Historiae Adversum Paganos

hine Romanus ante pugnam insidiator argutior, hinc in pugna hostis infestior, hinc post pugnam uictor immitior, hinc omnia ad domandam inpatientiam crudescentia, hinc iam nec remediis credebatur.

itaque si interrogare possem hanc de qua loquimur nationem, quid tunc, cum haec ipsa sustinebat, de illis temporibus iudicarit, responderet ut arbitror dicens: \'sic me illa tunc febris exsanguem reddidit ac frigidam fecit, ut etiam haec, quae omnes paene perstrinxit, feruefacere uel commouere nequiuerit, atque ita me Romani inclinauerunt, ut nec ad [*]( 1 lu∗es (er. c) R|| grauior D 2 inpatientiaus (a alt. statim del.) P 〈i〉npatientius 8 imp- R3 3 stante PR1 || profeteri (et minus certae) 8 || seru〈i〉tutis 8 4 ossibus R2 5 illum Sa || galidae R1 6 intelligebat D 1 ill(a) 8 ||tam] tamen PR || frequens contra uetita] contra uetita (e ex ae P) frequens PB || uetitam D || praesumtio Sa PD 8 inuadebatur (an i om. F) 8; male cum praece- dentibuв coniunxerant υ || et pro υ || libertatem D || inportuna] SPR1Dυ imp- R3inopportuna Lh 9 praereptamque] sripsi, praereptaque PbDυ pręrep〈t〉aque S praeruptaque L praeceptaque PaR1 perceptaque R2 -|| pot(i)undi S || licentiam] Pa et a. ras. R lẹ̍centia (corr. m. 1?) 8 licentia LPb, B p. r., Dυ 10 restingere LDa || augebat∗∗ (possunt erasae esse ur) B 11 in argutior desanit S 12 infestior (e in ras, m. 2) B || inmitior PR1 13 domandam (a alt. in ras. m. 1) R dominandi D || impatientiam R3 inpatientia D ||nec∗∗remediis (er. circ. 2 litt.; r inras. m. 1) D 16 iudicaret D || tunc me illa L solus 17 axsanguem∗∗∗∗∗∗ t reddidit (e alt. in ras., m. 1 ?) B euguem reddedit D 18 haec] haec estas (estas s. a. m. ut uid. 1) B || pstri∗xit (er. c) B perextrinxit D praestrinxit LH constrinxit 0 19 nequiuerat Ra || adque Pa )

sed ne ipsa quidem Roma clades, quas intulit, euitauit exercitae diu auctaeque sunt per totos mundi cardines potentiae ducum uiresque legionum, quae in sese concurrentes eius damno uincerent, cuius periculo uincerentur. nam uictorem Caesarem de Gallia reuersum ciuilia bella comitata sunt aliaque grauissima mala, interfecti apud Parthos Crassi et trucidati exercitus. praecesserunt.....

Anno ab Vrbe condita DCXCVII Crassus in consulatu collega Pompei prouinciam sortitus in Parthos, homo inexplebilis cupiditatis, audita in Hierosolymis templi opulentia, quam Pompeius intactam reliquerat, in Palaestinam deuertit, Hierosolymam adit, templum peruadit, opes diripit.

