Historiae Adversum Paganos

uiginti duo milia paasaum muro amplexa, tota paene mari cingebatur absque faucibus, quae tribus milibus passuum aperiebantur. is locus murum triginta pedes latum habuit saxo quadrato in altitudinem cubitorum quadraginta.

arx, cni Byrsae nomen erat, paulo amplius quam duo milia passuum tenebat. ex una parte murus communis erat urbis et Byrsae imminens mari, quod mare Stagnum uocant, [*]( AVCTORES § 4̶̶̶̶̶̶-§ 6 Liuius 49, sed § 4 etiam Florus 2, 15 § 10; ad § 5 cf. Periocha 51 princ., ad§ 6 obiectu Vergil. | Aen. 1, 160 ) [*]( EXPILATORES 1 Carthag.-8 creauerunt compilauit Paulus 80 8 arma - 9 suppleuerunt expressit Paulus 80, 16 sq. 10 cuius situs - 17 mari compilauit Seuerus Chron. p. 453 [qui 11 XXII] 10 cuius — p. 272, 1 tranquillatur compilauit Paulus 82 ) [*]( 1 africani (pr. i ex a m. 2, i fin. in ras. ex a m. 2) D || carthaginiensebus (-inensibus 2) D karth- R 2 iussique Ra || morata. L1 3 tota africa facile ex his R facile ex his (ea H) tota africa KMH ex ea tota africa B 4 carthaginiensis (-inenses 2) D karth- R 5 cedere L 7 pernpsam D || sepelliendi \'LRa sipiliendi D1 8 hasdrubalis (i statim in e m. 1) D\' hastrubales D2 || aggressi Rb 9 metalis Ra || suppleueruni D\' 10 karth- R || cuius situs fuisse huiusmodi] cuins modi D xxii milia R, item B; uigintia milia υ 12 pene Rb 13 his D ||treginta D XXX R 14 altitudine LHB || XL R 16 erat) (H) υ est LRDς om. X2 17 inminens R || uocant] LRD uocabant v )

consules igitur quamuis aliquantam muri partem quassatam machinis diruissent, tamen a Carthaginiensibus uicti ac repulsi sunt : quos fugientes Scipio repulso intra muros hoste defendit. Censorinus in Vrbem rediit. Manlius omissa Carthagine ad Hasdrubalem arma conuertit.

Scipio Masinissa mortuo inter Masinissae filios tres Numidiae regnum diuisit. quo circa Carthaginem reuerso Manlius Tezagam urbem expugnauit atque diripuit; duodecim milia ibi Afrorum caesa, sex milia capta sunt. Hasdrubal Poenorum imperator, Masinissae nepos, subselliorum fragmentis in curia a suis propter suspicionem proditionis occisus est.

Iuuentius praetor in Macedonia aduersus Pseudophilippum congressus, cum maxima clade totius Romani exercitus interfectus est.

Anno ab Vrbe condita DCVI id est anno quinquagensimo post bellum Punicum secundum Cn. Cornelio Lentulo L. [*]( AVCTORES § 7 Liuius 49 (cf. Periocha) § 8 Liuius 50 (cf. Per. et Eutrop. 4, 11) § 9 Liuius 50 (cf. Per. et Eutrop. 4, 13); illud totius haud dubie Orosianum est cap. 28 § 1 DCVI numerus male computatus uidetur esae ex quarto (§ 7) et a. DCII (22 § r) || anno — secundum ex Eutropio 4, 10 ut uid. qui tamen LI habet; nec sibi ipsi constat compilator (cf. 4, 20 DXXXXVI) || Cn. Cornelio-§ 4 consumpti sunt Liuius 51 (ad § 1 et § 4 cf. Periocha) ) [*]( EXPUILATORES 1 consules—4 defendit exscripsit Paulus 80, 17-20 ) [*]( 1 obiectu (o in ras. al. m.) R obiecto D ||tranquillatur] L item A (et KMH ut uid.) h strangulatur RD item GV3, (p. ras.) TONU stranguilatur V3 (a. ras.) B || consolae figitur (f in s radendo corr., inter ae et f m. 2-) D 3 karth- R 4 repulso (r in s ut uid. mut., m. 2) D || derendit D1 || censurinus D 5 manlius] LRD Manilius fsh || karth- R 6 hasdrubabem Da || massinissa R 7 massinissae R (Un. 10 masinissae idem) 8 karth- R || manlius] LRD Manilius fsh || tizicam D || atque diripuit om. D || adque LRa 9 duodecem D1 XII B || ibi add. S. u. m. 2 in L || sex milia] VI milia B sex LD 12 praetor] pr. L || machedonia R113 romam D 15 sescentensimo (-tisemo D) sexto LD DCIII (sic) R item N ||quinquagensimo] LRa quinquaginsemo D1 quinquagesimo RbD2 16 gn. L gneo BD || cornilio lenta |locucio mumio D || lucio B )

