhib. uid.. Marcellinus Com. ad a. 411 p. 278 Ronc., cui similia habet Iordanis Get. 32 p. 119 et Chron. p. 238 D2 )[*]( 3 corruptionem D || acoidat iustae sustinere qui neaciunt (omissis qui sciunt iuste sustinere) D || accidat iuste (t ius in ras, m. 1) P 5 Anno ab] Ab B || ∙1∙cLxu. P ∙Ι̃∙cLxv. in ras. m. ut uid. 1 B millesemo centissimo sexaginsimo quinto D || inter imperator et uidens rasura circ. 25 litt. capax B 6 aduersum PR 8 tum D VO W n et (t in ras m. 1) D et om. B (non P) 9 romano (no 8. 8. m. 2) P || quam] quem D 11 excitu D 12 constantinuimperaturem (ui m. 1 ex us) D || arelatem] B harelatem (h del. m, ut uid. 1) P arilatem D 13 cluit Ra || et cepit sed et del. m. 1e G || et occidit Gv 14 ∗ut (at I. s. m. 2, infra una lin. crasa) P at om. R solus || catologo D )

Maximus exutus purpura destitutusque a militibus Gallicanis, qui in Africam traiecti, deinde in Italiam reuocati sunt, nunc inter barbaros in Hispania egens exulat.

Iouinus postea uir Galliarum nobilissimus in tyrannidem mox ut adsurrexit et cecidit. Sebastianus frater eiusdem hoc solum, ut tyrannus moreretur, elegit: nam continuo ut creatus occisus est.

quid de infelicissimo Attalo loquar, cui occidi inter tyrannos honor et mori lucrum fuit ? in hoc Alaricus imperatore facto infecto refecto ac defecto, citius his omnibus actis paene quam dictis, mimum risit et [*]( AVCTORES § 7 cf. 2, 3 § 4 ) [*]( EXPILATORES 1 Constantem - suus, 2 apud - interfecit exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 11 7 Iouinus —10 occisus est fort. adhib. Marcellinus Comes ad a. 412 (inde Iordanis Chron. p. 238 D2), similia habet Iordonis Get. 32 p. 119\' ) [*]( 1 eloquar D II constamtem D n geruntius B (non in seqq.) II suus] sus D 2 magis qUam probus] ac inprobus feh II interflcit D 8 adque PR1 4 eet om. PRW soli || exutur D 5 distitusqui (squi m ras. m. 1) D 6 in italiam] italiam D || in hispania inter barbaros PBX2 soli || sic in hispaniae gens D hispanie gens M 7 exultat D II iouinus] iuuenis D 8 asssurrexit R2 II supra et scr. ∙i∙ etiã m. 2 in 0, et expunctum al. m. in B, om. v || oaecidit a. ras. B c edit D II sabastianus (saeb- ℋ\') Dℋ 9 moretur D || cligit D 10 de infilicissimo. (de in in ras. m. 1 ex .. d.) D 11 inter (tar s. 8. m.1) D || tyrannushonor (sh statim ex m) D II honor∗ (una litt. er.) P n fuit] P1Gv fuit∗∗ (fort. eras. nil nisi interpunctio; supra ras. interrogandi signum posuit m. 2 et in seq. in In mut.) B fuisset P2DVKTONN,WX, (e superius scriptum propter foramen, rasura factum, uide supra ad p. 554, 16 D) fuisse M. 12 in] P1R inter P3 om. D II alaricus DG] halaricus PR alarichus N1 || refeoto ac defecto om. sed s. s. m. 1 aut 2 B II ad defecto om. (more suo in talibus) D 18 citius (ti statim 8. I.) D II poene B || risit] resistet ∗∗risit. (linea subducia m. fort. 2, erasum et uidetur) B )

nec mirum si iure hac pompa miser lusus est, cuius ille umbratilis consul Tertullus ausus est in curia dicere loquar uobis, patres conscripti, consul et pontifex, quorum alterum teneo, alterum spero, sperans ab eo qui spem non habebat et maledictus utique quia spem suam posuerat in homine.

Attalus itaque tamquam inane imperii simulacrum cum Gothis usque ad Hispanias portatus est, unde discedens naui incerta moliens in mari captus et ad Constantium comitem deductus, deinde imperatori Honorio exhibitus truncata manu uitae relictus est.

Heraclianos interea Africae comes missus, cum idem Attalus umbram gestaret imperii, Africam strenue aduersum indices ab eo missos tutatus, consulatum adsecutus est;

quo elatus sapercilio Sabinum domesticum suum, uirum ingenio callidum industriaque sollertem et sapientem nominandum si animi uires tranquillis studiis adeommodauisset, generum allegit ;

cum quo quorundam periculorum suspiciones dum patitur fecit atque, aliquamdiu Africana annona extra ordinem detenta, [*]( AVCTORES. lin. 5 maledictus—6 homine Ierem. proph. 17, 6 ) [*]( EXPILAТORES 2 consul—11 Heraclianus breuiter execerpsit Paulus 315, 21 - 25 8 in mari captus, 10 Honorio—relictus est compi- lauit Marcellinus Comes ad a. 412 11 Heraclianus — comes, p.558, 1 cum - 3 naues, 6 is simul- 9 interfectus est adhibuit Marcellinus Comes ad a. 413 (inde Iordanis Chron. p. 238 E2) 14 Sabinum, 16 generum, p. 658, 2 Romam contendit, 3 tria-naues adhibuit Paulus 315 not. lin. 6 sq.. ) [*]( 1 hac] ac PR1 || pompam D 2 ∗∗ausus B S quria D || lo| quar (litteram incohatam deleuit m. 1) P || conscriti D 4 corum D || teneo alterum om. D solus 5 habebant D || meledictus (e prior m a corr. m. 2, 0 radendo ex t) R 6 quia] qui DV N1MTOW 7 gohtis D || s|panias D 8 discedens] OW descedens P deccendens RHX, discendens DVKMTO 9 constium D 11 adtslus D 12 haec strenue — p. 559, 2 priuatus (quae unius fere paginae codicis spatium aequant) om. D || aduersus GVW 13 assecutus B2G 15 solertem B 16 accommodauisset B2G 17 suspitiones B 18 adque PR1. (d in t m. coaeua B) || aliquandiu Q et ex corr. al. m. PR )

nam habuisse tunc tria milia septingentas naues dicitur, quem numerum ne apud Xerxen quidem praeclarum illum Persarum regem et Alexandrum Magnum uel quemquam alium regum fuisse historiae ferunt.

is simnl ut cum agmine milltum ad Vrbem pergens litore egressus est, occursu comitis Marini territus et in fugam uersus, arrepta naui solus Carthaginem rediit atque ibi continuo militari manu interfectus est. Sabinus gener eius Constantinopolim fugit, unde post aliquantum temporis retractus exilioque damnatus est.

Hunc omnem catalogum, ut dixi, uel manifestorum tyrannoram uel inoboedientium ducum optima Honorius imperator religione et felicitate meruit, magna Constantius comes industria et celeritate confecit:

merito sane, quia in his diebus praecipiente Honorio et adiuuante Constantio pax et unitas per uniuersam Africam Ecclesiae catholicae reddita est et corpus Christi, quod nos sumus, redintegrata discissione sanatum est, imposita exsecutione sacri praecepti Marcellino tribuno, uiro inprimis prudenti et industrio omniumque bonorum studiorum appetentissimo.