inde per Mesopotamiam tendens in Parthiam, quacumque iter habuit sociis ciuitatibus auxilia indixit. pretia exegit moxque ut Euphraten transiit, ilico Vagesen, legatum ab Horode rege Parthorum ad se missum, obuium habuit, a quo uehementer increpitus est, cur contra foedus Luculli et Pompei auaritia inductus Euphraten transierit. quamobrem sine mora futurum, [*]( AVCTORES 5 nam uictorem sqq, fort. adhibitus Eutr. 6, 18 d 19 cap. 13 § 1 Anno—Pompei.. in Parthos Eutrop. 6, 18 (prouinciam sortitus Orosiana uidentur esse) || homo et q. s. Liuius 105 ac fort. 106 § 2-§ 4 Liuius 106 ) [*]( 1 gothus D guttus L ||adsurgam D 2 exercitụę P ||diu] atque din fsh namque diu ed. 1542 || auctaeque] LPRD (-quae D) actaeque (-teque E) EZ1 υ auctae fs actae h || totos] tutius D 8 quae in] quaeI L 4 dampno a. ras. B || uicerent D || periculum D 6 galliam D et a. r. B 8 DCLXLVII PR1 sescentensimo nonagenlimo septimo- L sexcentissimo nonagensimo septimo D U cracus D 9 prouinciam (n in ras. al. m., c ex t al. m.) B 10 hierusolimis D ||opulentiam Pa et a. r. B 11 palestinam LPRD || denertit] DB diuertit LPB; renertit 0 || hierosolyma R1 hierusolimam D 13 quamcumque P 14 expraeḍa (corr. m. 2) P praeda R praecia D ||ex∗egit (eras. a) B exigit D .15 eufraten LPRD || ilico uag.) ibi cobogeren D || uagensem LH bagesen PRKM; bogeaen GT bogessen 0 bageten N ||horode] PBID herode LR2 16 se (s s. 8.) L 17 increpitus (erasa correctura) B increpidus D || cur] LPRD quod υ 18 eufraten LPRD )

itaque cum prope Carras uentum esset, Parthi subito ingruentes cum Surena et Silacea praefectis sagittis oppressere Romanos. cecidere ibi plurimi senatores, aliquot etiam consulares et praetorii uiri; Crassus quoque filius Crassi, lectissimus iuuenis, in acie occisus est. praeterea quattuor cohortes cum Vargunteio legato mediis deprehensae campis et interfectae sunt.

Surenas rapto equitatu Crassum persequi intendit eumque circumuentum ac frustra conloquium eius petentem interfecit, quamuis uiuum auferre maluisset. pauci noctis beneficio liberati Carras confugerunt.

cognita clade Romanorum multae Orientis prouinciae a societate uel fide populi Romani defecissent, ni Cassius collectis ex fuga militibus paucis intumescentem Syriam egregia animi uirtute ac moderatione pressisset; qui et Antiochum copiasque eius ingentes proelio uicit et interfecit, Parthos quoque ab Horode in Syriam missos iamque ingressos Antiochiam bello expulit duoemque eorum Osagen interfecit. [*]( AVCTORES § 5 Liuius 108 ) [*]( 1 setrico (t del. m. 1 [?], e in y corr. m. 2) P se∗ rico (erasa t uid. quae linea iam deleta fuerat) B 2 charras PRD ||esse D II parchi D II inruentes (irr- NZ) LM2NZ 3 syrina D || silacea] LP2RKМT (lilace a- P1) sylacae a- D; sylacia H sylaccea G syllacea N aillatia 0; Sillace fsh II caecidere PRa 4 aliquod PaR1D 6 fillius| (iu non sine ras., ex fulu..) B ||inuinis D 6 bargunteio (eio in ras. P) PR 7 depraehensae (-se D) LPRD 8 surenas] B sorenas L surenos (o in a corr.) P syrinas D II r∗apto B II equi. tatum D n persequi qui D 9 ac] a R1 II frusta D || colloquium R3 10 quamuis uiuum] quam siuiuum D || maluis|∗∗∗set (er. uis) D II beneficio noctis PR 11 charras PRD 12 orientis (ri in ras.) P II a om. D ||uel] et D || r̄. L 18 ni] nisi D ||fagam (. dubium est) D 14 anima D II praessisset PaR2 praesisset R1D (pr∗ess- R3) 15 antbiocum PR1 (-chum R2) 16 horode] PR1D herode LB\' 17 anthiociam P anthiochiam (ch al. m. ex t ut uid.) B antiocia D || haec ducemq (sic) — interfecit uersu extr. add. m.1 in D || osagen] LPRDKМNTO2 (sagen O\'.); ossagenG osagenen H; Osacen fsh )