ubi dum sex continuis diebus noctibusque pugnatur, ultima Carthaginienses desperatio ad deditionem traxit petentes, ut quos belli clades reliquos fecit, saltem seruire liceat.

primum agmen mulierum satis miserabile, post uirorum magis deforme descendit. nam fuisse mulierum xxv milia, uirorum xxx milia memoriae traditum est. rex Hasdrubal se ultro dedit.

transfugae qui Aesculapii templum occupauerant, uoluntario praecipitio dati igne consumpti sunt, uxor Нasdrubalis se duosque filios secum uirili dolore et furore femineo in medium iecit incendium, eundem nunc mortis exitum faciens nouissima regina Carthaginis, quem quondam prima fecisset.

ipsa autem ciuitas decem et septem continuis diebus arsit miserumque spectaculum de uarietate condicionis humanae uictoribus suis praebuit.

diruta est autem Carthago omni murali lapide in puluerem [*]( AVCTORES § 4 uxor Hasdrubalis—§ 5 arait Florus 2, 15 6 17 et 18 (cf. Per. 51) § 6 et § 7 Liuius 51 et Eutropius 4, 12 (ad § 7 cf. Flor. 2, 15 § 1 et ad illud quarto etiam Perioch. 49 princ.); § 6 DCC cf. 7, 2 § 9 et 5, 1 § 5 ) [*]( EXPILATORES 1 Scipio .. 14 XVII.. diebus arsit .. 16 Carthago- 17 erat compilauit Seuerus Charon. p. 453, qui male 17 DCCXXXVII, ubi uoluit fort. DCLXIVIII (LXXII Oros. 4, 6 et DCVI 4,23) 2 dum-12 incendium (om. 6 magia deforme, 8 memoriae, 11 uirili dol. et) et 13 ipsap. 274, 4 terminatum est (om. 15 de—humanae et p. 274, 1 septing.— erat) insertis Orosianis aliis Eutropianisque exscripsit Paulus 81 et 82 ) [*]( 1 conss. L consolebus (-libus 2) D1 || publius RD || karth- R 2 sort∗e∗∗molituss (e ex a in ras.) R 8 continuis sex D || noctibusque] noctibusL || karth- B 5 reliquias D2 || saltim R1D 6 mirabile Ra|| post uirorum] LRDB uirorum post fsh 7 xxumilia L uiginti quinque milia D || . xxx. mil. L triginta milia D 8 memoria R1 || dedidit DUaB9 esculapi B || uoluntario (u alt. in ras. al. m.) B 10 dati] dadi D1 cladi D\' || igneque D\' || haatrubalis D\' 11 uirili] uiri D || femenio D\' 18 karth- B || condam D1 14 sedecim B|| miserumq. (q. om. m.1 s. s m. 2) L 15 conditionis R 16 est autem] autem R1 autem est R2 || karth- B || murabili U n lapide in] lapidem D1 ) [*]( V. ) [*]( 18 )

multitudo omnis captiuorum exceptis paucis principibus uenundata est. ita quarto quam coeptum fuit anno bellum Punicum tertium terminatum est.

