Historiae Adversum Paganos

nam gratiae ei, quod de republica non desperasset, quam tamen ipse fecerat desperatam, publice in senatu actae sunt

Porro autem Mancinus, qui sorte bellica circumuentum exercitum ne perderet laborauit, ab eodem senatu deditione damnatus est.

scio, Romani, et illud m Varrone displiouit, sed tempori concessum est, et hoc in Mancino placuit, sed secundum tempus praesumptum est; atque ideo ab initio perfecistis, ut nec ciuis consulat conuenienter ingratis nec hostis fideliter credat infidis.

Interea Brutus in ulteriore Hispania LX milia Gallaecorum, qui Lusitanis auxilio uenerant, asperrimo bello et difficili [*]( AVCTORES § 7 — § 9 Liuius 22, 41 sqq., praesertim 61 extr.; Orosius 4, 16 § 1.2 I 12 et § 13 Liuius 56 (cf. Periocha) ) [*]( 1 praepro* pera (er. s) B 2 impulit trepidantem om. D || inpnlit R1 (corr. 3) 4 certamine (e fin. ex a corr. ut uid., m. 1) D || mortem D || quadraginta D 5 impatientia R3 || de 8. s. m. 1 in L 6 nictoriamidadum (tertia i expuncta a m. 1 aut 2) L uicturia| iam dntum D 7 collega (a a. s. m. J) D || nonissime (e ex ę) B\' 8 paenae D pene R3 || inpndentisaime (imp- R3, -mę o. ras. B) LBD H redire om. D 9 suae inpndentiae h || inpndentiae R1D || ei] et R1 10 disperata D 11 publicę o. ras. B || actę∗ sabtractę sunt (ę pr. ex u ut uid. m. 1; subtractę linea subducta del. m. 2) B acti sunt D 12 sorte (e ex q) B 13 perdederit D || dam*tus (na supra ras. m. 1) R 14 socio L (cf. 3, 12 § 22) sio (ic in ras., fort. ex cio) B* || romani] LR1D romanis R2v 15 in hoc fsh || sed om. D 16 praesumtum D || perfecistis] perfidis fuit R2 17 nec ciuis] nequis D 18 credat (t m. ut uid. 1 in ras. ex 2 litt.) D 19 *brutus (er. a) D || interiore LD || spania D || ʟx•mil L sexagenta milia D || callQcorum B1 gallecorum D callecorum L gallicioram B* 20 anxilio] LDAG in auxilium B || asperimo B1 ) [*]( v ) [*]( 19 )

innoxiam gentem et supplicem, etiam senatu prohibente pertinaciter expugnare temptauit. sed mox accepta clade grauissima improbae pertinaciae poenas luit. sex milia quippe Romanorum in hoc iniusto bello iustissime caesa sunt, reliqui exuti castris, armis etiam perditis, euaserunt.

Nec minus turpis haec sub Lepido clades quam sub Mancino fuit. ita nunc sibi haec tempora loco felicitatis adscribant ut non dixerim Hispani tot pulsati fatigatique bellis, sed uel ipsi saltem Romani tam continuis subacti cladibus totiensque superati;

ut non exprobrem, quot praetores eorum, quot legati, quot consules, quot legiones quantique exercitus consumpti sint, illud solum reuoluo, quanta fuerit timoris amentia miles Romanus hebetatus, ut iam ne ad experimentum quidem belli cohibere pedem atque offirmare animum posset, sed mox conspecto Hispano specialiter hoste diffugiens uinci se paene prius crederet quam uideri.

