Historiae Adversum Paganos

Aquitani clade permoti undique exercitum contrahunt; de citeriore quoque Hispania auxilia accersunt; duces bello maxime eos praeficiunt, qui cum Sertorio militauerant.

ii omnes dum obsidionem Crasso parant, in castris suis Crasso obruente deleti sunt nam ex Aquitanis et Cantabris, quorum quinquaginta milia tunc in auxilium uenerant, triginta et octo milia [*]( AVCTORES § 18 Caesar B. G. 9, 17 et 19 § 19-§ 22 Caesar B. G. 3, 20.21.23-26 ) [*]( EXPILATORES 2 Titurius-Lixouiosque, 4 incredibili - 5 Crassus compilauit Paulus 143 14 ex Aquitania et C., 15 xxxvɪɪɪ—p. 377, 4 ferunt compilauit Paulus 143. ) [*]( 1 hisdem LPRD 2 titurios sabino s- D II aulerchos L aluercos PRDB albercos A || eburouices] LPBDB Eburonices h || lixonioeque] LPRDU (-qui D) lixiuiosque B; Lexouiosque h 8 cura|uctoris (oris in ras. m. 1) D II nolent L 4 interfecerunt PR (ce s. 8. al. m. in B) || (in)credibili incipit S || p̄. L p 8 5 aquitanicam LD ac〈qui〉tanicam 8 || praeuenisset PR 6 sotiates LPR sociates D so|tiates 8 II pedestribusque (st in ras. ampliore) P 8 adque PR1 adqe〈e〉 8 || sptiatum LP sociatam SRD II obsessoique (o aU. del.) L 9 e〈x〉pugnari 8 II armis traditis in in ras. m. 1 D || arm〈is〉 8 10 aquitane R1 Aquitan〈i〉 B || e〈xer〉citum 8 || trahunt L || de ceteriore PaR1 delteriore L de c〈i〉teriore 8 11 hispiania D hispan〈ia〉 8 || accersunt] LPBD (pr. c ex r corr. ut uid., sed m. 1 D) arcesserunt 8 II duc〈es〉 bello maxime eos p〈rae〉fi desinit 8 12 serturio D || mllitauerunt R || hii] P hi∗ (er. i 9) B hi LD 14 dileti R1 II aquitanis (s m. 1 in ras. ex a) D || et cantabris om: L || quinquagenta D L PB 15 in ex corr. add. P || trigenta et octo D xxx et uɪɪɪ PR )

Caesar Germanos, qui Rhenum cum immensis copiis transmiserant, simul et totas Gallias subicere sibi parabant, bello adortus usque ad internecionem cecidit. quorum fuisse numerum ad quadringenta quadraginta milia ferunt.

Tunc Caesar in Germaniam facto ponte transgreditur, Sugambros et Vbios obsidione liberat; Suebos maximam et ferocissimam gentem, quorum esse centum pagos et populos multi prodidere, totamque Germaniam aduentu suo terret; mox in Galliam rescisso ponte concedit.

inde ad Morinos uenit, unde in Britanniam proximus et breuissimus transitus est. nauibus circiter onerariis atque actuariis octoginta praeparatis in Britanniam transuehitur. ubi acerba primum pugna fatigatus, deinde, aduersa tempestate correptus plurimam classis partem et non paruum numerum militum, equitum uero paene omnem disperdidit.

