Historiae Adversum Paganos

Diris tunc etiam Romani prodigiis territi sunt. nam et solis orbis minui uisus est et apud Arpos parmae in caelo uisae, sol quoque pugnasse cum luna, apud Capenas interdiu duas lunas ortas, in Sardinia sanguine duo scuta sudasse, Faliscis caelum scindi uelut magno hiatu uisum, apud Antium metentibus cruentas spicas in corbem decidisse.

igitur Hannibal sciens Flaminium consulem solum in castris esse, quo celerius imparatum obrueret primo uere progressus arripuit propiorem sed palustrem uiam et cum forte Sarnus late redundans pendulos et dissolutos campos reliquerat, de quibus dictum. est : et quae rigat aequora Sarnus.

in quos cum exercitu progressus Hannibal nebulis maxime, quae de palude exhalabantur, prospectum auferentibus magnam partem sociorum iumentorumque perdidit. ipse autem uni elephanto, qui solus supersedens, supersedens, uix difficultatem itineris euasit; sed oculum, quo iamdudum aeger erat, uiolentia frigoris uigiliarum ac laboris amisit.

ubi uero proximus castris Flaminii consulis fuit, uastatione circumiacentium locorum Flaminium in bellum excitauit.

haec pugna ad Trasumennum lacum facta est. ubi exercitus Romanus infelicissime arte circumuentus Hannibalis funditus trucidatus est; ipse [*]( AVCTORES 0 1 Liuius 22, 1 §2 et §3 usque reliquerat Li- uius 22, 2-3 princ., ubi qui memoratur fluuinsarnus (22, 2 § 2) male confusus cum Sarno ab Orosio, erroris se coarguente insuper laudatis uerbis Vergilianis Aen. 7, 738 0 4 Liuius 22, 3 - 4 princ. § 5 Liuius 22, 4-7 princ. (cf. Periocha et Eutrop. 3, 9 qui aeque atque Orosius XXV milia caesa esse minus accurate memorat) ) [*]( EXPILATORIES 1 Diris-6 decidisse compilauit Paulus 55 ) [*]( 2 minu L1 3 carpenas fsh (improbante h ipso) || interdiae D 4 sardina L1 || phaliscis L 7 flamminum (n in ni corr, al. m.) R || quod D || caelerius (a er.) R 8 inparatum BD || propi∗orem (pi ex pri) B 9 cum]. LRCHT tu| D tum Gv 12 maxime R218 qu∗e (fort. a eras.) L 14 sotiorum r 15 supersidens (i ine corr.) L || difficultatem om. L 16 quo* (o al. m. ex e et eras. m) R || dudum D || aeger erat] ∗egererat (er. a) B 18 circumlacentium D 19 transumennum L trasymennum R transsumen D 21 circumdatus L U funditus trucidatus om. D )

famosum hoc apud Trasumennum lacum certamen fuit tanta clade Romana, maxime cum ita intentus pugnantum ardor extiterit, ut grauissimum terrae motum, qui tunc forte tam uehemens factus est, ut urbes diruisse, montes transtulisse, discidisse rupes et flumina retrorsum coegisse referatur, pugnantes omnino non senserint.

factam ad Trasumennum ruinam sequitur pugna Cannensis, quamuis Fabii Maximi dictatoris tempus medium fuerit, qui impetum Hannibalis cunctando tardauit.

Anno ab Vrbe condita DXL L. Aemilius Paulus et P. Terentius Varro consules contra. Hannibalem missi inpatientia Varronis consulis infelicissime apud Cannas Apuliae uicum omnes paene Romanae spei uires perdiderunt.

