Huius rei apertissimam ueritatem, Parmeniane frater, agnosce. si tamen hoc nomen fraternitatis frequenter a me [*](11 cfr. Es. 66, 3; Dent. 23, 18; Aug. c. ep. Parm. 2, 5, 10 ) [*]( INCIPIT LIBER QVARTVS (rubr.) R fol. 36 b, Incipit (I rubr.) Liber quartus B, fol. 36* 1, Incipit prefatio Liber Quartus (rubr.) G fol. 36b; addunt RBGvd libri IIII argumentum, quod P exhibet fol. 243* : In (Quart [ruar.] in P, I [rubr.J B) hoc quarto (in lacun. add. m. 2 B) libro (uolumine G, om. RB) indicio (iudicio RBv) dei ostenduntur (ascenduntur R, accenduntur [c prius corr. ex s] B), qui sint hoc tempore peccatores, et quia deus per Hieremiam (iheremiam B) prophetam ludaeis irascitur, non christianis, et quia idola (ipsi add. G) sunt lacus detriti, non Macarius aut Taurinus, sicuti (sicut P) Parmeniano uisum est. Post haec: Incipit Liber Quartus (rubr.) G, v p. 45, sex fere uersus uacant in B 2 frater nobis RB 3 calumnia R ti facta RB esse] est RB dilucidequae (sic) R 4 dixisşęţ (ti 8. I. m. 2) R peccatorum vb 5 ille om. RB 6 nos] uos B presumptionem uestram G 7 sed facite RBvb 8 ut ex vb praesumptio om. RBvb 9 illius] iudicis est Gv et add. in v nosse ueram illius ferre sententiam 11 ungi-metum] uideatur esse timendum G 12 mêtum] meritum B 13 rei om. G pmenine B (sic saepius) )
103
dictum libenter audire dignaris, fac, ut tibi sit fastidiosum, tamen nobis est necessarium, ne forte iuxta probationem huius nominis tacendo rei esse uideamur. si enim tu non uis esse frater, ego esse incipio inpius, si de nomine isto tacuero. estis enim fratres nostri et nos uestri propheta dicente: nonne uos unus deus creauit et unus pater genuit? non enim potestis non esse fratres, cum omnibus dictum sit: dii estis et filii altissimi omnes. et nos et uos unum praeceptum accepimus, in quo dictum est: ne uocetis uobis quemquam patrem in terris, quia unus est pater uester in caelis. saluator noster Christus solus natus est filius dei; sed et nos et uos filii dei uno modo facti sumus, sicut in euangelio scriptum est: uenit filius dei: quotquot eum receperunt, dedit eis potestatem, ut filii dei fierent, qui credunt in nomine eius. nos et facti sumus et dicimur, uos et facti estis et non dicimini, quia pacifici esse non uultis nec audire ipsum filium dei dicentem: felices pacifici, quia ipsi filii dei uocabuntur. Christus ueniens deum et hominem reuocauit in pacem: et fecit ambos unum tollens medium saepem parietis. uos nobiscum, id est cum fratribus pacem habere non uultis. non enim potestis non esse fratres, quos isdem sacramentorum uisceribus
[*]( , 6 Malach. 2, 10 8 Ps. 81, 6 (cfr. Ioh. 10, 34) 9 Matth. 23, 9 13 Ioh. 1, 11 & 12 17 Matth. 5, 9 19 Eph. 2, 14 ) [*]( 1 fastidiosum-ne forte om. v 2 iurla. pr.] iusta probatio v tot probationes Gb 3 oideamur] iudicamur v si enim—esse incipio lineola subscripta not. in G 4 esse] ecce B 6 deus unus G et om. d genuit] genius uel genuis (s del. et t adscr. i. mg. m. 2) G 8 uos autem \'dii G uos et nos G (sed cfr. I. 12) uos sumus qui vb, uos qui d unum om. vb praeceptum . unum d 9 accipimus BB uobis om. B 10 aester om. G 11 coelis, saluator n. Christus. Solus vb 12 dei tramp. ante sumus in v, t t t om. b 13 (juodquod (t s. I. m. 2) R, quodquod B, quotq. (sic) G 14 eis] illis G 15 qui credunt i. n. eius om. BBvb et post nos om. G 16 uos [om. et) facti — n. dicimini lineola subscr. notat. in G . 20 pari (lacuna 3 lilt., sed in mg. supple etis litt, manus claris) uos B 22 iisdem Gb, idem (sic) B, eisdem v ) 104
una mater ecclesia genuit, quos eodem modo adoptiuos filios deus pater excepit. unde huius temporis praescius Christus, quia futurum erat, ut a nobis hodie discordaretis, talia dedit orandi mandata, ut uel in oratione unitas remansisset, ut iungerent preces, quos discrepaturae fuerant partes. oramus pro uobis, quia uolumus, et uos pro nobis, et cum non uultis. aut dicat unusquisque uestrum: \'pater meus, qui in caelis as\', et \'panem meum cotidianum da mihi hodie\', et \'dimitte mihi peccata, quomodo et ego debitori meo\'. igitur si quae mandata sunt, mutari non possunt, uidetis nos non in totum ab inuicem esse separatos, dum et nos pro uobis oramus •- uolentes et uos pro nobis oratis etsi nolentes. uides, frater Parmeniane, sanctae germanitatis uincula inter nos et uos in totum rumpi non posse.
Iam peccator quaerendus est, cuius potuit uel oleum timeri uel sacrificium repudiari. cesset humana suspicio., utriusque partis praesumptio sileat; quis sit peccator, solus indicet deus. legimus in XLVIIII psalmo sub secundo diapsalmate spiritum sanctum dixisse: peccatori autem dixit deus. hoc loco aduertenda est tota mentis intentio et uidendum, quis sit peccator. si enim post quod lectum est: [*]( 7—9 cfr. Matth. 6, 9.11. 12; Luc. 11, 2-4 19 Ps. 49, 16 ) [*]( 2 praecisus (s prius eras.) R, preciosus B 4 ut om. Rv sed sequens I uel m. 2 corr. ita ut uel desit in R, idem om. B permansisset G, remaneret edd. ut iung.-partes Ivneola subscr. notat. in G 5 preces iungerent edd. quas BBv discrepatorw (del. m. 2) R, discrepare B, discreturi G (quos discrepare facerent partes coni. Cochl.) partes] parietes G Rogamus pro G 6 et nos pro nobis (corr. i. mg. m. 2) G. cum] quia G 7 pater noster (corr. i. mg. m. 2) G 8 et (utrimque)] aut G 9 peccata mea G si om. RBv quae emendata sunt G 10 uos...........in totum (i. mg. suppl. m. 2 non) G Q 11 pro nobis (u s. 1. m. 2) R rogamus nolentes G 12 rogatis et si non uultis G oretis vb 18 sancta gemina uincula RB" 17 utrisque (u s. I. m. 2) R qui libri, quid v 18 iudicet Bvb XXXVIII ps. (om. in) BBvb (corr. Cochl.), in quadragesimo nono G 19 diapsalmate (lin. subscr.) G 20 aduertanda B 21 qui libri quod om. RBv, postquam b (cfr. p. 105, 9) )
105
peccatori autem dixit deus, uerba huiusmodi sequerentur, ut diceret: \'tulisti arma, proiecisti te castris, stetisti contra hostes in acie\', timendum erat militi, quia potuit ipse uideri peccator. aut si diceret: \'conparasti merces, peregrinatus es, egisti nundinas, lucri causa quod emeras, uendidisti\', timendum erat negotiatori, quia potuit ipse uideri peccator. aut si diceret: \'fabricasti nauem, struxisti funibus, ornasti uelis, opportunos, ut nauigares, captasti uentos\', timendum erat nautae, quia potuit ipse uideri peccator. aut post quod lectum est: peccatori autem dixit deus, si sequerentur haec uerba: \'dissensio et scisma tibi displicuit, concordasti cum fratre tuo et cum una ecclesia, quae est in toto orbe terrarum, communicasti septem ecclesiis et memoriis apostolorum, amplexus es unitatem\', si haec subsequens lectio con-tineret, nobis timendum erat, nos esse potuimus peccatores. cum autem dicit deus: ad quid exponis iustitias meas et adsumis testamentum meum per os tuum? tu autem contempsisti disciplinam et abiecisti sermones. meos retro; sedens aduersus fratrem tuum denotabas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum. uidebas furem et currebas cum eo et cum adulteris portionem tuam ponebas. haec ad uos dicta sunt omnia. excusate uos ab his omnibus, si potestis.
A uobis enim contempta est disciplina; ut quid recitas [*]( 1 & 10 Ps. 49, 16 16 ibid. 49, 16 . 17. 20. 18. ) [*]( 2 ut] et G tulisti—peccator (lin. subscr.) G proiecisti castr. JRBva processisti de Gb, proiecisti te scripsi stetis (sic) B 3 in aciem G 5 quod\' eras (sic) B 7 instruxisti Gb 9 nauite G ipse om. B aut si post G, aut. postquam b (cfr. p. 104, 21) 11 dissentio G scismata Bv displicent v 12 tuo om. G quae est om. G 13 et om. G 15 nos esse potuimus esse B, nos potuimus esse G * 16 Ut quid G iustificationes G 17 adsnmis (s s. I. m. 2) R testamentum tuum B 19 aduersum Bvb denotabus] detrahebus G (loquebaris Uulg. sed cfr. p. 107, 18) 21 occurrebus BB, concurrebus v adulteris port.] mechis particulam G (elr. p. 111,15) 23 omnibus om. G )
106
testamentum, qui testamento non seruis, in quo descripta est disciplina, quam seruare non uultis? non enim potestis dicere uos eam seruare, contra quam militatis. deus dicit: quaere pacem et consequeris eam; tu repudiasti pacem: non est contemnere disciplinam? in euangelio legitur: pax hominibus in terra bonae uoluntatis; tu nec uoluntatem bonam uis habere nec pacem: non est contemnere disciplinam? item in psalmo CXXXII legitur: ecce quam bonum est et iucundum habitare fratres in unum; in unum habitare cum fratribus non uis: non est contemnere disciplinam? Christus dicit in euangelio: qui semel lotus est, non habet necessitatem iterum lauandi; tu rebaptizando iterum lauas: non est contemnere disciplinam? deus dicit: ne tetigeritis christos meos neque in prophetas meos manum miseritis; uos tot sacerdotes dei honoribus expoliastis: non est contemnere disciplinam? Christus dicit: inde scio, quia discipuli mei estis, si uos inuicem diligatis; odio nos habetis, fratres utique uestros, nec apostolos imitari uoluistis, a quibus etiam negator dilectus est Petrus: non est contemnere disciplinam? exponis iustificationes dei et adsumis testamentum eius per os tuum. quomodo disputas: quaere pacem, cum non habeas pacem? quomodo
[*]( 3 & 22 Ps. 33, 15 5 Luc. 2, 14 8 Ps. 132, 1 11 Ioh. 13, 10 14 Ps. 104, 15; I Para!. 16, 22 17 Ioh. 13, 34 20. 21 cfr. Ps. 49, 6 ) [*]( 1 testamentum non seruas vb scripta est disciplinS (-- del. m. 2) G 3 seruare eam G seruasse RBv 4 consequaris b et tu G non] utique hoc G (idem u. 7, 13, 16, 20) 6-8 tu nec uol.-contemnere disc. om. b 8 in ipso psalmo 132° G 9 est om. BG quam iocundum G fratres (s. I. m. 2) R, om. d in uno habitare libri 10 numquid non est G 12 iterum necessitatem vb 13 dixit G 14 christianos meos v 15 manum miseris G honor. spoliastis G * 17 unde v 18 nos. odio nos Gb 21 adsumis (s s. I. m. 2) B eius om. v 22 disputas] dicis d (fortasse legendum dicere potes, cfr. I. 2) cum tu non vb hab. pacem testamentum non sernas RBv (desunt recitas et testamentum et in quo descr. e. disciplina p. 107, 1. 2) quomodo addidi ) 107
testamentum recitas et testamentum non seruas, in quo descripta est disciplina?