regressus in Galliam legiones in hiberna [*]( AVCТORES § 23 Caesar B. G. 4, 1.(6.8.14.) 15 cap. 9 § 1 Tunc-liberat Caesar B. G. 4, 16-18 || Suebos-concedit id. 4,19. 1.19 § 2 inde-transitus est Caes. B. G. 4, 21 || nauibus-transuehitur id. 4, 22 et 23 || ubi — disperdidit id. 4, 24 — 29 (equitum — disperdidit fort. ex 4, 28 et 35 confinxit) § 3 Caes. B. G. 4, 36 et 38; 5, 1 et 2 ) [*]( EXPILATORES 5 facto - 9 concedit excerpsit Paulus 143, 30 - 144, 6 9 ad Morinos - p. 379, 4 cepit, omissis p. 378, 10 quemferunt, exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 2 ) [*]( 1 germonos Ra || rhe.num (er. n) R || inmensis PR1 2 gallias (g ex c) P 8 internicionem P internitionem (it in et al. m. R) RD || caecidit PRaD II quarum B 4 numerum ad] numerus D || quadringenta (omisso quadraginta) D CCCC∗XL (er. L) P •CCCC•XL B 6 sugambros] LR2 sugrambos PR1 sygambros D; sygambros (ex Floro) 6,21 § 16; cf; Muellenhoff, Zeitschr.f. D. Alt.1879 p. 26 sqq. 6 et ubios] etuṫοuios (punctum dub. est) L et ut ubios PB fetubios D || suebos] PR suebus D sueuos L 7 cento D || pagos] p os (duarum litt. spatio relicto) L 8 prodideret D 9 reeisso D || a morinus D 10 brittaniam PR britaniam D 11 circiter (r fin. in ras. ampliore) P || onerarias D || adque P1R1 || actuaris PR1 II octogenta D ʟxxx PR 12 brittaniam PRD || acerua LPR1 || prima D 18 auersa PRD II partem classis PB 14 et] set R1 sed R2 || nomerum (omer in ras. m. 1) D || pane (sic) D 15 hibernia R2 )

quibus iterum in Britanniam primo uere transuectus dum ipse in hostem cum exercitu pergit, naues in anchoris stantes tempestate correptae uel conlisae inter se uel harenis inlisae ac dissolutae sunt: ex quibus quadraginta perierunt, ceterae cum magna difficultate reparatae sunt.

Caesaris equitatus primo congressu a Britannis uictus ibique Labienus tribunus occisus est. secundo proelio cum magno suorum discrimine uictos Britannos in fugam uertit.

inde ad flumen Tamsim profectus, quem uno tantum loco uadis transmeabilem ferunt. in huius ulteriore ripa Cassouellauno duce immensa hostium multitudo consederat ripamque fluminis ac paene totum sub aqua uadum acutissimis sudibus praestruxerat.

quod ubi a Romanis deprehensum ac uitatum est, barbari legionum impetum non ferentes siluis sese abdidere, unde crebris eruptionibus Romanos grauiter ac saepe lacerabant.

interea Trinobantum firmissima ciuitas cum Mandubragio duce datis quadraginta obsidibus Caesari sese dedidit.

quod exemplum secutae [*]( AVCTORES § 4 Caesar B. G. 5, 10 et 11 (primo uere addidit Oro- -sius) § 5 Caes. B. G. 5, 15 et 17 § 6 et § 7 Cau. B. G. 5, 18 et 19 (§ 7 crebris et ac saepe Orosiana sunt) § 8 Caes. B. G. 5, 20 § 9 Caes. B. G. 5, 21(tandem grani Orosiana sunt) ) [*]( 1 ac om. PR ||res centas D DC PB 2 brittaniam PR brittania D ||primam D 8 hoste PR1 || anchoris] LPRD 4 collisae R3 ||∗harenis (er. c) B 5 quadragenta D XL PB ||cętere (ę in e) B caeterę D 6 aequitatus (-us in ras. m. 1 D) PRaD i brittanis PD britta|∗nis (er. n) B 8 praelio D 9 brittanos PR brittanus D || tamensim PR tamen sim D tamensimi L thamesin (in mg. ł tamsim m. 2, ał. tamsis m.3) X. 10 est post profectua add. G m. ut uid 3 (sed ut glossam), υ || uno∗∗ (er. co aut do) R onoD ||locum D 11 hĭius (v m. 1; alt. i ins ut w. corr. fuerat) B || cassouellauno] L ∗∗cassobellauno (o fin. ita raa.) P cassobellauno RD || ∗dace P ||inmensa PR2D 12 multitudine (sed ine in 0 corr.) L 18 perstruxerat PR1 14 depraehensum LPD apprehensum (p pro in ras. m. 2) B ||ac uitatum] acutatum L ||inpetum D 15 sese] rese D 16 ac om. L || trinobantum] Gυ trinocantam LPRD 17 mandnbragio] Nipperdeius andragio D androgio L androgorio PRυ ||quadragenta D XL PB 18 se.se P || dedit D || saecutae P )