Igitur Romani status agitur semper alterna mutatio et uelut forma. Oceani maris, quae omni die dispar nunc succiduis per septem dies attollitur incrementis nunc insequentibus totidem die bus naturali damno et defectu interiore subducitur.

ut enim de proximis ordiar, Cimbris Tigurinisque uincentibus cum apud Rhodanum flumen Romanus exercitus periit, artissimas Roma sensit angustias; refusa continuo clade Cimbrorum, magnis elata prouectibus priorum oblita defectuum est.

hano deinde recentissimae prosperitatis iactantiam Italicum bellum et dilaceratio Sullana castigat. rursus post hanc domesticam intestinamque perniciem, qua usque ad medullas paene euisoerata et exesa est. paribus propemodum spatiis temporum non solum reparata, uerum etiam extenta est, cum Lucullus Asiam, Pompeius Hispaniam, Caesar Galliam perdomuit Romanumque imperium usque ad extremos propemodum terrae terminos propagatum est.

hanc nunc amplissimam dilatationem uastissima ruina consequitur. apud Parthos enim consul Romanus occiditur exercitusque deletur, atrocissimum illud Pompei atque Caesaris bellum ciuile conseritur et inter haec Roma ipsa repentino correpta incendio concrematur.

anno siquidem ab Vrbe condita DCC incertum unde concretus plurimam Vrbis partem ignis inuasit, neque umquam antea [*]( AVCTORES § 5 Liuius, lib. ut uid. 108 (cf. Orosius 7, 2 § 11, ubi Liuium laudat; 7, 39 § 15; Obseq. 66); ad illa hinc iam-committitur fort. Eutropius 6, 19 adhibitus ) [*]( 1 romania D 2 ociani D || mari D ||que (e in i, deinde i ita e m. 2 B) RD 4 naturali damno] damnis naturali damno L || dam∗no (eras. p) R 6 rodanum Ra 7 cimbricorum PB 8 prouectibus] LPRaZ ed. 1542 prouentibus RbDZ1υ 9 hanc (h et c erasae, mox al. m. restitutae) B 10 sillana dilaceratio D || syllana LPR ||castigat (t fin. in ras. ampliore) P 12 paene om. D n propemodos pa∗ciis (er. u) D 15 ad extremos (os statim corr. ex I) om. sed s. 8. m. 1 aut 2 R || extremum P extremus D || propemodo D 17 ∗dilatationem (eras. c aut e) R dilationem L || uatissima R1 || partus D 19 illum P1R || atque] L solus et PRDυ || conseritur et) conscribitur (om. et) D 00 corrupta PRa 21 anno ab (ab del.) P ||septingentensimo L septingentissimo D 22 ante L )

Nam rediens Caesar uictor ex Gallia decerni sibi absenti alterum consulatum poposcit. contradictum est a Marcello consule adnitente Pompeio, deinde decretum est a senatu, ut in Vrbem Caesar non nisi dimisso exercitu ueniret, et ex Marcelli consulis auctoritate ad legiones, quae apud Luceriam erant, Pompeius cum imperio missus est.

Caesar Rauennam sese contulit. M. Antonius et P. Cassius tribuni plebis pro Caesare intercedentes, interdicente Lentulo consule curia foroque prohibiti, ad Caesarem profecti sunt Curione simul Caelioque comitantibus.

Caesar Rubicone flumine transmeato, mox ut Ariminum uenit, quinque cohortes, quas tunc solas habebat, cum quibus, ut ait Liuius, orbem terrarum adortus est, quid facto opus esset, edocuit. deplorans iniurias suas, causam belli ciuilis, pro restituendis in patriam tribunis, esse testatus