quo argumento patet apud utrosque misera illa tempora iudicata, cum et Hispani etsi uincere [*]( AVCTORES § 14 et 15 Orosius Liuio l. I. usus foriasse (cf. Florus 2, 18, 5) ) [*]( 2 L̃. milia L quinquagenta milia D || pauci] nancj D || fu∗ga (er. i) D 3 citeriori (i fin. in ras., m. 2?) R citeri∗ore D || uacceos L uacceus D naccheos R 4 simplicem B 5 temptanit om. D || grauissimas R 6 inprobe (im- 3, -bę 2) R1 || pertinacitate D 7 iniusto (o ex i m. 1) D || instissimae LDRa. || eisnti L || castris] a castris D 9 lepido] fsh metello LRDςv natum fort. ex glossa m aemilio || mancino (a ex i ? m. 1) D 10 loci D || a∗scribunt (sic) R 11 fugatique L || uel ipsij L ut ipsi R2D ipsi R1 12 saltim R1D || snbiacti a. ras. R || totiesque D 13 sq. quod quater D qd (uel qd; qx 2).. quod (quot 2)..qd (uel qd; qi 2)..qt B 15 sunt LB || reuolui D || fuerat Bl || deleui interpunctionem post amentia positam v 16 romanos (s ex r m. 1) D || habetatus R1 hebetatns est R2 habitatns (h m. 1 corr. ex ?, a statim corr. ex u ?) D 17 atque] LRD aut fsh 18 ninci se paene] nincire paene D || sępe|nę prius (3 in e) B se prins paene L 19 nidere LD )

Seruio Fuluio Flacco Q. Calpurnio Pisone consulibus Romae puer ex ancilla natus quadripes quadrimanus, oculis quattuor. auribus totidem, natura uirili duplex. in Sicilia.

mons Aetna uastos ignes eructauit ac fudit, qui torrentum modo per prona praecipites proxima quaeque corripientibus exussere flammis, longinquiora autem fauillis calidis cum uapore graui late uolitantibus torruerunt: quod Siciliae semper uernaculum genus monstri non portendere malum adsolet sed inferre. in Bononiensi agro fruges in arboribus enatae sunt.

igitur in Sicilia bellum seruile ortum est, quod adeo graue et atrox multitudine seruorum, instructu copiarum, magnitudine uirium fuit, ut.

non dicam praetores Romanos, quos penitus profligauit, sed consules quoque terruerit. nam LXX milia seruorum tunc in arma conspirantium fuisse referuntur, excepta urbe Messana, quae seruos liberaliter habitos in pace continuit. [*]( AVCTORES § 1 Liuius Ubro ut uid. 56 (cf. Obseq. 25 qui ad annum praeced.); Romae Orosius temere § 2 Liuius libro ut uid. 56 (cf. Obseq. 26) et fort. Augustinus C. D. 4, 2 § 8 et 4 Liuius 56 (ct. Periocha) ) [*]( EXPILATORES 4 romae—6 duplex et 11 in Bon.-12 sunt exscripnt Paulus 87 (quibus quae in Pauli nescio quo exemplari addi Bauchius Ueber die Hist. Rom. des Paul. Diac. 1873 p. 17 testatur Orosio uindi- eaturus mense ianuarii, glossatoris sunt inepti; cf. Plin. n. h. 18 § 166) ) [*]( 1 dulcia (c in ras. ex t m. 3) B II otia sna doloia v 2 impndentins (m ex n m. 3) B || alieni D II quieti∗sése (eras. I, ea in ras. m. 1, B pr. et e fin. in ras. m. 2) B 3 se D 4 quinto BD || caspornio D || pisonae B || conss∙ L consul (1 ex 1 2) B || romae (a eraea sed m. 3 restit.) B 5 natos est v II quadripes] LR2D uadripes R1, om. h 6 nirili] AG(B)v nirilis D uiri LB H aethna LBD 7 uaeto D || ∗eructauit (er. s) D 9 longinquiorautem L II fau∗llis (er. i) D fabillis L || latę a. ras. B 10 uolutatibus (\' forU ex corr. add.; eo compendio alibi non utitur) D 11 genns] gens D II mon*stri (er. a ?) B || protendere D II assolet R3 12 bononensi LDB U ∗enatae B natae (-te B) B 14 magnitudinem D et magnitudine v n uirum B* 15 paenitus R1D 16 ∙LXX∙ milia L septnagenta milia D ) [*](19* )

ceterum Sicilia in hoc quoque miserior, quia insula et numquam erga statum suum iuris idonei nunc tyrannis subiecta nunc seruis, uel illis dominatu improbo exigentibus seruitutem uel istis praesumptione peruersa conmutantibus libertatem, maxime quia clausa undique mari egerere foras non facile potest intestinum malum.