Electi estis, qui sedentes populum doceatis, et detrahitis nobis utique fratribus uestris. quoniam, sicut supra dixi, una nos mater ecclesia genuit, unus nos deus pater excepit, et tamen scandala contra nos ponitis mandando singulis, ne nos salutent, ne a nobis dignationem accipiant. considerate uerba superbiae uestrae, considerate tractatus, considerate mandata, actus quoque uestros reuoluite et inuenietis oleum uestrum timuisse, qui rogabat. nullus uestrum est, qui non conuicia nostra suis tractatibus misceat, qui non aut aliud initiet aut aliud explicet. lectiones dominicas incipitis. et tractatus uestros ad nostras iniurias explicatis; profertis euangelium et facitis absenti fratri conuicium; auditorum animis infunditis odia, inimicitias docendo suadetis, haec omnia dicendo contra nos scandala ponitis. ergo unicuique. uestrum dictum est: sedens aduersus fratrem tuum denotabas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum. dum peccatorem arguit et sedentem increpat deus, specialiter ad uos dictum esse constat, non ad populum, qui in ecclesia non habent sedendi licentiam. uides ergo procul dubio uobis inputari debere, cum dicit deus: sedens aduersus filium matris tuae ponebas scandala. unam matrem nos habere iam totiens conprobaui nec uos negare [*](17 & 22 Ps. 49, 20: ) [*]( 1 testamento non seruis G (sed cfr. p. 106, 1. 2); hic est ordo in d: testamentum recitas-est disciplina: quomodo dicis-habeas pacem (p. 106, 21) 3 electi] lecti coniec. Casaub. (i. e. \'scriptum est de uobis\') 8 tractatus mandata BBv 9 actusque B et om. RBvb et inuenietis-qui rogabat del. Dup. quae non cohaererent cum praeeedentibus aut sequentibus llautom. Gb 12 initet v (scrips. Cochl. mutet) aut] et Gb 15 animas infigitis RBv odio v inimicitias suadendo (docetis add. Barth.) docendo suadetis v 18 denotabus] detrahebus d (cfr. p. 105, 19) 19 dum peccatorem-ponebus scandala (u. 23) om. G dum om. RBv 21 habet edd. praeter v )
108
potestis qui contra nos scandala ponitis, dum aliqui uestrum et non intellectas proferunt -lectiones, ut auferant etiam illud, quod inter omnes solet esse commune, salutationis uidelicet officium. nam et uos ipsi aliqui in perfunctoria salutatione oscula denegatis solita et docentur multi, ne aue dicant cuiquam nostrum, et uidentur sibi hoc de lectione, sed non intellecta mandari ignorantes, de quibus apostolus hoc diierit: cum his nec cibum capere; aue illi ne dixeritis; serpit enim eorum sermo uelut cancer. dixit hoc de haereticis, quorum coeperat illis temporibus uitiosa esse doctrina, qui subtili seductione uerborum morbis obscure serpentibus corrumperent fidei sanitatem: ut Marcion, qui ex episcopo apostata factus inducebat duos deos et duos Christos, ut Praxeas, qui argumentabatur patrem passum esse, non filium, ut Ualentinus, qui conabatur carnem Christo subducere. • horum est sermo, qui habuit cancer ad fidei membra uexanda. talis sermo est et Scorpiani haeretici, qui negabat debere esse martyria. sed uenena sua sibi seruent nec eorum relatio auditorum intellectus simplices uel leuiter uexet. huius igitur
[*](8 I Cor. 5, 11; n Ioh. 10 9 II Tim. 2, 17 ) [*](2 et & etiam om. G 8 quo B omnes homines Gb 5 oscula solita denegatis Gb ne nos salutent ne uel aue G 6 cuique b 7 mandare JRBvb hoc om. G 8 aue illi-uelut cancer om. G 9 serpi (lacuna 4 litt., tur eras. uidetur) enim B de (a. r l. m. 2) B 10 ceperat BG 12 conramperent (r 8. I. m. 2) B M Marchion G I 18 et duos scriptos (x 8. l. m. 2) B, et duos scrixptos (sic) B, et duos scriptos v 14 ut] aut B Praxeas] ebion BB, hebion Gb, simon v; pro Ebtonis nonwne Balduino iam suspecto Praxeae, qui haereseos supra laudatae auctor perhibdvr, nomen rettituit Dupift. tntereidisae (Jliqua arbitratus uelut: nt Ebion, qui Christum dicebat esse merum hominem (qtftU quid- postea Photino ad- signamtur p. 109, 6), ut Prazeas, qui argumentabatur sq. quem arg. se patrem esse (om. paaum) v 16 snb Chr. subd. B 16 quem h. cancer G, qui h. cancrum vb 17 talis est et sermo G Corpiani RBvb, scaepiani Albasp. ex cod. Tiliano scr. negat G 18 sed] et b, scilicet d serpent RB, serpant v, seruet b ne eorum elatio G ) 109
sermo est, qui uitandus est, ne serpat sicut cancer. dictum est hoc et de Ario, qui conabatur docere filium dei ex nullis substantiis factum esse, non ex deo natum; cuius doctrina, nisi in Nicaeno concilio a trecentis decem et octo episcopis dissiparetur, pectora multorum sicuti cancer intrauerat. dictum est hoc de Photino praesentis temporis haeretico, qui filium . dei ausus est dicere tantummodo hominem fuisse, non deum. potuit hoc et de nobis dici, quia uester sermo animis et auribus aliquorum non leue intulit cancer. uester enim sermo est, quem ad pacis filios habetis, dum dicitis: \'peristis, adtendite post uos; peribit anima uestra; quamdiu uos tenetis?\' sic fecistis de fidelibus paenitentes, sic mortificastis in sacerdotibus honores. ecce et uester sermo est, qui serpit uelut cancer hodie, ut salutatio et conuictus prohibeatur. noster sermo quid tale facere potuit, qui simplici doctrina filios pacis retinemus, non alienos seducimus nec quemquam exterminamus? manifestum est igitur uos contra nos cotidie scandala ponere et longum est percurrere omnes modos, quibus nobis detrahitis, et omnia genera, quibus scandala ponitis.
Nam et cum dicit: uidebas furem et concurrebas cum eo, de qua re hoc putatis dictum esse? numquid de subducto uestimento aut de inuolato gremio aut de aliquibus rebus, quae ablatae uel lucra uel damna inter homines [*](10 cfr. IY, 11 20 Ps. 49, 18 ) [*]( 1 serpiat (i perduct. m. 2) G 2 hoc (s. I. m. 1) B arrio JRBvb 3 doctrinam B, doctrina/ihsi (distinz. et Į- add. m. 2) B 4 in om. Gvb e niceno libri a CCCXVHI G decim (e s. I. m. 2) R, decim B tor 5 peccata (tor 9. I. m. 2) B, peccatoz (sic) B 6 fotino libri 7 non et deum G 8 quia et G sermo nester BG 9 leuem BBvb cancrum vb 10 haberetis B peristis] perdistis v (adn. Cochl. perditi estis) 11 post nos v perinit G, periit b 13 uelnt] sicut G 14 salutationes vb conuentus G prohibeatis vb 16 erterminauimus G 17. cotidie om. G 18 ponitis v et longum-scandala ponitis om. v 19 genera om. BB 20 et (utrimque) om. G 21 putatis hoc G 22 aut inuiolato (om. de) G (sed cfr. p. 110, 5. 17) uiolato (ante u eras. i) B 23 aut lucra aut damna G )
110
faciunt? equidem sunt et ista prohibita; sed in hac lectione illa furta increpat deus, quae sibi sunt facta. quaeritis, quae furta sunt deo facta? apud uos inueniuntur. possessio dei est turba fidelium, ex qua cotidie fur diabolus cupit aliquid inuolare, qui christiani aut christianae uult uel mores ex aliqua parte corrumpere et si non totum hominem sed quodcumque de homine rapere. talem furem cum uideatis contra nos uim facere, uestris operibus adiuuistis; nam neminem fugit, quod omnis homo qui nascitur, quamuis de parentibus christianis nascatur, sine spiritu inmundo esse non possit, quem necesse sit ante salutare lauacrum ab homine excludi et separari. hoc exorcismus operatur, per quem spiritus inmundus depellitur et in loca deserta fugatur. fit domus uacua in pectore credentis, fit domus munda; intrat deus et habitat apostolo dicente: uos estis templum dei et in » uobis deus habitat. et cum deo unusquisque plenus sit, de quo fur diabolus aliquid inuolare contendit, uos rebaptizando exorcizatis hominem fidelem et dicitis deo habitanti: \'maledicte, exi foras\', ut conpleatur, quod a deo dictum est per Ezechielem prophetam: et maledicebant mihi in populo meo propter plenam manum hordei et buccellam, ut occiderent animas, quas non oportuit mori, dum adnuntiant populo meo uanas seductiones. audit
[*]( 15 I Corr. 3, 16 20 Ez. 13, 19. ) [*]( ae 2 deus qui (ae s. 1. m. 2) R. qui B queritis quare furta sint G 4 ex quo RB 5 & 17 inuiolare (i tned. del. m. 2) G qui om. RB-v qui in quouis - christiano aut christiana sq. G, (om. qui) b 7 rapere] sapere RB cum contra nos uultis facere G contra nos eum facere v 10 spiritu mundi BBvb, sp. in mtmdo G (cfr. I. 13) posse libri 11 necessit sit (sic) B ante saculare BB 13 repellitur G 14 deus intrat (add. trangpos. signo) B 16 inhabitat G 17 de quo] unde G rebaptizandos (s eras.) B . 19 maledicti (e 8. I. m. 2) R,B compleretur G 20 per prophetam dicentem RB 21 propter—buccellam om. G plenam] Cochl. add. propter pugillum hordei et fragmen panis, quae swnt in Uulg. bucellam (c s. I. m. 2) B, buscellam B 22 occideret G 23 dum—seductiones om. BBvb ) 111
ergo deus iniurias non sibi debitas et huiusmodi habitaculum deserit; et homo, qui deo plenus in ecclesiam intrauerat, egreditur uas inane. diabolus, qui uolebat quasi fur aliquid inuolare, adiutus operibus uestris uidet totum suum factum esse, unde uolebat paululum aliquid tollere. ergo de uobis dixit deus: uidebas furem et concurrebas cum eo. denique in euangelio sic scriptum est: cum autem deus deseruerit hominem, remanet uas inane, spiritus autem inmundus errans per loca deserta ieiunus dicit: domus mea uacua est — hoc est dicere: qui me excluserat, exclusus est - reuertar illuc et habitabo; et adducit secum alios septem saeuiores et habitabit illic et erunt hominis illius peiora nouissima, quam quod fuerunt prima. hoc est: uidebas furem et concurrebas cum eo et cum moechis particulam tuam ponebas. haereticos dicit moechos et moechas ecclesias illorum, quas aspernatur et repudiat Christus in canticis canticorum, quasi dicat: quid mihi conligitis non necessarias? una est dilecta mea, una est sponsa mea, una est columba mea, id est catholica, in qua et uos cum esse possetis, rebaptizando inter moechos particulam habere uoluistis. et quoniam uos esse peccatores diuino testimonio manifestissime conprobatum est, etiam illud ostensum est tua auxilia contra te militasse; in auxilium enim addideras
[*]( 6 & 14 Pa. 49, 18 7—14 Matth. 12, 43—45 19 Cant. 6, 8 ) [*]( 2 in ecclesia Gv 3 egredietur G aliquid (imo i. mg. Bcript. et repetit. in fol. seq.) G 4 inuiolare (corr. sicwt p. 110, 5)de homine G esse factum G 5 de om. G 6 et om. G currebus Gb 7 sic D om. MB 10 dicet RBvb 12 alios om. G senioree (u s. I. m. 2) G, nequiores coni. Coclal. habitauit 1IB 13 quam fuerint G quam quae b 14 et currebus (sed cfr. I. 6) G 15 moechis] mestis B (sic et infro); sed cfr. p. 105,21 17 quas et asp. G 18 necessana G 21 mechos hereticos G 22 manifestissime om. G 23 ostensum (om. cst) G tua] tu B 24 enim] meam v addideras] adduxisti G, addnxeras edd. praeter v ) 112
prophetam, in quo lectum est: sacrificium peccatoris, quasi . qui uictimet canem. iam peccatores uos esse, si pudor est ullus, cum dolore cognosce.
