Historiae Adversum Paganos

In Bosporo Mithridate Cerealia sacra celebrante terrae motus adeo grauis repente exortus est, ut magna clades ex eo urbium atque agrorum secuta narretur.

eodem tempore Castor Mithridatis praefectus, qui Phanagorio praeerat , interfectis amicis regiis arcem ocoupauit et quattuor Mithridatis filios ad praesidia Romana transmisit.

Mithridates accensus ira in scelera exarsit. nam conplures tunc amicos suos et Exipodram filium suum interfecit, cum antea iam alio Macharem parricidio trucidasset;

Pharnaces alter filius eius exemplo fratrum territus exercitum ad persequendum sese missum sibi conciliauit et mox aduersus patrem duxit.

Mithridates diu ex altissimo muro filium frustra precatus ubi inexorabilem uidit, moriturus exclamasse fertur: Quoniam Pharnaces, inquit, mori [*]( AVCTORES § 1-§ 7 Liuius 102 (§ 4.6.7 cf. Periocha, § 7 Eutropius 6, 12) ) [*]( EXPILATORES 12 complures- p. 366, 9 praebuit excerpsit Pauius 135 sq. ) [*]( 1 bellum fugit D 2 anniniam D || campadociam R1 || siriam D 3 comp- R3 4 ecbathanam P ∗sec bathanam (eras. h et aec cum. seqq. coniuncta) R ecbantanam D || capud RD || partioi LD || quinquagesimo p. ras. B -insimo D || die uenit om. L 6 bosphoro PR boeforo LD || metridate D || cerealea R1 cerialia D || celebrante (n a. s.) R celebrantem L 7 graues Pa 8 adque PR1 9 mitridates (-ia m. ut uid. 1 P, R2) PaR1 metridatia D || panagorio PR fanagorio D 10 regia D || IIII PR || mitridatea (-is 2) P1R1 metridatis D 11 presidia R || mithridatis L metridatis D || accensus (ns in ras.) B 12 excelera D || compl- R3 cumpluris D 13 ante PR || alio) LPRlD alium R2v || matharem L inacharem B || post macharem interpolarunt filium suum TZ, nomine fsh || parridio R3 parrieidium D 14 parnaces ante corr. L 16 exercitum om. D || sese] PR se LD (om. sed statim 8. s. in L) 16 aduersum D || metridatis D || diu∗ P 17 frostras D* || praecatus LP*D, a. r. R 18 inquid R1 )

quod cum ipse nonissimus hausisset nec tamen propter remedia, quibus uitalia sua aduersus noxios sucos saepe obstruxerat, ueneno confici posset frustraque spatiaretur, siquo tandem modo infusa pestis per uenas uegetatione corporis acta discurreret, Qallum quendam militem iam fracto muro discurrentem inuitauit eique iugulum praebuit.

hunc exitum uitae Mithridates habuit nobisque sententiae suae fortissimum argumentum reliquit homo omnium, ut ferunt, superstitiosissimus, annos natus septuaginta et duo, habens secum semper philosophos omniumque artium peritissimos.

Si estis, inquit, dipatrii. ita ille diu colendo ac diu quaerendo persenserat hos non esse certos deos, qui esse putabantur. rex multae experientiae atque aeuo grauis uerum Deum, ad cuius notitiam non nisi auditu per fidem uenitur, non intellegebat. hos autem falsos esse rationis ipsius luce peruiderat, aliud consuetudini aliud menti suae tribuens.

si estis, inquit, di, hoc est dicere: ego sentiens esse super hominem potentiorem ipso homine potestatem, precandi necessitate motus commendo diligentiam et excuso ignorantiam meam; inuoco qui est, dum conuenio qui non est.

quapropter cum dolore et timore considerandum est: qua poena quoue [*]( 1 dii PbRb de D || praecor LD, a. r. R || quandocumque] LPRB quando cumquae D quandoque (sic sł quandoqae in mg. G2) G2v 2 et om. B 3 discendens D || pelicesJ LPbRbDU felices PaRaB 5 noxius successa epe D || sucos] LPR2 suos R1 6 abstruxerat R1 8 que dam D 10 metridatis D 11 reliquid (n 8. s. non ex correctura tamen L) LPRa 12 septuaginta et duo] L septuagenta et duos D LXX et duo PR 13 philosofos R 14 inquid LPRXD || dii PR2 16 adque P1R1 17 non ex corr. add. in P .18 intellegebat (n 9. 8. m. 1) R intelligibat D || ∗∗∗| ee. R 19 consuetudinem D || menti. (er. s) R 20 inquid PR1 inqui D || di] LD dii PR || dicere ego] diceregno D 21 homine] homini R\' || praecandi (di ex corr. add. in P, a pr. er. in R) LPR 23 inuoco] eum iam (iam eum X,Z) inaoco R2X2Z || qui est] qui ea D || qui non est] eum qui non est deus R2X2Z 24 dolore|et (dol in ras., ore pone uers. et ante u. scr. m. 1) D )

uerumtamen breuiter consulo: qualia tunc toto Orienti tempora uidebantur, cum per quadraginta annos miserae nationes alternis tantorum ducum uastationibus terebantur; cum quaeque ciuitas tantis concursibus media ineuitabiliter periclitabatur, inde accensura alterum unde alterum temperasset, hoc mox habitura supplicii quod remedii ad tempus habuisset;

cum trepidae diuersarum proninciarum legationes inter succedentes Romanorum duces et truculentiorem notitia Mithridaten, alternis ad utrumque, prout quemque sors belli attollebat, et incertis satisfactionibus transferebantur angendo pericula quae sanabant?

nam quid continuo Pompeius et quidem Pompeius homo Romanorum moderatissimus per plurimas partes Orientis finito Mithridatico bello egerit, paucis proferam.

