Octavius

Decedis, inquit Caecilius, officio iudicis religiosi: nam periniurium est uires te actionis meae intergressu grauissimae disputationis infringere, cum Octauius integra et inlibata debeat singula, si potest, refutare.

Id quod criminaris, inquam, in commune, nisi fallor, conpendium protuli, ut examine scrupuloso nostram sententiam non eloquentiae tumore, sed rerum ipsarum soliditate libremus, necauocanda, quod quereris, diutius intentio, cum toto silentio liceat responsionem Ianuari nostri iam gestientis audire.

Et Octauius: Dicam equidem, ut potero pro uiribus, et adnitendum tibi mecum est, ut conuiciorum amarissimam labem [*]( 1 et incredibili Pr, em. Balduinus II uerisimileP 3 iudiciisai scripsi: iudicis Pr, iudicii WOlcerus, iudices Meursius; cf. Wopkens in Misc. Obs. X, 28 et Heumann VII, 268 4 quaerellam P, querelam r II damnatis opinionibus Lindner, ampliatis omnibus Meursius II mallint P 6 indi- dem Dombart; cf. Handii Tursell. 3, 177 8 efferuntur Dauisius, at efferantur recte tuitus est Heum. coll. Liuii 5, 27,10; add. Liu. 33, 29, 1 II nam dum incaute Heumann 1\\ ab his P et edd. 11 omni in nos: omni Pr, in omni Vrsinus 12 ei altera mira Vrsinus, ei altera lateat mira JVo-werus 19 debeat Wapkens: habeat Pr 20 refutare Heraldus: reputare P, reputari r 23 quaereris P II tuto silentio Heumann 26 ut potero Wowero, contra Heumanno pro uiribus delendum uidebatur 27 comuitiorum P corr. in conuiciorum ) [*]( 2* )

nam mcerim aeos creaere, mteum se aeliberare uariauit, ut propositionis incerto incertior responsionis nostrae intentio fundaretur. sed in Natali meo uersutiam nolo, non credo: procul est ab eius simplicitate subtilis urbanitas. quid igitur?

ut qui rectam uiam nescit, ubi, ut fit, in plures una cliffinditur, [quia uiam nescit] haeret anxius nec singulas audet eligere nec uniuersas probare: sic cui non est ueri stabile iudicium, prout infida suspicio spargitur.

ita eius dubia opinio dissipatur. nullum itaque miraculum est, si Caecilius identidem in contrariis ac repugnantibus iactetur, aestuet, fluctuetur. quod ne fiat ulterius, conuincam et redarguam. quamuis sint diuersa quae dicta sunt, una ueritate confirmata probataque nec dubitandum ei de cetero est nec uagandum.

et quoniam mens frater erupit, aegre se ferre, stomachari, indignari, dolere, inliteratos, pauperes, inperitos de rebus caelestibus disputare, sciat omnes homines sine dilectu aetatis, sexus, dignitatis rationis et sensus capaces et habiles procreatos nec fortuna nanctos, sed natura insitos esse sapientiam: quin. ipsos etiam philosophos, uel si qui alii artium repertores in memorias exierunt, priusquam sollertia mentis parerent nominis [*]( 1 lfumine Meursius: in luminc Pr, lumine Gelenius; cf. Dauis. ad h. l. 2 mutasse r 3 uersutia turbata sit (sc. Natalis sententia) Vahlen: tua eruditio turbata sit Pr 5 declaranit Wopkens II incertior Vrsinus: certior Pr, non certior Vonck L. L. p. 55 6 Natale Heumann 7 simplicitate Gelenius: subtilitate simplicitate Pr 8 ut fit Gelenius: ut sit Pr 1\\ diffinditur Gelenius: diffunditur Pr; cf. Verg. Aen. 6, 540 9 quis P, sed a erasa, hinc qui r; quia uiam nescit obelo notauit Wopkens, quam uiam ineat haeret aniius Vahlen II heret P 11 suspitio r 13 aestuet Meursius: aestu et Pr 14 comuincam P II redarguam. quamuis] sic in \' P distvnctum est; redarguam quamuis uulgo II quamuis diuersa quae dicta sunt una ueritate confirmata prouataq. sint nec P; uerbum sint, quod alieno loco positum esse apparet, Jac. Gronouius post diuersa transposuit 15 do cetero erit malim 17 stomllcari P 18 sciet r II delectu r 19 procreatos esse Meursius 20 nactos r II indeptos esse Wowerus, indutos esse Wopkens, insitam habere Lindner; nec fortuna datam, sed natura insitam osse sapientiam Dauisius 21 philosofos P 22 exierunt P, sed i 8. I. m. 2 )