Etiam illud disce, cuius uox sit: oleum peccatoris non ungat caput meum. tu enim non intellexisti, cuius haec uox sit, utique Christi, qui necdum unctus fuerat, cum rogaret, ut oleum peccatoris non inquinaret caput eius. haec tu non intellegens dixisti: quia Dauid propheta timuit oleum peccatoris. a Samuele iamdudum perunctus fuerat, qui can-. tabat; non fuit ratio, ut iterum ungeretur, ergo uox est Christi dicentis: oleum peccatoris non ungat caput meum. preces sunt, non iussiones, desideria sunt, non praecepta. nam si iussio esset, diceret: oleum peccatoris non unget caput meum. uox igitur est filii dei iam tunc metuentis oleum peccatoris incurrere, id est cuiusque hominis, quia nemo est sine peccato nisi solus deus. ideo filius eius timuit oleum hominis, quia foedum fuerat, ut deus ab homine ungeretur. ideo deprecatur patrem, ut non ungatur ab homine,. sed ab ipso deo patre. petit ergo filius; uideamus, an [*]( 1 Es. 66, 3 4 & 11 Ps. 140, 5 9 efr. I Reg. 16, 13) [*]( 1 letum est B 2 uoa peccatores G si nllxis est pauor cum pgdore (corr. i. mg. m. 2 u) G 3 cognosce] recognosce d 5 ungvat m. 2 B (idem l. 11, 14), impinguet G (hic psdlmi locus in edd. et argumentum c. 7 praemissus ungat exhibet, quod ipso capitis initio uerbo inpinguat uariatur), unguet v, unget b 6 cum] dum G 7 rogaretur B ut om. BB non impinguet G, impinguaret edd. i 8 qua (i s. I. m. 2). G 9 perunctus] puero dei unctus G, puer unqtus b 10 & 18 ungperetur m. 2 Best uox G 11 unguet v, unget b 14 ungat Bb, impinguet G, unguat v est igitur filii (om. dei) G filius B igitur eat-aestimatur in idolo uirtus (p. 115,13) hoc loco omissa in b (p. 50) sed p. 62 inserta lib. V, 1 (p. 119, 3J post verba ludaeorum. Et cum, ita ut sequantur est igitur filii dei sq. metuentis] tuentis B met. ne homo eius oleum peccatoris incurreret G 16 incurrernnt b cuiuscumque G, eiusdem v 16 est qui non est peccator BBv, nemo non est peccator b 17 erat Gb 18 precatur G patrem (8. l. m. 1) B, om. G 19 deo] domino BBvd petit] perit B )
113
consenserit pater. hoc spiritus sanctus indicat et manifestat in psalmo XLIIII, ubi ait ad ipsum filium: unget te dominus deus tuus oleo exultationis aliter a consortibus tuis. consortes fuerant Iudaeorum sacerdotes et reges, quos singulos unctos ab hominibus constat. sed quia filius a patre, deus a deo erat ungendus, secundum quod filius petiit et spiritus promissa nuntiauit, conpleuit pater in Iordane; quo cum ueniret filius dei, saluator noster, ad Iohannem ostensus est his uerbis: ecce agnus dei, hic est, qui tollit peccata mundi. descendit in aquam, non quia erat, quod in deo mundaretur, sed superuenturum oleum aqua debuit antecedere ad mysteria initianda et ordinanda et inplenda baptismatis ; lotus cum in Iohannis manibus haberetur, secutus est ordo mysterii et conpleuit pater, quod rogauerat filius et quod nuntiauerat spiritus sanctus. apertum est caelum deo patre ungente, spiritale oleum statim in imagine columbae descendit et insedit capiti eius et perfudit eum: oleum digestum est, unde coepit dici Christus, quando unctus est a deo patre; cui ne manus inposita defuisse uideretur, uox audita est dei de nube dicentis: hic est filius meui, de quo bene sensi, hunc audite. hoc est
[*]( 2 Ps. 44, 8 9 Ioh. 1, 29 15 cfr. Matth. 3, 16 20 Matth. 3, 17; Luc. 9, 35; II Petro 1, 17 ) [*]( 2 in quadragesimo et quarto psalmo G ad suum fil. G te deus deus (sic) G 3 aliter a] pre G (ut est in Uulg.) 6 deus adeo B 7 petit codd. et om. d promissa om. v compleuit et G, et compl. d 8 quo] qui RBv uenisset b noster om. B 9 his uerbis et agnus dei hic om. G, sed i. mg. ad ostensus  adn. m. 2 haec: ✓v. populis his uerbis dicens Ecce agnus dei, sed saepius perduxit m. 2 10 in aqua RB 11 sed uenturum vb 12 ad ministeria RBv (cfr. I. 14) et ante ordin. om. G 13 baptismatis locus (sic), cum v 14 ordo ministerii BBv 15 nuutiauerauerat (sic, in ras.) B 16 in imaginem R, (coniunct.) B 17 et sedit BBv perfudit eum et digesta est RBv, perfudit oleum et digestum est G, perfudit eum unde b, perfudit oleo unde d, perfudit eum: oleum digestum est scripsi 18 unde] unctus v dici om. RBv 19 cui nec B m. impositio Gbd 20 hic-audite lineol. subscr. in G ) [*]( XXVI. ) [*]( 8 ) 114
igitur, quod lectum est: oleum peccatoris non ungat caput meum. rationem ueritatis, frater Parmeniane, uel sero addisce, quoniam nunc tempus est inuenire discendi.
Et illud, quod in Salomone propheta lectum fesse dixisti: filios adulterorum inconsummatos, et spuria uitulamina altas radices dare non posse, hoc et simpliciter dictum esse intellegi potest. unde si figuram facias, ueros adulteros excusasti. sed fac, ut figuraliter dictum sit: hoc de haereticis dictum est, apud quos sunt sacramentorum falsa conubia et iri quorum toris iniquitas inuenitur, ubi in exterminium fidei corrupta sunt semina. dum Ualentinus filium dei in phantasmatis, non in carne fuisse contendit, fidem suam suorumque corrupit. natiuitatis eorum semen exterminatum est, qui non crediderunt filium dei in carne natum de uirgine Maria et passum in carne.
Nam et illud, quod in Hieremia propheta te legisse commemoras, exhorruisse caelum, quod duo maligna fecerit populus dei, ut derelinquerent fontem aquae uiuae et foderent sibi lacus detritos, qui non possent aquam continere: legisti quidem, sed, ut se res habent, intellegere noluisti; studio criminandi ad conuicium catholicorum cuncta [*](1 Ps. 140, 5 5 Sap. 3, 16; 4, 3 18 Hier. 2, 13 ) [*](B quoniam] quam nunc v tempus discendi inuenisti G, tempus inu. disc. d, non est tejnpus uel nunc non tempus est iuuenile discendi coni. Casaub., tempus est inuenisti discendi b 4 in psalomone B lectum est (om. dixisti) G 5 filios] oleum peccatoris et adulterorum in consummatos (s fin. eaep.) esse G consummatos RB, consumatis v uitulamine (e perilwc. et in mg. cum. m. 2 a) G 6 alta B 7 ueros] flros G 8 sit om. G 9 sacramentum (sic) B falsa conniuia G . i 10 toris] choris vd (sed cfr. libr. Sap. III, 16) inter exterminuin * P (corr. 8. I. ct i. mg. in add. m. 2) G 12 in fkntasmate Gb 13 con- . rupit (r 8. I. m. 2) R, corrumpit G est exterminatum G 14 incarnatum de Maria uirgine G 15 ma I maria B 16 quod iniheremia (sic) B propheta om. G 17 commemorasti Gb 18 populus dei fecerit vb 19 foderunt G possunt G aque B 20 res se habet G habet b )
115
conponens multum ad arbitrium tuum declinare conatus es. si enim putas per prophetas sic dicta esse omnia, ut ad tempora nostra pertineant, excusasti Iudaeos, de quibus haec dicta esse constat, qui dimiserunt deum uiuum, deum uerum, deum, qui illis beneficia praestitit, et fecerunt sibi idola, hoc est lacus detritos, qui non possunt aquam continere. in deo perennis maiestas exundat, sicut in fonte aqua largiter fluentibus uenis exuberat: idola uero si non fiant, non sunt, et lacus si non fodiantur, sinus capaces habere non possunt; lacus sine arte et ferramentis cauari non potest nec idolum sine artifice fieri potest. in idolis uirtus naturalis nulla est, sed hominum errore adiungitur et adplicatur; aestimatur in idolo uirtus, quae illic nata non est: lacus est arte detritus, cuius fabrica uexatio est, ut aquam nec de se habeat et acceptam continere non possit; sic et idolum nec de se est
[*](5 cfr. Hier. 2, 13 ) [*](1 declinare] destinare RBv es om. G 2 putas /x prophetam sic dictum esse ut omnia ad temp. (». mg. m. 2 /v per) G 3 excusa tu RBvb (sed cfr. p. 114, 8) 4 deum unum (». mg. m. 2 uiumn) Gv aerum deum om. G 5 in illis B prestiterat G 6 possent G in deo] ideo RBvb 7 maiestas exundat] male destans exultant RBv (defluens pro destans coni. Cochl. et pergit exultat), perennes mare detestantes exultant coni. Barth. fonte qui largiter fluentibus Gd n 8 exuberant RBv (recepi, quae proposuit Casaub.) fiat (n s. I. m. 2) R i non sum B 9 lacus nisi RBv fodeatur (sic, i\' s. I. m. 2) Rv, fodeatur B potest vb 10 possunt G idolQ? (corr. m. 2) R 12 sed meror hominum (hom. meror v, h. errore Cochl.) adiunguntur et applicantur RBv aestimantur idola uirtus v, aestimatur in illo uirtus aquae quae .. coni. Casaub. in om. RB in idola G 13 uirtus] iustus aiue uistus B, sequuntur in v haec initio dictionis tuae tractaueras (cfr. p. 119, 3 et transpositionis initium p. 112, 14) afte] iste d (quod iam suaserat Casaub.) 14 fabrica uexationes ut RB, f. uexatione v (corr.Cochl. uitiata est), f. uexatio est Gb, cuius si fabrica uitiata est aquam nec habeat coni. Casaub. ut aquam-nihil est om. b de habeat (om. se) R, (coniunct.) B, de se om. v 15 accepta RB posse RB deest (om. se) B ) [*](8* ) 116
aliquid et, dum colitur, nihil est. hoc est, quod dixit deus, duo mala fecisse populum suum, quia dereliquerunt fontem aquae uiuae et effossos ac detritos sibi fecerunt lacus. etenim Iudaeorum populus deseruerat ueram aquam, non nouerat maiestatem dei et idolorum inquinatam sectatus fuerat religionem. hoc est, quod dolet deus, hoc est, quod dicit caelum exhorruisse. nam et per Esaiam prophetam idem dei dolor est, dum in hoc duo testatur elementa, dum dicit: audi, caelum, et percipe auribus, terra: filios generaui et exaltaui, ipsi autem me dereliquerunt. quare non de hac lectione aliquid, frater Parmeniane, dixisti? an quia hic non est aqua nominata? intellegeris enim studio criminandi sic pulsasse legem, ut, ubicumque aquam scriptam legeris, praestigiis quibusdam ad inuidiam conligeres, et euerriculo quodam malitiae argumentorum intexto ad te omnia, quae sunt bona, traxisti. nam qualis est tuus intellectus in hoc capitulo Hieremiae, cum clamet deus se desertum esse et sic effossos lacus — pro se irascitur, non pro re sua; aqua. enim baptismatis res dei est, non deus — et si putatis desertos esse, quando apud uos fuerunt, qui apud nos baptizati sunt, ut merito uestri desertores ad nos uenire
[*]( \'2 & 17 cfr. Hier. 2, 13 9 Es. 1, 2 ) [*]( 2 quod se (loco quia) derelinquerent G quia se reliquerat b 3 defossos G. (sed cfr. I. 18) 4 ueram quam nouefat G, ueram quam non nouerat b 5 dei om. Gb et om. v secutus Gb, sec/catus B fuerat] est RB 7 caelum om. RBv deus exhorruisse v ysayam B prophetam om. Bvb idem] id 8 (ligat. m. 2) G 8 dolores dum RB dicit] ait edd. 10 derelinquerunt G, (n med. del.) B 11 aliquid om. G 12 aqua nominata non est G intelligeres (sic) G 13 sic palpasse Gb ubique B scriptum RBv 14 collegisse libri, v (natum fortasse ex collegisies), colligeras b et curriculo RBv 15 quodam maliciae quodam arg. B 17 iheremie B clamaret b deus sedeasertum (ligauit m. 2) B 19 si uos G et si putatisuiderentur om. b 20 apud nos fuer. BG qui] qui" M, quia B 21 ut om. d ) 117
uiderentur? probatum est ergo te non contra nos, sed contra uos dixisse, quod a te dictum est de oleo et sacrificio peccatoris.