Anno ab vrbe condita DCLXXXVIIII M. Tullio Cicerone et C. Antonio consulibus Pompeius occisi Mithridatis nuntio [*]( AVCTORES § 11 per xt. annos cum Eutropio 6, 12, cf. Oros. 6, 1 § 28 sq. cap. 6 § 1 Auuo — consulibus Eutrop. 6, 15 (cf. Oros. 6, 1 § 29) || Pompeius — § 5 et § 7 Livia 102 et 103; ad coniurationem Catilinae § 5 breuiter perstrictam laudat § 6 Sallustium ) [*]( 2 publicae] LPBD (-ce D) v publicatae h; glossa sibi publicatae adscr. m. 2* in G II de om. sed statim s. s. in L 4 nil] L nihil PBD II quah* (alia in ras. ang. m. 1) D 5 toto] LPBD toti v || oriecte P* |- quadragenta D XL. PB II annorum D 7 quaeque] que D || concussibus D 8 periclitaba∗tur P pereclitabatur B\' 9 hac L 10 traepidae P* trepide R1 II prouintiarum B 11 duces et] duces ∗∗ et (in ras. m. 1; ante et ras. 2 uel 3 litter. capax) D 12 notitia (~ m. 1?) B notitiam D || mithridaten] L mitridaten (metr- D) PD mitrida∗ten (er. n) R II sors] orbs (r et s in ras. m. I) D 13 attollibat D 14 nam] LPRD nunc (puncto pro? post sanabant posito) v 15 et quidem pompeius om. B II moderantissimns L 16 mitridatico (co in ras.) P metridatico D II egerit] j erit D || pances (e in i m. 1) B 18 sescentesimo octogesimo nono - L sexcentisaimo octogesimo nono D || marco PBD || tnlio D 19 g- L gaio PBD II conis- L consule (sed pro le fuisse 1; viii. in P; in B corr. m. 2 aut 3) PR1 II mitrhidatis L mitridatis ut semper PB metridates D )

hinc ad Iudaeos, quibus Aristobulus expnlso fratre Hyrcano primus ex sacerdote rex praeerat, atque ad Hierosolymam urbem eorum Gabinium cum exercitu mittit. ipse continuo subsecutus et a patribus urbe susceptus sed a plebe muro templi repulsus expugnationem eius intendit.

id non solum natura loci, uerum etiam ingenti muro fossaque maxima munitum, cum alias aliis legiones dies noctesque succedere sine requie cogeret, uix tertio mense expugnauit. tredecim milia ibi Iudaeorum caesa narrantur, cetera multitudo in fidem uenit.

Pompeius mnros ciuitatis enerti aequarique. solo imperauit et, cum aliquantos principes Iudaeorum securi percussisset, Hyrcanum sacerdotio restituit, Aristobulum captiuum Romam duxit. hoc bellum Orientis cum uiginti et duobus regibus sese gessisse ipse Pompeius pro contione narrauit.

Interea coninratio Catilinae . aduersus patriam per eosdem dies in Vrbe habita et prodita, in Etruria uero ciuili bello extincta est; Romae conscii coniurationis occisi sunt.

sed hanc [*]( EXPILATORES 7 expugnationem (obsedit β) ... 8 non solum—10 expngnanit compilauit Paulus 138 12 muros—17 narranit compilauit Paulus 138 ) [*]( 1 cylen L || phoenicem PB foenicem D || aggressus R3 adgresus D || itnreos D ityreos LPR 3 cępit a. r. B || ad om. sh || iudeos R || aristobolns B3 4 hircano L hycano D || ei] & R ex m. 1 add. ante uers. D || sacerdote] sacerdos et R2 || adque P1R1 5 hierasolymam B hyernsolimam D || ganinium L 6 urbS P (non B) || snsceptns] alt. s in ras. m. 1 B 7 expulsus PB || expugnationem] LDZI (-ci- D) oppugnationem PBZfsh 8 ingentibus muris D 9 maxima (m alt. in ras. m. 1) B || legionis R1 regionis D 10 succendere PaD || cogeret uix] cogeretur| L 11 tridecim D XIII PB || ibi millia h || narrantur (alt. n ex corr. add.) P || cętera a. r. B 12 muro D || enerti (ti in ras. ampliore) P e*uerti R || aequari D 18 secuti D 14 aristobolum BD 15 roma D || bello D || xx et duobus PR 16 sese geasisse] selregississe D || sese] L se PB || gersisse B* || ipse om. L 18 eosdem] eosdiem L 19 et L ac PRDv 20 extincta] LPBD || con***iurationis P )

motus etiam in Paelignis ortus a Marcellis patre et filio per L. Vettium proditus patefacta Catilinae coniuratione quasi succisa radice compressus est, et de utroque per Bibulum in Paelignis, per Ciceronem in Bruttiis uindicatum est.