est inde per Antonium septem cohortes, quae apud Sulmonem morabantur, a Lucretio recepit, tres legiones quae cum [*]( AVCТORES 5 - 8 ueniret Eutropius 6, 19 (absenti Orosianum) || 8 et ex Marcelli—§ 4 Liuius 109 (quem Orosius § 3 laudat) ) [*]( EXPILATORES 8 et ex Marcelli—10 missus est exscripsit Paulus 153 ) [*]( 1 corruptam PR 2 quattuordecem D grai PR ||consumtos (-tus D) PD 3 proditum] traditum D || iam] tam Pa || bellum (11 a m.2 insertae in spatio a m.1 relicto) L || ciuilem D 5 uictor aaesar L || absenti] absenatu L 6 alterum] iterum PR 7 aNnitente R3 || deinde|cretum D 8 dimis* so P 9 marcello Ra ||aput L 10 rauenna LD 11 sese (prior a inras. m. 1) D se L ||marcus PRD || antunius D ||p. L publius PRD\' Q. corr. fsh 12 ante intercedentes uocabulum eiusdem mensurae er. B ||inter∗ dicente P interdicentes D || furoque R1 13 prohibiti ad] prohibita D || prohibiti (biti ex buit m. 2) P || caesar; (i. e. caesar) D ||caelioque] LPR caėho quę D; Coelioque fsh 14 rubigone D 15 ar iminũ (pone r fort. ras.) B 18 patriam P ||tri∗bunis P 19 per (r in ras. paullo maiore) B ||solmonem D 20 lucricio D )

Caesar Romam uenit negatamque sibi ex aerario pecuniam. fractis foribus inuasit protulitque ex eo auri pondo quattuor milia centum triginta et quinque, argenti pondo prope nongenta milia.

inde digressus Ariminum ad legiones, mox Alpes transuectus Massiliam uenit, ad quam oppugnandam, cur receptus non esset, Trebonium cum tribus legionibus relinquens, ad Hispanias contendit, quas L. Afranius et M. Petreius et M. Varro Pompeiani duces cum legionibus obtinebant. ibi multis proeliis Petreium Afraniumque superatos conposita pactione dimisit. in ulteriore uero Hispania duas legiones a M.

Varrone suscepit. similiter et duces eius, hoc est Curio Catonem [*]( AVCTORES § 5—§ 6 transuectus Liuius 109 aut 110 (ad § 5 cf. Plinius n. h. 93 § 56 d Cassiodor. Chron. a. 705) § 6 Massiliam- § 9 Liuius 110 (cf, Periocha) ) [*]( EXPILAТORES 5 negatamque — 7 nongenta milia compilauit comm. Bern. Lucani 3, 154 9 Massiliam—11 contendit, p. 396, 2 Massiliam — 3 abrasit compilauit comm. Bern. Lucani 3, 453 ) [*]( 1 ficornicium (fi m. 2; sic) L ficomicium P cornificium RD || partes suas υ || transduxit PRD 2 adque PaR1 3 trepida LD || greciam BD ||trasuecti P || dyrracium P dyrratium B 4 delegerint D 5 paecuniam D et a. r. B || fractib; Pa ||inuasit] LPRυ inuadit Dh 6 auri ex eo D || ΙΙΙΙ· milia centum triginta et quinque L ·ΙΙΙΙ· CXXX et v ṃι̣ḷ P ΙΙΙΙ·CΧΧΧ· et v ∗∗∗(eras. mił) B quattnor mitia centum tregenta quinque D 7 pondo ( prior 0 ex r corr.) L || nongenta milia] L nonagenta milia D DCCCC mil; P DCCCC·|∗∗∗R; cf. Mommsen Röm. Miinzo, 1860 p. 401 not. 109 8 arminum D 9 masseliam L massilliam (li fort. ex u sed m. 1) D U cur] LPRDς (quur K), Zfs; quod Z, cum \'Y2Y4\' h 10 trebonium] LPR tribunium D Tribonium υ ||con in cο̣̌m corr. P || relinquens (lin s. 8. m. 1) D 11 contendaM La || lucina PRD ||marcus PBD || et om. D || marcus PRD 12 pompeiania D ||cum VII legionibus Periocha 18 afranium petreiumque L solus || compwita PR || pactatione Pa ante pactione supra scr, foederis m. 2 B 14 marco PBD )