[*]( 1 uiderentur] sequuntur in libris et in vb quae Dupinius l. III suprema uindicauit quare uides—aditus clausit I (cfr. p. 101, 9) et exeipvwnt quae supra sunt probatum est sq. 2 quod ante dictum Bv sacrificio altaris B a peccatoris] EXPLICIT LIBER QVARTVS (rubr.) R fol. 42 b, Explicit liber quartus B fol. 42 b 1; Amen . Eiplicit . liber . Quartus G fol. 42» ) 118
Traditores legis qui fuerint et auctores scismatis, in primo libro manifestissimis documentis ostendimus, et apud nos esse unam ueram ecclesiam catholicam secundo monstrauimus; tertio uero probauimus, quae aspere facta esse dicuntur, ad nos minime pertinere et uos magis peccatores esse indicio diuino docuimus. iam de baptismate hoc loco dicendum est; in qua re, quae nunc agitur, quaestio tota consistit, quod baptisma uestra uiolauit audacia, dum id uoluistis iterare, quod semel mandauit Christus esse faciendum. quod nec tu negas, frater Parmeniane, quia in principio tractatus tui multa contra uos pro nobis, quae sunt nostra, dixisti. [*]( INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI QVINTI (rubr.) R fol. 42 b, Incipiunt capitula libri quinti B fol. 42 b 1, Incipit praefatio in Quintum Librum G fol. 42 *■; addunt RBGvd libri V argumentum, quod exstat in P fol. 243 : In hoc quinto (Quintus [rubr.] hoc quinto P) libro (libello G) ostenditur quia (qui v, quid i. mg. Cochl.) in baptismate homines operantur et quia deus lauat et Christus eius dat quod in baptismate accipitur (aCcepitur P) et quia rebaptizati regnum dei possidere (om. RBv) npn possunt (possidebunt RBv) et quia perdiderunt uestem nuptialem (et quia perdid. u. nupt om. PRBfJ) INCIPIT LIBER QVINTVS R, Incipit liber quintus B, Explicit I Incipit liber Quintus Sancti Optati G 2 traditores] Nam et (utrumque om. b) qui fuerunt (fuerint b) traditores et auctores (om. legis qui f.) RBvb, quae verba — hoc loco dicendum est ad argumcntum referuntur in b ita ut indpiat lib. V: Inquire (pro in qua re) quae nunc agitur v, sed Oasaflb. eo inprimis uexatus quod huius libri initio primi secundi tertii libri fit mentio, quinii adnuntiatur argumentum, quartus prorsus neglegitur, lilw. V ordientem facit uerbis lilw. IIII claudentibus: Probatum est ergo-peccstoris et addit libro quarto. Iam et qui fuerint traditores sq. 4 et ueram Gb 6 aspera RBv 7 iudicio Bv 8 est om. B in qua re] inquire b 10 iterari G esse faciendum OM. RBvb 11 quia] qui G in om. G 12 pro nobis RB )
119
commemorasti enim in conparatione baptismatis semel factum esse dilunium et unam circumcisionem fuisse ad populum Iudaeorum. et cum haec initio dictionis tuae tractaueris, in processu tractatus tui tamen horum inmemor factus es inducendo duas aquas et argumentis de aqua uera et falsa dicturus principium sermonis tui insipienter praestruens ordinasti; infirmando confirmas sancti baptismatis unionem, de circumcisione Iudaica quasi fundamentum iactare uoluisti, quod baptisma christianorum in Hebraeorum circumcisione fuerat adumbratum; defendisti catholicam, dum inpugnas. etenim in progressu tractatus tui alterum te inanire professus es, ut alterum replere uidereris. extra haereticorum baptisma dum dicis alterum et alterum, licet diuersa ostendere conatus sis, non possis negare, quia duo sunt; ex quibus dum conaris auferre alterum, laborasti, ut de secundo quasi primum facere uidereris. circumcisio autem ante aduentum baptismatis in figura praemissa est et a te tractatum est apud christianos duas esse aquas; ergo et apud Iudaeos duas circumcisiones ostende, alteram meliorem, peiorem alteram. hoc si quaeras, non poteris inuenire. Abrahae prosapia, qua Iudaei censentur, hoc sigillo se insigniri gloriantur. ergo talis debet ueritas sequi, qualis eius imago praemissa est. nam et deus, qui uoluit ostendere rem singularem post esse debere insequente
[*]( 1 cum memorasti G 2 apud populum Gb 3 post haec Xeguntur in v. p. 52 quae libr. IIII, 7 omissa sunt igitur filii dei-aetltimantur idola . uirtus (cfr. p. 112,14) haec in principio initio G distinctionis B male (e corr. ex o R) tractaueris MB, late tr. b, male tractaueras v 4 tamen om. Gb 5 et argumentis] lethargo mentis Cochl., argum. om. d (sed cfr. indic.) 6 tui om. G praeatringens RB, praesciens v, perstruens b 7 confirmans G 8 circumcisionem (m fin. del. m. 2) G iacta reuoluisti B 9 quod] quia G 11 sed enim RB in processu G te om. B 12 baptismata Gvb 14 quia duo] qui ad uos B 15 auferrfl (sic) B 16 autem et aduentum om. RBv, autem om. b 20 prosapia] pro вapięųţię. (del. et a s. I. ser. m. 2) R, pro sapientia Bv (prosapiam i Oochl.) qua] qua (i s. I. m. 2) G 21 tales (i corr. m. 2) 2t. tales B 28 rem (in ras.) G, om. Rv postea debere esse G, postea esse debere b sequente BB, in sequente Gv insequente ueritate om. b ) 120
ueritate, non de auricula, non de digito uoluit aliquid tolli, sed ea pars corporis electa est, unde peritomen semel ablatum salutare in illis faceret signum, quod non potest iterum fieri. semel enim factum seruat salutem; si iterum fiat, potest adferre perniciem. sic et baptisma christianorum trinitate confectum confert gratiam; si repetatur, facit uitae iacturam. quid tibi igitur placuit, frater Parmeniane, rem singularem proponere et contra hanc licet diuersa duo baptismata conparare, unum uerum, alterum falsum? sic enim postea disputasti duas aquas esse, [cum] uobis unam uindicans ueram, alteram nobis mendacem adscribere uoluisti. post hoc etiam cataclysmi fecisti mentionem; erat quidem imago baptismatis, ut inquinatus totus orbis demersis peccatoribus lauacro interueniente in faciem pristinam mundaretur. sed qui postea dicturus eras extra haereticorum morbidos fontes esse etiam aliam aquam, id est mendacem contra ueram: ut quid cataclysmum, quod semel fuit, commemorare uoluisti? si ita est, ostende prius duas arcas etsi non similes et duas columbas dispares diuersos ramos ore suo portantes, si aquam ueram et falsam probaturus es. aqua igitur sola et uera illa est, quae non de loco, non de persona sed de trinitate condita est. et quia dixisti et aquam esse mendacem,
[*]( 19 cfr. Gen. 8, 8 sq. ) [*]( nn 2 de (un 8. I. m. 2) B, deperitomen (om. syll. un) B perito men/semel (dist. m. 2) G, deperito mensemel v (adscr. i. mg. Cochl. deperire ut semel, quae recepit Bald.) 3 faciat RBvb signum et sic ut non possit iterum fieri (J 4 seruit ad salutem Casaub. t _c possit G 5 agferre (f s. I. m. 2) B, auferre (sic) B si (c s. I. m. 2) G, I sed B 7 igitur tibi vb 8 econtra (t 8. I. m. 2) R, et (s. I. m. 1) contra B e diuerso coni. Cochl. 9 si enim BB 10 cum om. libri 11 alteram om. BBvb 12 quidam (e s. t. m. 2) R 13 dimersis BB, demersis (emersi corr. in litura) G 14 in (eras.) B facie pristina RBv sed quid G 16 aquam] quam BB 17 cathaclysimum (sic) G fuit] fit BB, sit v ita es B 18 etsi] et RBv, om. b ) 121
etiam . hoc disce, ubi eam poteris inuenire: apud Praxeam Patripassianum, qui ex toto filium negat et patrem passum esse contendit. et cum sit filius dei ueritas, sicut ipse testatur dicens: ego sum ianua et uia et ueritas — ergo si filius dei est ueritas, ubi ipse non est, mendacium est. cum apud Patripassianum non est filius, non est nec ueritas, et ubi ueritas non est, ibi est aqua mendax. quare uel sero iam desine confingere crimina et quod in Patripassianos dictum est, in catholicos noli transferre. nunc quoniam manifeste monstratum est a nobis et pro uobis dici potuisse, quod de diluuio et circumcisione locutus es, consequens est ostendere, quomodo laudem baptismatis ita dixeris, ut in ea multa pro nobis et pro uobis, aliquid tamen contra uos. pro utrisque illud est, quod et nobis et nobis commune est, ideo et uobis, quia ex nobis existis. denique et apud uos et apud nos una est ecclesiastica conuersatio, communes lectiones, eadem fides, ipsa fidei sacramenta, eadem mysteria. bene igitur laudasti baptisma; quis enim fidelium nesciat singulare baptisma uirtutum esse uitam, criminum mortem, natiuitatem inmortalem, caelestis regni conparationem, innocentiae portum, peccatorum, ut et tu dixisti, naufragium. has res unicuique credenti non eiusdem rei operarius, sed credentis fides et trinitas praestat.
[*]( 4 Ioh. 14, 6 ) [*]( 1 etiam hanc MB, et hanc v inuenire aut flauionem praxeam patr... BBv (apud Flauium Cochl.), inuenire apud hebionem G (cfr. I p. 108,14) 2 patri Paasianum BG que ex B nega (t 8. 1. m. 1) B passum om. B 4 ianua nia ueritas et uita G si (8. l. m. 2) RB, y om. Gv 6 Patri passianos Gb est et uerit. G, est u. d 7 ęqua (a 8. I. m. 2) R uel iam sero G sero quam B, sero qua v (corr. Cochl. iam) 8 confringere (rprius del. m. 2) G Patri passiano B, (coniunct.) R 9 nunc questio manifeste B manifestissime G 10 et a nobis G pro nobis dici Gb dixi B 11 est] et BB 12 ita et multa om. G 13 tamen et Gb 14 et nobis om. BBv 15 apud nos et apud uos G uos et apud om. v 17 ipsa] eadem ipsa coni. Cochl. 18 singnrare (rprius exp. sed nihil corr.) G 19 esse om. b 20 peccatorgip (um š, mg. m. 2) G 21 ut tu ipse dixisti G credent? (i i. mg. m. 2) G, om. BBvb ) 122
Deinde quaeris, quid in laude baptismatis contra uos dixeris. audi, sed prius est fatearis, quod omnes negare minime poteritis. dicitis enim trinitatem pro nihilo haberi, ubi non interfuerit uestra praesentia. si nobis derogatis, uel deum reueremini, qui in trinitate prior est, qui cum filio suo et spiritu sancto omnia operatur et conplet, etiam et illic, ubi non fuerit humana persona. tu uero, frater Parmeniane, in laude aquae de Geneseorum lectione dixisti aquas primum uiuas animas edidisse. numquid sua sponte eas generare potuerunt? numquid non et illic fuerat tota trinitas? utique et illic fuerat deus pater, qui iubere dignatus est, qui dixit: educant aquae natantia, uolatilia, et cetera. quodsi sine operante fieret, quod factum est, diceret deus: educite, aquae. ibi erat ergo filius dei, qui operabatur, ibi erat spiritus sanctus, sicuti lectum est: et spiritus dei superferebatur super aquas. nihil illic uideo quartum, nihil minus a tribus, et tamen natum est, quod trinitas operata est, et non ibi fuistis; aut si sine uobis nihil debet licere trinitati, reuocate pisces in originem; iam uolantes aues fluctibus mergite, si uobis absentibus nihil debet trinitas operari.