uiperinam quippe conoeptionem perditioni suae aluit sua libidine auctam, sua morte uicturam. in hoc autem seruilis tumultus excitatio quanto rarior ceteris tanto truculentior est, quia intentione commouetur libera multitudo ut patriam augeat, seruilis ut perdat.

Anno ab Vrbe condita DCXX oum maior paene infamia de foedere apud Numantiam pacto quam apud Caudinas quondam furculas pudorem Romanae frontis oneraret, Scipio Africanus consensu omnium tribuum consul creatus atque ad expugnandam Numantiam cum exercitu missus est.

Numantia autem citerioris Hispaniae, haud procul a Vaccaeis et Cantabris in capite Gallaeciae sita, ultima Celtiberorum fuit.

haec [*]( AVCTORES cap. 7 Liuius 56.57.59 (ad § 1 cf. Per. 56 et Flor. 2, 18 § 7, ad § 3 Flor. 2; 18 § 2, qui h. I. fort. ipse adhibitus est, ad § 4—6.8 Per. 57, ad § 7 Florus 2, 18 § 11 et 13, ad § 10 Flor. 2, 18 § 2, ad % 12 Periocha 57 et Flor. 2, 18 § 13, ad § 13 Flor. 8, 18 § 12, ad § 16-18 Flor. 2, 18 § 14.15.17) ) [*]( ,.1 cQterum a. ras. B || et] est et R2 2 idonea R || subnecta L 3 a∗seruis (er. d) D || dominatu improbo] dominatur| pro hoc D || inprobi (improbi 3) B || uerba seruitutem—conmutantibus om. D .4 commutantibus R || libertate D 5 maximQ a. ras. B || clauso fsh || egerereferas (refe in rae. m. 1; re ligatae) D 6 uiperinam (ui al. m., ex in ?) B uiperina| D || conoeptione D 7 perditionis RD H suam mortem D 8 seruolis D || excitatior B* || rariore D || citeris D 9 est om. D 11 inter capitis numerum XI- ru- brica scriptum et anno erasum est U[n]decimo D in euius arehetypo iam capitum numeros scriptos nec uero alio colore distinctoe fuisse apparet || A& in ras, m. 2 B || ∙DC∙mo-uicensimo L sexcentissimo-uicentissimo (tis alt. eras.) D || p*ene (er. a) B 12 numantia D || furculas quondam caudinas L || caudenas R2 || quandam Ra 13 romae B || onoraret R1 onorarit (-it in -et m. 1) D 14 tribunum B || adque L || expugnandam] L obp- (b in p 2 R) Bfh oppugnanda D 16 aut R1D || uacceis LD gallię uacceis B 17 callaciae (prima litt. fortasse g fuit) L galleciae B gallatiae D || celteberiorum D)

igitur Scipio Afrioanus Hispaniam ingressus non se ilico ingessit hostibus, ut quasi incautos circumueniret, sciens numquam hoc genus hominum adeo in otium corpore atque animo resolui, ut non ipsa qualitate habitudinis suae apparatus aliorum praecelleret, sed aliquamdiu militem suum in castris uelut in scholis exercuit.

et cum partem aestatis totamque hiemem ne adtemptata quidem pugna transegisset, sic quoque parum propemodum hac profecit industria.

namque ubi copia pugnandi faota est, exercitus Romanus oppressus impetu Numantinorum terga conuertit; sed increpatione et minis obiectantis sese consulis manuque retinentis tandem indignatus in hostem rediit et quem fugiebat fugere conpulit. difficilis tunc in relatu fides: Numantinos et fugauere et fugientes uidere Romani.