nam in ea [*]( AVCTORES § 6 Liuius 22, 7 § 1; 5 § 8; fort. etiam Cicero De diuin. 1, 35 § 78 adhibitus est, sed illa transtulisse (sec. S. S. uelut Iob 9, 5), discidisse rupes Orosio ipsi debentur § 7 \'pugna Cannensis\' Liuius 22, 50 § 1 || Fabii qq.] brouis haec commemoratio corum quae narrantur apud Liuium 22, 9 seqq. prope acoedit ad Periochae et Eutropii 3, 9 uerba; illud cunctando posuit Memor peruulgati illius uersus Enniani Ann. 313 ed. Vahlen cap. 16 § 1—§ 8 III D Eutrop. 3, 10; cf. Orosius 5, 5 § 7 ) [*]( EXPILATORES 12 L. Aemilius ― p. 248, 1 sunt, 4 consul Aem. P., 5 interf., 7 Varro—8 fugit, 9 Нannibal―13 detraxerat compilauit commentator Bernensis Lucani 2, 46 ) [*]( 1 xxu - mil· L uiginti quiaque milia D 2 uɪ mil. L vɪ milia R || exercitu] exercitu nero v || duo mil· L 3 caeciderunt LRa || apud] LRD ad fsh || trasymennum L transsumennum D transimennum (n prima erasa) R 4 maxime Ra maximae D 5 pagnantum] LD pugnantium B || ardor om. L || extiterit] LR eItetiret D 6 tnn (c al. m. s. B.) B 7 discidisse om. D || retrossum D 8 senserunt D || trasymennum LR (t in th mut. L) transsumennum D 9 conensis R canenser D || tabii D 12 cccc · mo . XL · mo (D supra cccc scr. m. rec.) L quingentiBemo quadraginsimo D || lucius RD || p. L publius RbD pulius Ra, item Eutropius; C. corr. fsh 18 terrentius R || uarro―inpatientia om. D || conss· L 15 p∗ene Rb paenae D post uicum aut uires traiectum v || romanę ( fort. al. m. add.) R )

periit enim in eo consul Aemilius Paulus, consulares aut praetorii uiri uiginti interfecti sunt, senatores uel capti uel occisi sunt triginta, nobiles uiri trecenti, pedestrium militum XL milia, equitum tria milia quingenti. Varro consul cum quinquaginta equitibus Venusium fugit.

nec dubium est ultimum illum diem Romani status futurum fuisse, si Hannibal mox post uictoriam ad peruadendam Vrbem contendisset.

Hannibal in testimonium uictoriae suae tres modios anulorum aureorum Carthaginem misit, quos ex manibus interfectorum equitum Romanorum senatorumque detraxerat.

usque adeo autem ultima desperatio reipublicae apud residuos Romanos fuit, ut senatores de relinquenda Italia sedibusque quaerendis consilium ineundum putarint. quod auctore Caecilio Metello confirmatum. fuisset, nisi Cornelius Scipio tribunus tunc [*]( AVCTORES § 3 Varro―fugit Liuius 22, 49 § 14 (cf. 50 § 3; 23, 11 § 9) § 4 Florus 2, 6 § 19 (cf. Liuius 22, 51 et 26, 7 § 3) § 5 Eutrop. 3, 11 (ad interfectorum cf. Valer. Max. 7, 2 ext. 16 et Periocha 23) § 6 Liuius 22, 53 (ct. Periocha) ) [*]( EXPILATORES 7 Varro―10 contendisset exscripsit Paulus 57 sq. 15 senatores — p. 249, 8 ab inferis axpressit Paulus 63, 26 - 64 not. lin. 2 ) [*]( 1 xʟ · ɪɪɪɪ · milia · L xʟɪɪɪɪ (un pro ɪɪɪɪ legi potest) milia B quadraginta quattuor milia D || romanorum 1| (1 linea deletum) L || quaDquam Rb 3 extrema (a in ae al. m.) R || intenaetionis (ae in e) B internicionis D || adducti (n in i) R 4 perˡiit (ii ex ui) D || eo] eo bello R || haec consul aemiIius paulus om. D 5 aut] et R2 || praeturii (r, fort. ae quoque, in ras. m. 1) D || xx R 6 trigenta D xxx R || ccc R 7 xʟ· milia L quadraginta milia D || ∗equitum B || quingeoti] δ R 8 quioq; ginta (na supra q; scr. al. m.) B || ∗equitibus R || uenusium] LRDB (uenesium B); Venuaiam corr. fsh II fuigit D || nec R 9 ultimũl (corr. m. 1, ex―us ?) B 10 poet om. L .11 uictuae D || anolorum D 12 karth- R 13 ∗equitum B 14 reip- L 15 reliquenda Ra || sedibua Ra 16 pntarent D 17 cornilius D )

Romani ad spem uitae quasi ab inferis respirare ausi dictatorum Decimum Iunium creant: qui dilectu habito ab annis decem et septem immaturae inordinataeque militiae quattuor legiones undecumque contraxit.