Cum ergo dixeris et unum fuisse diluuium et circumcisionem repeti non posse, et nos docuimus caeleste munus unicuique credenti a trinitate conferri, non ab homine: ecquid uobis uisum est non post nos, sed post trinitatem [*](12 Gen. 1, 20 15 Gen. 1, 2 ) [*]( 2 quod] quia G 3 habere v non faerit G 4 uel dominum G we 6 etiam illic G 7 tu] cum b 8 degeneorum (se 8. I. m. 1) B 9 edidisse (in ras.) B sua sponte-potuerunt numquid om. v 10 illic non (om. et) G 11 et om. G 12 uolantia et C G 18 deus. Educat ea, quae ibi erat. Ergo v 14 ergo erat et G dei om. G operebatur fa a. I. m. 2) B, operebatur B erat et sp. G 16 spiritus domini ferebatur G 16 uideo illic (add. transpos. aigfto) B 17 natum om. G 18 aut sine BG 19 in origine G mergitis b 20 debet licere trinitati (om. operari) G 21 cum enim dix. G 23 credenti uel ad trinitatem a trinitate G non ad hominem G etquid RBvb, quid G, ecquid scripsi 24 post gos (n i. mg. m. 2) G )
123
baptisma geminare? cuius de sacramento non leue certamen innatum est et dubitatur, an post trinitatem in eadem trinitate hoc iterum liceat facere. uos dicitis: licet, nos dicimus: non licet. inter licet uestrum et non licet nostrum nutant et remigant animae populorum. nemo uobis credat, nemo nobis: omnes contentiosi homines sumus. quaerendi sunt iudices: si christiani, de utraque parte dari non possunt, quia studiis ueritas inpeditur. de foris quaerendus est iudex: si paganus, non potest christiana nosse secreta, si Iudaeus, inimicus est christiani baptismatis; ergo in terris de hac re nullum poterit reperiri iudicium: de caelo quaerendus est iudex. sed ut quid pulsamus ad caelum, cum habeamus hic in euangelio testamentum? quia hoc loco recte possunt terrena caelestibus conparari. tale est, quod quiuis hominum habens numerosos filios, quamdiu pater praesens est, pater et ipse imperat singulis; non est adhuc necessarium testamentum: sic et Christus, quamdiu praesens in terris fuit, quamuis nec modo desit, pro tempore quicquid necessarium erat, apostolis imperauit. sed quomodo terrenus pater, dum se in confinio. senserit mortis, timens, ne post mortem suam rupta pace litigent fratres, adhibitis testibus uoluntatem suam de pectore morituro transfert in tabulas diu duraturas, et si fuerit inter fratres nata contentio, non itur ad tumulum, sed quaeritur testamentum, et qui in tumulo quiescit, tacitus de tabulis
[*]( . w 1 baptisma om. B 2 an hoc (sed hoc om. ante iterum) G epdem (a s. I. m. 1) R 3 nos docuimus G 5 nobis credat nemo nobia G nos credat B 9 nosse christiana vb indens ? (sic) B 11 reperire (i 8. I. m. 2) R, reperire B 12 habemus v in om. G testamentum inquam (in quam BG) libri v 13 possunt] sunt B 14 quod (s. I. h m. 1) B numerose v 15 filios os (h s. I. m. 2) R, f. hos B f. his vb est ipse (om. pater et) JRBvb 16 simgulis (sic) G si et B 17 quamquam nec G 18 erat] fuit G 19 terjterrenus (perdux. ar m. 2, i. mg. rasura) G dum] cum Gb 22 duratas (ur s. I. m. 2 in ras.) B, duratas v (corr. Oochl.) . 28 contentio nata vb nato B 24 tacitis de tabulis b ) 124
loquitur: uiuus, cuius est testamentum, in caelo est, ergo uoluntas eius, uelut in testamento, sic in euangelio requiratur. etenim de praescientia, quae modo facitis, iam futura conspexerat Christus. denique cum lauaret pedes discipulis suis, sic ait Petro filius dei: quod ego facio, tu nescis; scies autem postea. dicendo \'scies postea\' haec tempora designabat; ergo inter ceteros testamenti titulos hunc titulum de aqua constituit. cum lauaret pedes discipulis suis, tacentibus ceteris si taceret et Petrus, solam fecerat formam humilitatis, nihil pronuntiauerat de sacramento baptismatis. sed cum Petrus recusat nec pedes sibi lauari permittit, negat illi Christus regnum, nisi accepisset obsequium. sed cum caelestis regni mentio fieret, quo pars corporis petebatur ad obsequium, totum corpus obtulit ad lauacrum. nunc adestote, omnes turbae et singuli christiani populi; quid liceat, discite. dum prouocat Petrus, Christus docet. qui dubitat, discat; Christi enim uox est: qui semel lotus est, non habet necessitatem iterum lauandi, quia est mundus totus. et de eo lauacro pronuntiauit, quod de trinitate celebrandum esse mandauerat, non de Iudaeorum aut haereticorum, qui dum . lauant, sordidant, sed de aqua sancta, quae de trium nominum fontibus inundat. sic enim ipse dominus praecepit dicendo: ite, baptizate omnes gentes in nomine patris et filii et spiritus sancti. de hoc lauacro dixit: qui semel lotus
[*]( 5 Ioh. 18, 7 12 cfr. Ioh. 13, 9 17 & 24 Ioh. 13, 10 23 Matth. 28, 19\' ) [*]( 1 loquitur uiuus. Is cuiusp uiuus] unusv est ante ergo om. B ergoeuangelio bisposita,primum lin. subset. deleta inB 2inquiraturcb 3 etenim praesentia vb 4 Christus om. G suis] sicut (perduae. m. 2?) G- -o quod modo facio (om. ego) G nescis] Cochl. add. i. mg. modo, ut est in Utilg. 6 autem om. G 11 sibi pedes (add. transpos. sign.) B permisit UBv 13 a quo Gb, fortasse legendum cui 17 locutus (cu .eras.) B 18 iterum necessitatemGcfe (sed cfr.p. 125,1) quia—totus om.Gb 21 sed aqua B que trium (om. de) G, quae deterium nominum v. (corr. Cochl.) 22 inundat] mundat v - dominus om. G, dominus Christus vb ) 125
est, non habet necessitatem iterum lauandi. qui semel dixit, prohibuit iterum fieri et de re locutus est, non de persona. nam si esset distantia, diceret: \'qui semel bene lotus fuerit\'; sed dum non addidit uerbum \'bene\', indicat, quia quicquid in trinitate factum fuerit, bene est. inde est, quod simpliciter a uobis uenientes excipimus. cum dicit: non habet necessitatem iterum lauandi, haec sententia generalis est, non specialis; nam si Petro haec dicerentur, diceret Christus: \'quia semel lotus es, non habes necessitatem iterum lauandi\': ideo quotiens a uobis baptizatus aliquis ad nos transitum uoluerit facere, uenientem hoc magisterio et exemplo tota simplicitate suscipimus. absit enim, ut umquam exorcizemus sanum fidelem, absit, ut iam lotum reuocemus ad fontem, absit, ut in spiritu sancto peccemus, cui facinori et praesenti et futuro saeculo indulgentia denegatur, absit, ut iteremus, quod semel est, aut duplicemus, quod unum est. sic enim scriptum est apostolo dicente: unus deus, unus Christus, una fides, una tinctio. denique uos, qui baptisma quasi libenter duplicare contenditis, si datis alterum baptisma, date alteram fidem; si datis alteram fidem, date et alterum Christum; si datis alterum Christum, date alterum deum. unum deum esse negare non potestis, ne in Marcionis
[*]( 6 Ioh. 13, 10 14 cfr. Matth. 12, 31. 32; Marc. 3, 28. 29; Luc. 12, 10. 17 Eph. 4, 5 ) [*]( 1 iterum necessitatem vb (sed cfr.p. 124,18) 2 fieri om. G et] sedB 3 bene om.G locptus (cudel.m. 2) R 4indicatbenev quia quod de trinitate G 5 est quo B 6 dum dicit G 7 haec sententia-iterum lauandi (l. 10) om. v 8 etsi pro Petro G 9 Christus om. G bene lotus b est (sic) B, est B habet (s s. l. m. 2) R, habet B 10 aliquis (s m. 2) B 11 uoluerit transitum G ueniente G magisteriQ (stc) exemplo B (et om. RBv), magistri exemplo Cochl. b 12 percipimus G ut umquam-fidelem absit om. RBvb 13 ut iam] quam iam BB, qui iam G 14 ut] quam B, qui G in spiritum sanctum edd. facinori praesenti (om. et) RBv 15 in praesenti d 16 ut] quam RB aut publicemus RBv unum (om. est) RBv 20 et om. G 21 si datis alt. Christum om. G date et alterum dominum G 22 nec (sic) R, nec B inmarcionis B, martionis Gv ) 126
foueas incidatis. ergo deus unus est, de uno deo unus est Christus. qui rebaptizatur, iam christianus fuerat; quomodo dici potest iterum christianus? una fides hoc loco ab haereticorum erroribus et ab eorum uaria fide fides unica separatur. etiam nobis praescribitur, qui post semel iterum facitis, totum ponendo in dotibus, nihil in sacramentis, cum hoc nomen fidei pertineat ad credentem, non ad operantem. quocumque enim interrogante qui credidit deo, credidit, et post illius unum \'credo.\' tu exigis alterum \'credo.\'. deinde sequitur unum baptisma, ut quia quod unum est, sanctum est, per quod unum est, non solum ab haereticorum profanis et sacrilegis baptismatibus separetur, sed ne duplicetur, quod unum est, aut iteretu , quod semel est.