Sed mihi quamlibet studiose quaerenti uernmtamen homini tardioris ingenii nusquam omnino causa tertii belli Punici, quam in tantum Carthago accenderit, ut iuste euerti decerneretur, eluxit, illudque me uel maxime mouet, quod, si ita ut in superioribus bellis euidens in adsurgentem causa et dolor accendebat, consultatione non opus erat.

at uero, cum alii Romanorum propter perpetuam Romae securitatem delendam esse decernerent, alii uero propter perpetuam Romanae uirtutis curam, quam sibi semper ex suspicione aemulae urbis inpenderent, ne uigor Romanus bellis semper exercitus in languidam segnitiem securitate atque otio solueretur, incolumem Carthaginem statui suo permittendam esse censerent: causam non ex iniuria lacessentum Carthaginiensium sed ex inconstantia torpescentium Romanorum ortam inuenio.

quod cum ita sit, cur Christianis temporibus imputant hebetationem ac robiginem suam, qua foris crassi, intus exesi sunt? qui porro ante [*]( AVOTORES § 8-§ 11 Orosius adhibitis ad § 9 Augustino C. D. 2, 18 et 3, 21 ac fort. Liuio (cf, Periocha 49), illisque § 10 Christianis temporibus imputant repetitis ex Augustino C. D. 1, 33 ) [*]( 1 comminuto (-ta D2) RD1 || septin∗gentesimo (er. q̊) D aco R || post, anno quam (i. e. anno post quam, corr. m. 2) D 2 paucis (c ex 8 m. 1) R || uenundata] LRDB 3 coeptum] LDB cęptum (ę radendo in e) R inceptum v 6 bolli Punici tertii v 7 karthago R || ut] tuci D1 8 illudque∗uel (eras. 1 et tertiae u lin: prior in ras. m. 1) D 9 ut in] ut D1 ut a D2 || assurgentem (s pro in ras.) R 10 accedebat D1 ||at add. m. 2 ante u. in L ad RaD 13 quam] LD q; al. m. in que mut. R quae v || suspitione R || impenderent D, Grubitz inpenderet LDv 14 semper om. L || exercitatus R2D2 15 ucio (ocio 2) D1 || incolumen D || karth- R 16 statui (i er.) B 17 iniuria (iniu in ras. m. 1) D || lacessentum] LD lacessentium Rv ||karth- R carthaginiencium D || ex om. B 18 sit om. D 19 cum D || inpntant RD || hebitationem Ra habetacionem (heb- 2) D1 || rubiginem D1R 20 exęsi R2 || sexcentos D2 -∂c- B )

Itaque finem uolumini faciam, ne forsitan conlidendo uehementius discussa ad tempus robigine ubi necessarium acumen elicere non possum, superuacuam asperitatem inueniam. quamquam obuiantem asperitatem nequaquam expauescerem, si interioris spem acuminis inuenirem. [*](1 fere om. L 2 karth- R 4 collidendo Rb 5 robigine] D1 rubigine LD2R 6 quaquam RbD quaquam Ra 7 oboiante D1 8 innenirem] sub hoc u. a correctore adnotatum est: contuli (litteris prope cursiuis) L ) [*]( |pauli | orosii-lib- | IIII- explic- | inc-lib- v t | liege in xpo| | iste quaternio quinq. folia habet L fol. 101 (in quo post huc folium deest folium unum, cf. p. 278, 2) ) [*](explicit liber quartus. Incipit | pauli horosi aduersu paganos histo|riarum. liber (numerus deest; uersus pars reliqua ornamento expleta est) litteris uncialibus rubris R ) [*](Explicit liber quartus (nigr.) | incipit orosii histori (rubr.) | arum liber quintus (nigr.) litteris maiusculis D ) [*]( 18* )