Exim Caesar a Britannis reuersus in Galliam postquam legiones in hiberna misit, repentinis bellorum tumultibus undique circumuentus et conflictatus est. namque Ambiorix cum Eburonibus et Aduatucis conspirans, animatus Treuerorum consilio Cottam et Sabinum legatos apud Eburonas cum tota funditus legione insidiis circumuentos interfecit.

Ambiorix hac uictoria elatus Aduatucos et Neruios plurimosque alios raptim ad arma contrahit atque ad Ciceronem legatum, qui similiter tunc legioni in hibernis praeerat, contendit.

multitudo hostium ex hoc colligi potuit, quia cum in obsidione castrorum uallum circumdandum esse a captiuis Romanis docerentur et instrumenta ruralia non haberent, gladiis concidendo terram et sagulis exportando uix tribus horis uallum pedum decem et fossam pedum quindecim per milia passuum quindecim in [*]( AVCTORES § 1 Caesar B. G. 5, 23.24.26-37 § 2 Caes. B. G. 5, 38 et 39 § 8 Caes. B. G. 5, 42 et (inde a praeterea) 5, 40 et 42 ) [*]( EXPILATORES 5 Exim—7 confiictatus est execripsit Beda Hist. eccl. 1, 2 extr. ) [*]( 1 urbes (ur in ras. m. 1) D ||complures R2 ||hisdemque (-ę D) LPRD 2 cassouellauni] LPbR1 cassobellauni PaR2D 3 obtintum D || monitum Pa 4 confortissimum R1D 5 exin B p. ras., c ||a om. D || brittanis PBD 6 hibernam D hibernia PbR 7 circumuentus∗et (s∗e ex m iiico corr.) D ||ambiorix (o ex corr. add.) P ambior ex D 8 eburonatibus LPBD itemque ceteri || atuatucis LPBD aduaticis Gυ ||conspiratus PR (s fin. m. 2 in ras. B) ||trenerorum] LPR trirorum D 9 consilio om. R1 ||eburonas] LPRD Eburones fsh 10 circumuentus LPaR1D ||ambior, ex D || hac (c in ras. m. 2) B ac D 11 ∗elatus (e M. 2; fuisse uid. uictoriae latus) R; sublatus Caesar ||atuatucos LPRD adnaticos Gυ || plurimosquae Pa 12 ad] L in PRDυ; ad arma concurrunt Caesar n adque Pa 13 legioni om. D || ostium R1 14 collegi PR1 ||in P ||sidione R1 15circumdantur D 17 saculis D ||x ..PR 18 fossa (-ã 2) P1R1 ||xv PR (xu h, l. B) || xv PB )

et cum iam septem dies noctesque succidui hostium cunei pugnarent ac uentus subito plurimus exortus esset, testas feruentes intorsere fundis flammataque focis tela ac mox concepto igne rutilantia intra castra iecerunt.

quo facto per culmea culmina raptim uentus insistens, sparsum animauit incendium. sed ne sic quidem Romani, cum undique obruerentur, uulneribus laboribus uigiliis ieiuniis incendiisue cesserunt.

tandem Caesari nuntiatum est unam deletam esse legionem, alteram iam paene confectam.

aduentante cum duabus legionibus Caesare, deserunt hostes obsidionem atque in eum cuncti raptis copiis ruunt. Caesar paruissimis se. castris consulto condidit equitibusque praemissis, ut fugam fingerent, imperauit, ut ad transitum uallis, quae media erat sibique periculosa uidebatur, hostes contemptu sui inuitaret.

quibus aduentantibus insuper obstrui portas praecepit. quo uiso Galli, quasi iam uicissent, ad obducendum extrinsecus uallum conuersi sunt. Caesar totis repente portis paratum effudit exercitum uersosque in fugam Gallos uastissima caede confecit.