In hoc sacramento baptismatis celebrando tres esse species constat, quas et uos nec augere nec minuere nec praetermittere poteritis: prima species est in trinitate, secunda in credente, tertia in operante. sed non pari libramine ponderandae sunt singulae. duas enim uideo necessarias et unam quasi necessariam; principalem locum trinitas possidet, sine qua res ipsa non potest geri; hanc sequitur fides credentis; iam persona operantis uicina est, quae simili auctoritate esse non potest. duae priores permanent semper inmutabiles et inmotae; trinitas enim semper ipsa est, fides in singulis una est, uim suam semper retinent ambae. persona uero operantis intellegitur duabus prioribus speciebus par esse non posse, eo quod sola esse uideatur mutabilis. inter nos et uos uultis eiusdem personae esse distantiam et sanctiores uos aestimantes superbiam uestram non dubitatis anteponere trinitati, cum [*]( 1 deo unus est de uno deo unus est christns (sic repet.) RB 2 iam chr. fuerat om. G 3 potest iterum dici G hoc loco om. G 4 fides una G 7 quodcumque B 8 credit et post v 10 ut] et G 11 ad hereticorum B sacrilegiis libri 12 separatur RBv dupliciter B a 13 itertur (aI. m. 1) B 15 et om. G 17 testia B 19 et princimm palem v 21 operantis (in ras. m. 2) B 22 inmutabiles et inmotae (m 8. I. m. 2) B 26 ideo quod RBvb uideatur esse G 28 iodubitatis (sic) B )
127
persona operantis mutari possit, trinitas mutari non possit. et cum ab accipientibus baptisma desiderari debeat, uos deside randos esse proponitis; cum operantes inter alios sitis, ostendite, qualem in eodem mysterio locum habeatis et an ex eodem corpore esse possitis. baptismatis unicum nomen est, cui subest proprium corpus, cui corpori certa sunt membra, quibus nec addi nec auferri aliquid potest; inter quae membra si eligendus operarius inuenitur, totum corpus ad operantem pertinet. haec omnia huius corporis membra et semper et semel secum sunt et mutari non possunt, operarii uero cotidie mutantur et locis et temporibus et personis. neque enim unus homo est, qui semper aut ubique baptizat. in hoc opere iamdudum alii fuerunt, modo alii, postea alii futuri sunt: operarii mutari possunt, sacramenta mutari non possunt. cum ergo uideatis omnes, qui baptizant, operarios esse, non dominos, et sacramenta per se esse sancta, non per homines, quid est, quod uobis tantum uindicatis? quid est, quod deum a muneribus suis excludere contenditis? concedite deo praestare, quae sua sunt. non enim potest id munus ab homine dari, quod diuinum est. si sic putatis, prophetarum uoces et dei promissa inanire contenditis, quibus probatur, quia deus lauat, non homo. adest contra uos Dauid propheta, qui ait in psalmo L: lauabis me et super niuem
[*]( 23 Ps. 50, 9 ) [*]( 1 trinitas mutarier (sic) R 2 ab om. RBv 4 eodem mIsterio| sterio (sic) G 6 cuius corporis G sunt membra om. G (». mg. adscr. ae m. 2) 7 quibus] cui G auferre B qui (ae a. l. m. 2) et membra B 8 si] quia et v, si et b 9 pertineat RB corporis membra huius (addito transpos. sign.) B 10 et secum G 12 baptizat in hoc opere. Jamd. vb 14 operarii mutari non (sic) possunt R 16 esse per se (addito trampos. sign.) B 17 uind. qu. est (s. I. minutissime scr. m. 2) G. quod apud uos solos munus principale esse dicitis quid est quod dum (sic) a muneribus sq. Gb deum] dominum RB 19 enim om. B id om. vb 20 putatis et Gb profetari R, prophetari B 21 inanire] manere R, (s. I. m. 1) B 23 psalmo XLVlUi RB, psalmo quinquagesimo G ; . ; ) 128
dealbabor. item in eodem psalmo: deus, laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me. laua me, dixit, non dixit: elige, per quem lauer, et Esaias propheta sic dixit: quoniam abluet dominus sordes filiorum et filiarum Sion — Sion ecclesiam esse in tertio libro probauimus: ergo deus lauat filios et filias ecclesiae — non dixit: lauabunt hi, qui se sanctos putant. dignamini, ut uel prophetae uos uincant, uel. sic agnoscite, quia non lauat homo, sed deus. quamdiu dicitis: \'qui non habet quod det, quomodo dat?\' uidete dominum esse datorem, uidete deum unumquemque mundare; sordes enim et maculas mentis lauare non potest nisi deus, qui eiusdem fabricator est mentis. aut si putatis, quia lauacrum uestrum est, dicite, qualis est ipsa mens, quae per corpus lauatur, aut quam habet formam aut quo loco in homine habitet: hoc homini scire negatum est. ergo quomodo putas, quia lauas, qui nescis, quale sit, quod lauas? dei est mundare, non hominis; ipse enim per prophetam Esaiam promisit se loturum, dum ait: et si fuerint peccata uestra uelut coccum, ut niuem inalbabo. inalbabo dixit, non \'faciam inalbari\'. si hoc deus promisit, quare uos uultis 10 reddere, quod uobis nec promittere licet nec reddere nec habere? ecce in Esaia se promisit deus inalbare peccatis
[*]( 1 Ps. 50, 4 4 Es. 4, 4 18 Es. 1, 18 ) [*]( 1 me om. B 2 a om. B 3 elegi v ysayas B (sicut I. 17) dicit G 4 quoniam lauauit deus sordes G sordem RB õ Sion ecclesiamfilias ecclesiae om. RBvb 6 lauabunt me qui RBvb, lauabunt hii G 7 ut om. RBv 8 agnoscitur RB 9 quod debet quando dat RB (sed cfr. p. 132,17) uidete dominum esse datorem om. RBv, uid. deum esse datorem b 10 uidete dominum unumquemque G mandare (a prius perdux. et u corr. i. mg. m. 2) G 11 deus om. BBvb 13 est uestrum G 15 inhabitet G 16 nescit (s 8. l. m. 2) R dei] domini RB 17 enim a om. vb esaiam prophetam G 18 lycuturum (a s. I. m. 2) R, locuturum B 19 dealbabor (r del.) in albajbo dixit G inalbabo ante dixit om. RB non om. RBv, non dixit Gb 20 faciam nec ab inalb. RBv (Cochl. coniec.: faciam met ea inalbari (sic), quod legendum uidetur me a te inalbari) in albari G 21 quod uobis—nec reddere om. RB 22 ecce iam per se promisit G in. esaiam (ysayam B) RB ) 129
adfectos, non per hominem. reuertimini ad euangelium, uidete, quid in salutem generis humani sit pollicitus Christus. cui cum mulier Samaritana aquam negaret, tunc a filio dei dictum est, quod praescribat praesumptionibus uestris: aquam, inquit, quam ego do, qui biberit, non sitiet in aeternum. aquam quam ego do, inquit, non dixit: \'quam dederint, qui se sanctos putant\', sicut uobis uidemini, sed se dixit daturum. ipse est ergo, qui dat, ipsius est, quod datur. quid est, quod uobis tota inportunitate uindicare contenditis?
Cum hanc rem cumulet Iohannes Baptista, qui praecursor uenerat saluatoris, cum multos tingeret in paenitentia et remissa peccatorum, nuntiauit filium dei esse uenturum; cuius uerba haec sunt: ecce uenit, qui uos baptizet. et tamen non legimus post Iohannem Christum aliquem rebaptizasse; quod ergo dixit: qui uos baptizet, ueniens Christus illo tempore post Iohannem neminem tinxit. promissum erat temporibus nostris, ut ipse daret, quod hodie datur, secundum quod ait: aquam quam ego do, qui biberit, non sitiet in aeternum. nam et discipuli Iohannis cum dicerent magistro suo: ecce quem baptizasti, baptizat: baptizabat quidem, sed per manus apostolorum, quibus leges baptismatis dederat. denique lectum est alio loco: nam ipse neminem baptizauit, sed discipuli eius. in hac re omnes discipuli eius sumus, ut nos operemur, ut ille det, qui se daturum esse promisit. et [*](4 & 18 Ioh. 4, 13 13 & 15 loh. 1, 33 20 cfr. Ioh. 3, 26 22 Ioh. 4, 2 ) [*](a , 1 adfectos] eftetos G et uidete G 2 in salute BBvb 3 denegaret G tunc ei a G 5 in aeternum] unquam G (sed efr. l. 19) 7 sicuti nunc uobis G, sicut uos v, sicut uos nobis b 9 uindicare U eontendicare contenditis (sic) B 11 tingeret (u 8. l. m. I) B 12 et in remissa G 13 et tam B 14 baptizasse Gb 15 et neniens Gb 16 neminem om. BBvd promissus G 17 hodie daturus v 20 quem baptizas (sic) baptizabat (om. baptizat) RB, quem baptizasti, baptizat. Baptizat G, quem baptizabaB, baptizat, baptizabat v baptizat om. d 24 ut] et G ) [*]( XXVI. ) [*]( 9 )
130
tamen cum Iohannes infinita milia hominum baptizaret, iam Christo praesente operabatur seruus et uacabat dominus, antequam baptizandi daret formam. per actum non modicum tempus milia hominum in paenitentia et remissione tincta sunt peccatorum. sed nemo tinctus fuerat in trinitate, nemo adhuc nouerat Christum, nemo audierat esse spiritum sanctum. at ubi uenit tempus plenitudinis, certo tempore dedit leges baptismatis filius dei et dedit uiam, qua iretur ad regna caelorum, etiam tunc praecepit dicens: ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti. ex ea die oportuit fieri, quod mandatum est: ante tempus noluit emendare, quod operatum est, ne licentiam rebaptizandi daret, quamuis alterum fuerit baptisma Iohannis et alterum sit Christi. baptisma Iohannis ante legem pro pleno uoluit esse, quod non erat plenum; et tamen supra memorata milia hominum, quia in deum crediderant, quamuis ignorarent filium dei et spiritum sanctum, regnum caelorum eis denegare non potuit. inde est uox filii dei dicentis: a diebus Iohannis usque in hodiernum regnum dei uim patitur; et qui uim faciunt, diripiunt illud. ideo dixit: uim faciunt, quia adhuc baptizabat Iohannes. denique quia alterum tempus erat ante praecepta, alterum post
[*]( 9 Matth. 28. 19 19 Matth. 11, 12 ) [*]( 1 cum (s. I. m. 1) R hominum milia G baptizaret] tingeret G 2 operaret (seruus-daret om.) formam BBv (Cochl. coni. operiret) 3 per acceptum non mod. RBv, peractum est non mod. Gb (est om. d) per actum non mod. scripsi 4 in -penitentiae (penitentie B) remissione (om. et) BBv 5 erat B nemo (alter. 8. l. m. 2) R, om. Bv, svppl. Cochl. 6 adhuc nemo n. G spirit.] xP™ (sic, s 8. l. m- 2) JB, 1ym B 8 quam iretur BB regna celestia dum praecipit G 9 omnes om. libri (sed cfr. p. 124, 23) 10 eas vb 13 licentia rebaptizaret quamuis v ndida rebaptizaret quamuis (ndida a. Z. m. 2) R alterum fuit G 14 sit om. G baptisma. iohannes RBv (Christi baptisma. Ioannes Cochl.) leges BBvb (sed cfr. p. 131,13) 15 plenum uoluit b uoluit] noluit Cochl. 16 quia] qui v in deo RBvb 19 dei uim patitur lineol. subscr. notat. in G 20 diripiunt illud] possident eum G ideo d. u. faciunt om. BBv 21 uim patitur b 22 alterum post praecepta om. BBv ) 131
praecepta, qui post praecepta in nomine saluatoris baptizati sunt, in regnum legibus intrauerunt; qui ante praecepta, sine lege uim fecerunt, sed exclusi non sunt. ergo ante praecepta baptisma Iohannis cum esset inperfectum, pro perfecto iudicatum est ab eo, cui nemo iudicat, et quia quasi quidam limes fixus esset iussionis inter tempora antecedentia et sequentia. cum apud Ephesum baptizarentur aliqui in baptismate Iohannis post praecepta, hos uidens beatissimus Paulus interrogauit an accepissent spiritum sanctum. dixerunt se illi nescire, an esset spiritus sanctus, et dixit illis, ut post baptisma Iohannis acciperent spiritum sanctum. sic enim baptizati erant, quemadmodum multi a Iohanne fuerant baptizati. sed qui ante legem baptizati sunt, ad indulgentiam pertinuerunt, quia praesens fuerat, qui indulgentiam daret; non erant ex toto rei, qui legibus non fuerant occupati. hi uero, qui apud Ephesum post legem Iohannis baptismate baptizati fuisse leguntur, post leges in sacramento errauerant, quia iam introductum fuerat baptisma domini et exclusum fuerat serui. et ideo, quia post mandata diuina legibus debuerant ire in regnum, non per uiolentiam: iam enim terminum temporis fixerat Christus dicendo: a diebus Iohannis usque in hodiernum. post hodiernum iam non licebat, quod heri licuit. quare nolite uobis blandiri de dicto apostoli Pauli, qui non post personam operarii interrogauit, sed post rem, cui res, non persona displicuit. denique baptisma saluatoris iussit, ut
[*](9 & 10 cfr. Act. 19, 2-4 21 Matth. 11, 12 ) [*]( 2 qui] quia B ante praec. — exclusi n. sunt lineal. subacr. notat. in G 4 profecto BGv (eorr. m. 2 i. mg. G itemque Cochl.) 5 ab eo] a deo G quia om. G limes quidam edd. fixus est G 7 & 15 effesum R, efesum B 8 interrogat G 11 si enim B 12 et multi G fuerunt b 18 leges Gb (sed cfr. p. 180, 14) baptizati sunt om. G 14 fuerapt (sic) R, erat G indulgentia B daret et non Gb 16 fuerunt v hii (sic) R 16 legem baptisma lohannis baptiste baptizati esse leguntur G 17 errauernnt G 18 erat bapt. G 19 quia om. G 22 heri] fieri d licuerat Gb 23 qua de re G ) [*]( 9* ) 132
discerent, qui non nouerant, quia non ipsum, sed aliud _.acceperant. uos uero quid inmutatis? si res potuistis mutare, recte feceritis, si tamen de lege aliquid feceritis. Paulus dixit: in quo baptismate baptizati estis? et dixerunt illi: Iohannis; persuasit eis, ut baptisma Christi acciperent. uos non dicitis: quid accepistis, sed a quo accepistis, et insectamini personas hominum et uultis iterare, quod semel est. qui baptizati erant apud Ephesum, crediderant in paenitentiam et remissionem peccatorum; recte illis dictum est, ut baptizarentur in nomine patris et filii et spiritus sancti. uos uero quid mutatis in hominibus, qui iam dixerunt se credidisse in nomine patris et filii et spiritus sancti? siue ipsum interrogetis, siue aliud, conuincamini necesse est peccare uos, siue illud interrogetis, quod iussum non est, siue hoc uelitis facere, quod iam factum est.