nihil itaque indignandum uel dolendum, si quicumque de diuinis quaerat, quae sentiat proferat, cum non disputantis auctoritas, sed disputationis ipsius ueritas requiratur. atque etiam, quo imperitior sermo, hoc inlustrior ratio est, quoniam non fucatur pompa facundiae et gratiae, sed, ut est, recti regula sustinetur.

Nec recuso, quod Caecilius adserere inter praecipua conisus est, hominem nosse se et circumspicere debere, quid sit, unde sit, quare sit: utrum elementis concretus an concinnatus atomis, an potius a Deo factus, formatus, animatus.

quod ipsum explorare et eruere sine uniuersitatis inquisitione non possumus, cum ita cohaerentia, conexa, concatenata sint, ut nisi diuinitatis rationem diligenter excusseris, nescias humanitatis, nec possis pulchre gerere rem ciuilem, nisi cognoueris hanc communem omnium mundi ciuitatem, praecipue cum a feris beluis hoc differamus, quod illa prona in terramque uergentia nihil nata sunt prospicere nisi pabulum. nos, quibus uultus erectus, quibus suspectus in caelum datus est, sermo et ratio, per quae Deum adgnoscimus, sentimus, imitamur, ignorare nec fas nec licet ingerentem sese oculis et sensibus nostris caelestem claritatem:

sacrilegii enim uel maximi instar est, humi quaerere quod in sublimi debeas inuenire. quo magis mihi uidentur qui hunc mundi totius ornatum non diuina ratione perfectum uolunt, sed frustis quibusdam temere cohaerentibus conglobatum, mentem, sensum, oculos denique ipsos non habere.

quid enim potest esse tam apertum, tam confessum tamque perspicuum, cum oculos in caelum sustuleris et quae sunt [*]( 1 claritate P lm. II adeo Pr: at uero Vrainus; at u. indicem uerbb. 2 suscipere r 6 quaecunque r 7 quaerat quae sentiat Lindner: quae om. Pr 9 fucatur r: fugatur P 12 connixus r 14 aelementis P \\I athomis Pr 17 connexa r 20 belluis r 21 sunt Heumann: sint Pr 22 Nobis Heumann 23 datus et sermo Wopke-ns, an datus est et sermo? \\I deum P: dominum r 24 fas est Heumann; at cf. c. 30, 6 25 maximi r: maxime P )

caelum ipsum uide, quam late tenditur, quam rapide uoluitur, uel quod in noctem astris distinguitur, uel quod in diem sole lustratur: iam scies, quam sit in eo summi moderatoris mira et diuina libratio. uide et annum, ut solis ambitus faciat, et mensem uide, ut luna auctu, senio, labore circumagat.

quid tenebrarum et luminis dicam recursantes uices, ut sit nobis operis et quietis alterna reparatio? relinquenda uero astrologis prolixior de sideribus oratio, uel quod regant cursum nauigandi. uel quod arandi metendique tempus indicant, quae singula non modo ut crearentur, fierent, disponerentur, summi opificis et perfectae rationis eguerunt, uerum etiam sentiri, perspici, intellegi sine summa sollertia et ratione non possunt.

quid, cum ordo temporum ac frugum stabili uarietate distinguitur, nonne auctorem suum parentemque testatur uer aeque cum suis floribus et aestas cum suis messibus et autumni maturitas grata et hiberna oliuitas necessaria? qui ordo facile turbaretur, nisi maxima ratione consisteret.