Redeo nunc ad illud uestrum, quod dicitis: \'qui non habet, quod det, quomodo dat?\' unde haec uox est, de qua lectione recitari potest? uox est de uico conlecta, non de libro lecta: \'qui non habet, quod det, quomodo dat?\' haec uerba in lege scripta non sunt; nam si, ut uultis, homo dat, deus uacat, et si deus uacat, et apud uos est omne, quod dandum est, ad uos sit conuersio; quos baptizatis, in nomine [*]( 4 & 5 Act. 19, 3 ) [*]( 1 qui] quid G 2 acciperant (e s. I. m. 2) B qui Bv quid imitamini Gb rem G 3 fecistis si G aliquid de lege G aliquid faceretis b d 4 illi om. vb 6 eos- (om. ut) baptisma ... accipere G 6 qui (d 8. I. m. 2) B 7 fo (sic) personas B, in pers. vb 8 effesam B, efesum B in penitentia libri "b 9 remissione BGvb, in remissionem B est om. R, add. m. 2 in B 10 nos nero-spiritns sancti imo in marg. adscr,m.lB 11 qui mnt. Bv in ante hominibus om. G se dixerunt BB 12 ipsum om. B interrogatis "b 13 communkamini B, (corr. i. mg. m. 2 conuincamini) G, comminiscimini., 14 illud inter quos iussum BBv uellitis (sic) B 16 tunc BB ad illum BB 17 quod debet B (cfr. I. 19; p. 128, 9; 188, 6) 18 uico non de libro collecta BBvb 20 in lege scripta om. BB in lege om. e scripta in lege b non bis pos. B 22 quos] quod B baptizastis v )
133
uestro tingantur. erubescite beatissimo Paulo clamanti et suam gratulationem prontenti: numquid in nomine meo baptizati estis? ille gaudet, quod duos solos et unam domum baptizauerit; et uos populos rebaptizare contenditis et peccasse uos et peccare gaudetis dicentes: \'quid dat, qui non habet, quod det?\' cui creditur, ipse dat, quod creditur, non per quem creditur. denique sub Iohanne infinita multitudo hominum baptizata est; probate Iohannem aut accepisse aut habuisse, quod daret. illo autem operante dabat deus, qui dando non deficit; et nunc operantibus cunctis humana sunt opera, sed dei sunt munera.
Iam illud quam ridiculum est, quod quasi ad gloriam uestram a uobis semper auditur: \'ho.c munus baptismatis esse dantis, non accipientis\'. et utinam hoc de deo diceretis, qui huius rei dator est! sed quod stultum est, uos dicitis esse datores. si ita est, et nos et uos teneamus singulos gentiles: . uos, qui uos sanctos dicitis, interrogate eum, quem tenetis, an renuntiet diabolo et credat domino; et ille dicat: \'nolo\'. contra nos peccatores, ut uultis, interrogemus alterum gentilem, an renuntiet diabolo et credat deo, et cetera, et dicat: \'renuntio et credo\', et cetera. cum uos tingatis nolentem, nos uolentem, dicatur, quis eorum possit ad dei gratiam pertinere. utique sine dubio ille consequitur, qui credit, non ille, pro cuius uoluntate, ut dicitis, sanctitas uestra succedit. [*]( 2 I Cor. 1, 13 ) [*]( 1 uestro om. B beato edd. caltlmanti (corr. ». mg. m. 2 clamanti) G, clamante ... profitente vb 2 nunquid inquit in nom. G 3 quod uos solos B 5 quid dat om. G B quod det] quomodo dat G, quid det v (Cochl. sic interp. habet? quid det, cui creditur. Ipse) 12 illud quod njculum (sic) B 14 dantis esse G dantis (8. I. m. 2) R, om. v de om. v 15 hoc nobis dicitia BB 16 datoris v et uos et nos G 17 sanctos uoa G ten»tis abrenuntiet B (sed cfr. I. 20) 18 diabulo R, dyabo bolo (sic) B domino] deo et cetera G nolo contra — et n dicat om. G 19 nos (n s. I. m. 2) R 21 cum] tum vd 23 consequitur om. Gd credidit G non (s. I. m. t) B )
134
operarios uos esse uel sero cognoscite, aut si in operario est res ipsa, et non in se, hoc sibi uindicent aliqui homines in artibus suis, ut, quia sic prouocatis, ad res diuinas etiam artes conparemus humanas. cum pretiosus inficitur color, natura saepe conuertitur, dum confectione uellus candidum purpurascit. sic alba lana regalem transit in purpuram, quomodo catechumenus in fidelem. utique dum incipit esse, quod non erat, desinit esse, quod fuerat. lana et colorem mutat et nomen, et homo et uocabulum mutat et mentem. consideranda sunt effecta, retractanda sunt efficientia. dicis a te datum esse, quod homo fidelis effectus est. si hoc totum tuum est, dicat et operarius artifex purpurae, quod pretiosum colorem in suis manibus habeat et non procuret pretiosa pigmenta ex Oceano multis ignota, quibus tincta uellera per colorem promoueantur in admirabilem dignitatem, non admixto sanguine piscis purpuram solo tactu conficiat. si igitur operarius iste per tactum solum dare colorem non potest, sic nec operarius baptismatis ex se sine trinitate dare aliquid potest. tale est et hoc, unde modo certamen est. nam in quo baptizentur gentes, a saluatore mandatum est; per quem baptizentur, nulla exceptione diacretum est. non dixit apostolis: \'uos facite, alii non faciant\', quisquis in nomine patris et filii et spiritus sancti baptizauerit, apostolorum opus inpleuit. denique lectum est in euangelio
[*]( 1 esse uel om. BBv, esse om. b uos se recognoscite (sic) B si om. B 2 et om. G et aliqui Gb 4 artes om. G conficitur G m 5 in confectione G, dum conuectione (om. in) edd. candidu? (m 8. I. m. 2) R, candidus B 6 purpurescit Bv, purpura scit G sic albajria regalem B 7 caticuminus infidelis RB cathecuminus (e corr. exim. 2) G 10 considerata RBvb 11 dicitis (ti exp. m. 2) G 12 tuum om. RBv, meum b artifex om. Gb 13 habebat G et om. Gb 14 ex Oceano mari G, exoc ea non multis v (exotica coni. Cochl.) 15 promoueatur G 16 tractu (r del. m. 2) G 17 si om. BBvb tractum (sic) G (Bed cfr. 1. 16) 18 sic et oper.... non potest G 20 baptizarentur edd. (sed cfr. uers. sequ.) 21 baptizarentur G edd. desertum est v (disertum propos. Cochl.) 22 non dixit-faciant quisquis om. v apostolus G quisque RB ) 135
lohanne dicente: magister, uidimus quendam in nomine tuo expellentem daemonia et prohibuimus eum, quia non sequitur nobiscum. sic Christus ait: nolite prohibere; qui enim non est contra uos, pro uobis est. nam et ipsis sic mandatum est, ut opus esset illorum sanctificatio trinitatis; nec in nomine suo tingerent, sed in nomine patris et filii et spiritus sancti: ergo nomen est, quod sanctificat, non opus. intellegite uos uel sero operarios esse, non dominos. et si ecclesia uinea est et uites sunt homines et ordinati cultores, quid in dominium patris familias inruitis? quid uobis, quod dei est, uindicatis? quid uultis uestrum esse totum, ubi nec partem habere potestis? nam propter tumorem uestrum, quo in nos intumescitis, increpat Corinthios beatissimus Paulus: in se et Apollo actus temporis nostri conformat: ne alter, inquit, in alterum intumescat. ut ostenderet, quia hoc totum sacramentum baptismatis dei est, ut illic sibi nihil uindicet operarius, sic ait: ego quidem plantaui — hoc est: de pagano catechumenum feci — Apollo rigauit — hoc est: ille catechumenum baptizauit. sed ut cresceret, quod plantatum aut inrigatum est, deus fecit. nam et quiuis hodie uolens uineam suam pastinare operarium placita mercede conducit, qui curuato dorso et
[*]( 1 Luc. 9, 49 15 I Cor. 4, 6 17 & 19 I Cor. 3, 6 ) [*]( 5 Bam et si sic RBv (tametsi sic OocAl.) illorum sed dei sanctificatio est (trinitatis — non opus om.) RB, (om. est) v 9 uinea ecclesia G et ante uites om. d nites om. RBv 10 ordinati sunt (snnt r perduae. m. 1 ?) G qui G in dominio SB inruitis (r a. I. m. 2) R, inruistis Bvb 12 poteritis BBb, poteritis habere v 13 qui (i ex o corr. uidetur) B chorinthios B 14 et in se G nostri temporis vb confjrmat (o a. I. m. 2 ?) R, confirmat Gv 15 ne] nec B alter in alterum inquit edd. 16 deus B 17 nichil sibi uindicet C si ait R 18 post plantaui scriptum est in RBvb Apollo rigauit, sed omissum h s post catech. feci caticuminum (h et e 8. 1. m. 2) R, caticuminuin GB 19 hoc id est (om. ille) G hoc est om. RBv, id. est b caticuminurn (.sic) R, catecuminum B caticuminum bapti (w ras.) I zauit G 20 aut] $et G 21 et om. v suam om. RBvb ) 136
desudatis lateribus sinus terrae faciat, ubi deponat electa plantaria, et aquam calcatis scrobibus superducat. scrobem fodere et plantaria ponere potest; aquam inducere potest; imperare, ut teneat, non potest; est enim hoc solius dei de medullis palmitum producere radices coalescentes in terram et gemmantes oculos, incrementa frondium prouocare. denique beatus apostolus Paulus, ut uestram praesumptionem tumoremque conpesceret, ne se aestimet operarius baptismatis aut dominium habere, aut de tanto isto munere particulam sibi aliquam uindicare, indicans, quia totum dei est, sic ait: neque quia plantat neque qui rigat, est aliquid, sed solus deus, qui ad incrementa perducit. operarii inter alios estis intrante sole, hoc est finito saeculo potestis in die retributionis nobiscum de mercede contendere. nolite uobis maiestatis dominium uindicare. nam si ita est, uindicent sibi et ministri, qui mensae dominicae famulantur, ut pro humanitate exhibita ab inuitatis gratulatio eis referatur. Christi uox est inuitantis: uenite, benedicti patris mei, percipite regnum, quod uobis paratum est ab origine mundi. ueniunt gentes ad gratiam; exhibet ille, qui inuitare dignatus est; ministerium exercet turba famulorum; non famulantibus, sed pascenti referendae sunt gratiae. uos cum ministri sitis, inuerecunde totum uobis conuiuii dominium uindicatis, cum se et ceteros beatissimus Paulus famulos cum humilitate fateatur; ne quis putaret in solis apostolis aut episcopis spem
[*]( 11 I Cor. 3, 7 18 Matth. 25, 84 ) [*]( 1 exudatis lateribus G sinum G 4 ut teneat Casaub. gbsaema removit hoc (s. I. m. 1) R solus dei (sic) B 5 radicente (nte eras., tum lacuna 5 fere littèr.) B coalescentes om. B 6 gemfbates (sic) G, gemmantes (m alterum corr. ex in) B 8 se om. RBv estimaret (et fin. add. m. 2) B 9 habere dominium edd. si (adscr. i. mg. m. 2 sibi) G 13 estis. Intrante Casaub. in diem libri 15 dominum G •X nam et si B 17 prohibita (ei s. l. m. 2) B 18 percipite-origine mundi om. BB edd. 20 ad gloriam G 22 uos nobiscum cum m. RB, uos nobiscum comministri vb sitis om. v 23 inuerecundae (sic) B uindicantes (n alt. del. et is ex es corr. m. 2) G 25 ne qui BG ) 137
suam esse ponendam, sic ait: quid est enim Paulus uel quid Apollo? utique ministri eius, in quem credidistis. est ergo in uniuersis seruientibus non dominium, sed ministerium. uides ergo iam, frater Parmeniane, ex tribus speciebus supra memoratis illam primo tripartitam esse inmotam, inuictam et inmutabilem operantis uero temporariam esse personam.
Restat iam de credentis merito aliquid dicere, cuius est fides, quam filius dei et sanctitati suae anteposuit et maiestati. non enim potestis sanctiores esse, quam Christus est; ad quem cum mulier illa ueniret, cuius filia erat mortua, et rogaret, ut suscitaretur, nihil promisit de uirtute sua, sed post fidem interrogat alienam, ut, si mulier crederet, pro matris credulitate filia surgeret, si non crederet, uirtus filii dei feriata cessaret. interrogatur mulier, respondit se credere fieri posse; quod rogabat. iubetur ire, redit ad domum mulier, inuenit puellam uiuam, quam dimiserat mortuam. non ruit in oscula, non properat in amplexus, sed redit, ut saluatori gratias ageret; et ut ostenderet filius dei se uacasse, fidem tantummodo 10 operatam esse: uade, inquit, mulier, in pace, fides tua te saluauit. ubi est, quod dicitis: \'dantis est, non accipientis?\' quid uobis uidetur et centurionis fides? cuius puer cum male haberet, saluatorem petiit, ut ab eo mortem [*](lICor.3,4 10 - 20 Luc. 8,42.48 22 cfr. Matth. 8,5; Luc. 7,2 sq. ) [*]( 1 ait om. G est om. B 2 quid est Ap. G in quem] cui G 3 in om. B 4 iam om. vb 5 primam v tripertitam BG 6 et operantis temp. MB uero om. RBvb temporalem G 10 cum (8. I. m. 1) R, om. v 11 uenerat.... rogabat v 12 promisit] lIiuslsit (p ex p correct. uidetwr) B 13 per matris credulitatem G filias (s del. I m. 2) G 14 uistus filius B 15 interrogata G 16 & 18 redit (i 8. I. m. 1) R 17 remiserat G 18 properauit Bvb rediit B gratias a ageret saluatori G 19 uacgisse (sic, a s. I. m. f) R, uaculsse B uacasse om. G (A adpos., cui respondet m. 2 i. mg. iuxta mulieris)! uacuisse v 20 esse operatam (a alter. delet. et i. mg. adp. u m. 2) G ti sic ait uade inquit G 21 dicis (ti s. I. m. 1) R, dixiati B, dicis edd. 22 et om. G cuius om. v )
138
repelleret. iam Christus pereuntem ueniebat ad puerum; sic eum centurio tenuit, ut indignitatem tecti sui confessus, quod filius dei totus non deberet intrare, sed suam uirtutem mittere, qua puer fugata morte reuiuiscere potuisset. non fortitudo centurionis, non sapientia laudata est, sed fides: et curatus est puer in illa hora. certe \'dantis est, non accipientis\' multa sunt huiusmodi in euangelio de fide perfecta, sed uel tria conplenda sunt fidei testimonia. quid uobis uidetur et illa mulier, quae de secreto causae feminarum, cum per annos duodecim laboraret et omnem substantiam suam in medicos erogasset, cum uideret a filio dei tantas celebrari uirtutes, processit in turbam, uidet medicum, uidet et populum. cogebat illam dolor, ut medicinam peteret, pudor inpediebat, ne causam suam coram masculis indicaret. inuenit consilium tacita tides. mittam, inquit, manum meam et tangam fimbriam uestimenti huius, et sanafiam. nemine uidente inter turbas manum misit, tetigit et sanata est; nec ausa est indicare, quod ausa non fuerat petere. sed ne fructus fidei apud ignorantes latere uideretur, sic saluator ait: quis me tetigit? mirati sunt discipuli eius dicentes: turbae te conprimunt; tu dicis: quis me tetigit? et Christus: quis me, inquam, tetigit? sensi a me exisse uirtutem. sic mulier confessa est se tetigisse et sanam esse. iamdudum pro filia mater petiit, pro puero centurio postulauit; hoc loco nec mulier petiit, nec Christus promisit, sed fides quantum praesumpsit, exegit: certe \'dantis est, non accipientis.\'
[*](5 Matth. 8,13 9-23 Luc. 8,43- 46; Matth. 9,20—22; Marc. 5, 2õ-U ) [*]( 2 tenuit centurio in dignitatem (om. ut) Gb dignitatem (in 8. i m. 2) R quo G 3 uirtutem suam mitteret G 4 et non fort. 2\'tRv 5 et non sap. RBvb 11 uiderat B 13 s6d pudor G 15 et om. G 16 uest. eius Gb fiet v (corr. Cochl.) 17 tetigit om. RBv nec causa B, (corr. m m. 2 deleto c) G 20 conprimunt (m 8. I. m. 2) R 22 inquit G sentio enim G 23 Fe] sic B sanatam Gb 24 & 25 petit G 25 sed om. G tantum quantum sibi presumpsit exigit (sic) G, tantum quantum b 26 accipientis] quae excipiunt in G Et ht uel sero-non oportuit mori hoc loco non probabilia in finem libri V transposuit Dup., om. RBvb ) 139
Nam quod ad amplificandos tractatus tuos, frater Parmeniane, Naaman Syrum quasi inmaturam quandam durissimorum nascentium uulnerum massam diu describere uoluisti, quid hoc ad praesentem pertinet causam? bene hoc diceres et longa oratione recte uti potuisses, si inuenires aliquem catechumenum scabrosissimis moribus, qui gereret durissimam mentem, qui lenissimam gratiam aquae salutaris accipere detrectaret. bene hominis innouationem uerbis a te dictis ostenderes, bene ueternosam naturalem duritiam in infantilem carnem inmutari ac molliri posse monstrares. in hoc uero negotio, quod inter partes tempore praesenti tractatur, ut quid a te talis commemorata est lectio? in qua non legitur aliquis illum leprosum Syrum ante dictum uel iussione Helisaei lauisse, ut merito denuo melius lauaretur. quod et si fieret, nec sic nobis occurreret, quod recte imitari possetis. non enim legitur ille prius lauisse in fluminibus Syriae aut ab aliquo lotus esse et nihil profecisse. nam et si hoc legeretur non ad Helisaei laudem, qui non lauit, sed consilium dedit, sed ad Iordanis gloriam pertineret, illi homini in eo flumine primitiuam gratiam prouenisse, in quo postea sub Iohanne per confessionem in paenitentiam populorum peccata fuerant moritura. [*]( 13 cfr. IV Reg.\'5-) [*]( 1 nam quod applicandos (om. ad) G amplificandum v 2 naman B Namansyrum G quando duriss. B 4 ad ante praesentem om. MB ad pertinet (ad s. l; m. 1) R, pertinet ad B dicere RBv 5 sed longa RBv si] ut BBv 6 caticumenum BB, caticuminum G scabrosis G 7 aquae om.. RBv 8 detractaret (e s. l. m. 2) B, detractaret vb nouationemJJa® a te] ante v 9 ueterosamB infantili carne (om. in)i2jBv 10 hoc uerfoo (sic) R, h. uerbo B 11 partes est RB 12 aliquem G 13 syrum om. G iussionem G (quod iam Casaub. proposuit) 18 & 18 helisei libri (helisey B u. 13) 14 t (n 8. l. m. 2) R, et B denuo om. G nec si nobis B 16 lotum G 17 esset RB 18 ad ipsius iordanis gratiam pertinere (sic) G (cfr. p. 136, 20 ubi gratia in G commutatwr uerbo gloria) 21 professione (om. per) penitentie populi G in penitentia BBb )
140
Postremo qualis est illa pars tractatus tui de caelestibus nuptiis, ubi spem amputans futurorum totum in praesenti tempore posuisti dicendo a societate uestra proiectum esse eum, qui ianitores et ministros fefellerit uestros, ut a communione fidelium foras cum iniuria mitteretur. si ita est, nihil est, quod speret fides, nihil, quod resurrectio repraesentet, nihil, quod in caelis amplius expectetur, nihil, quod rex ille [caelestis] et pater familias deus in suo conuiuio agnoscat, cum praesentia multorum gaudeat et de aliquorum absentia contristetur. et multos dicat uocatos, paucos uero electos; nihil erit, quod irascatur uestem nuptialem non habenti, cum filius dei ipse Christus sit sponsus et uestis et tunica natans in aqua, quae multos uestiat et infinitos expectet nec uestiendo deficiat. sed ne quis dicat temere a me filium dei uestem esse dictum, legat apostolum dicentem: quotquot in nomine Christi baptizati estis, Christum induistis. o tunica semper una et inmutabilis, quae decenter uestiat et omnes aetates et formas nec in jnfantibus rugatur nec in iuuenibus tenditur nec in feminis inmutatur! aderit profecto ille dies, ut caelestes nuptiae incipiant celebrari; illic qui baptisma singulare seruauerint, securi discumbent. nam. quicumque a uobis se rebaptizari consenserit, huiusmodi homini non denegatur resurrectio, quia credidit in resurrectionem carnis; resurget quidem, sed nudus. sed quia nuptiali ueste a uobis se expoliari permisit, hanc patris familias auditurus est uocem [*]( 10 cfr. Matth. 22, 14 15 Gal. 3, 27 ) [*]( 1 qualis-para (in ras.) B est et illa G 4 fefellerat v uestrum RB 5 nihil] non RB 7 nihil in cael. BBv ille rex G 8 caelestis om. BBvb, (quod cum sequatur deus, uncinaui Stlperfluvm) 9 cum ad presentiam G 10 et] ut G et paucos (om. uero) BBb. 11 erat v, idem propoa. Casaub. 14 ne qui G 16 induistis] uos uestistis G 17 innumerabilis quae BBvb 18 rugat libri 21 nam om. b 22 se om. R baptizari v consenserunt RBv (corr. Cochl.) e homini om. B 23 in resurrectione Gb 24 resurgit (e s. l. m. 2) R, resurgit B sed quia] et quia G 25 se spoliari G )
141
\'amice — hoc est diccre: agnosco te — aliquando renuntiaueras diabolo et ad me conuersus fueras et dederam tibi uestem nuptialem; ut quid sic uenisti non habens, quod tibi dedi?\' hoc est dicere: quare non habes, quod tibi dedi? nemo enim potest irasci non habenti rem, quae data non sit. uestem nuptialem inter istos acceperas et solus non habes? quare nudus et lugubris uenisti? quis tibi detraxit spolia? quas fraudulentas adisti fauces? quos incurristi latrones? quotquot tales uenturi sunt, locum in illo conuiuio non habebunt.-
Et ut uel sero conpendium faciam, credo etiam hoc sufficere; etsi tot probationes minime diceremus: uobis absentibus uerbo tenus baptizati sunt mille: ex his sorte sua defuncti sunt centum. abstinete paulisper ab hoc scelere manus. sanctitas, ut dicitis, uestra primo resuscitet sepultos, emendet, si potest, mortuos et sic reuertatur ad uiuos. si mortuos suscitare non potestis, ut quid uiuentibus conamini manus inferre, nisi ut conpleatur, quod per Ezechielem prophetam de uobis locutus est deus dicens: ut occiderent animas, quas non oportuit mori. [*]( 19 Ez. 13, 19 ) [*]( 1 agnosce v, cognosce b, cognosco scr. Casaub. cum aliquando MBvb et Oasaub. 3 ut quid... non habens q. tibi dedi om. RBv uenisti n. habens uestem nuptialem hoc est dicere ... b 5 poterit G 6 istos] filios B 8 uel quas G 9 sunt hoc exemplo G 10 habebunt] EX- PLICIT LIBER QVINTVS (rubr.) R fol. 52 •, Explicit liber quintus B fol. 53* 1, Explicit Liber Quintus (rubr.) G fol. 51b. de uerbis supra sequentibus, quae desunt in RBv, cfr. p. 138, 26 16 sic] si G 19 de nobis om. d )
142