Cogis nos, Constanti, absentem damnare consacerdotem nostrum religiosum Athanasium; sed diuina id facere prohibemur lege. inpellis auctoritate latius regali domini sacerdotes ad effundendum cruorem, ignorans iura iustitiae tradita nobis diuinitus te conatum ex nostris auferre mentibus. an diuinitus poteris adserere permissum absentem inauditum et, quod est maximum, innocentem damnari? quomodo etenim arbitraris diuinitus permissum puniri inauditos, quando uideas Adam et Euam principes nostri generis auditos sententia percussos dei? et uocauit deus Adam, et dixit ei: Adam, ubi es? et dixit: uocem tuam audiui, domine, in paradiso et timui, quoniam nudus sum, et abscondi me. et dixit illi deus: quis tibi indicauit quia nudus es, nisi de ligno, de quo praeceperam tibi, de hoc solo ne manducares, ex eo manducasti? et dixit Adam: mulier, quam dedisti, ipsa mihi dedit de ligno, et manducaui. et dixit deus mulieri: quid hoc fecisti ? et dixit mulier: serpens persuasit mihi, et manducaui. cum igitur huiusmodi formam iudicandi dedisse deum aduerteris, cum a latebris euoca?? confessisque deum sententiam dedisse de sacris scriptur?? collegeris fontibus, cuius fuisti atque es inpudentiae iudicandi dei seruis eam dare formam, quae non fuisset de lege ueniens domini? nec timuisti, ne fuisset dictum [*](13 Gen. 3, 9—13 ) [*]( QUIA ABSEtTTEM NEMO DEBET IUDICARE NEC DAMNARE inser. V, Ad Constantium Imperatorem pro sancto Athanasio v 7 post ad ras. 4-5 litterarum 14 paradyso 21 aduerteris scripsi, aduertens V, aduertas v 24 seruos v )
67
ad deum a nobis de te, quomodo fuerit dictum de refuga illo angelo serpens suasit me : Constantius imperator seduxit nos; credidimus ei eum arbitrati fuisse hominem. non uidere potuisti, quia possis tali percuti dei indignantis sententia qua percussus uidetur et serpens? cui dicitur: quia tu fecisti hoc, maledictus tu ab omnibus pecudibus et ab omnibus bestiis terrae, quae sunt super terram; super pectus et uentrem tuum repes et terram edes omnibus diebus uitae tuae. et inimicitiam ponam inter te et mulierem et inter semen tuum et inter semen eius; ipse tuum obseruabit caput, et tu eius obseruabis calcaneum . non ita et te dei offensam incurrere potuisse, ut ille incucurrerit angelus, ex hac una sententia domini debueras reminisci, praesertim cum cognosceres tuum etiam opus fuisse serpentinum? an cum ille serpens fuerit factus ex angelis, tu ex hominibus serpentem te fieri potuisse es arbitratus? minime; sed dicas uelim, quid intersit inter tuum atque huius angeli refugae apostatae factum. si ille mendacio seduxit rudes homines, et tu, et quidem tu non rudes; si ille utilitatis gratia ad arboris eorum inlexit mentes fructus edendos, et tu, pacis causa te facere cum adstruxeris.
Cumque omnium Christianorum bono te hoc opus dixeris adgressum, utique inspecta opera tua datur intellegi serpentem te illum esse imitatum. cupiens dei mandatorum fieri transpressores, dedisti praecepta damnandum esse inauditum absentem negandamque audientiam purgare posse se de crimine obiecto proclamanti. Abel interficitur iustus et interrogatus Cain sumit sententiam; et tu domini inauditum uis puniri sacerdotem? factus est, inquit, Abel pastor ouium, Cain autem erat operans terram. et factum est, post dies\'\'dbtulit Cain de fructu terrae sacrificium domino, et Abel obtulit et ipse de primitiis ouium suarum, et respexit deus super Abel et super [*]( 5 Gen. 3, 14. 15 28 ib. 4, 2-7 ) [*]( d 1 adeum (d m. 2) fuerat v 8 nonne v 7 qui 10 obseruauit v 11 nonne v 12 incurrerit v 15 te 8. I. m. 2 19 fructos aedendos uerba et tu pacis — astruieris coniunguntur uulgo 20 cum] eis add. Y s. I m. rec. et v 28 cupiens] nos add. Gallandius 26 proclamatum v ) [*]( 5* )
68
munera eius, super Cain uero et super sacrificia eius non respexit. et contristatus est Cain ualde, et concidit uultus eius. et dixit dominus deus ad Cain: quare tristis factus es et quare concidit uultus tuus? quare non recte obtulisti ? peccasti, quiesce et cetera, et infra: dixit Cain ad Abel fratrem suum: eamus in campum. et factum est, cum essent ipsi in campo, insurrexit Cain super Abel fratrem suum et occidit eum. et dixit deus ad Cain: ubi est frater tuus? et dixit: nescio; numquid custos fratris mei sum ego ? et dixit deus: quid fecisti hoc ? uox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. numquid non licuerat deo, priusquam Cain conuocaret atque interrogaret, punire ? sed noluit, dans formam, quo inciperemus genere iudicare commissos nobis, nobis inquam, de quibus per Hieremiam prophetam dicit ad populos suae maiestati dicatos: et dabo uobis pastores secundum cor meum, et pascent uos pascentes cum disciplina. damnate, inquis, eum, quem ignoratis deliquisse. cur? nempe ad hoc, ut iam non episcopi sed mereremur nuncupari uesani atque carnifices. non metuis, oro, haec mandans domini ad Noe sanctissimum dicentis uocem? sicut olera faeni dedi uobis omnia. praeter carnem et san- guinem animae non edetis. etenim uestrum sanguinem animarum uestrarum exquiram de manibus omnium bestiarum, exquiram animam hominis. qui effuderit sanguinem hominis pro sanguine hominis effundetur, quia ad imaginem dei feci hominem. non metuis, oro, tantorum te qui uideas interfectorem dei exstitisse seruorum, ut adhuc et ipse. innocentes iugules et nos participes fieri tuorum cogas funerum? cum dictum a socero suo Iethro fuisset Moysi, cur tota detineret populum die: uenit ad me, inquit, populus quaerens iudicium a deo. igitur si iudicium dei antistitum tam decet esse iustum, quod dei esse dicatur iudicio terminatum, quomodo tu inauditum
[*]( 5 Gen. 4, 8-10 15 ffier. 3, 15 20 Gen. 9, 3—6 29 Eiod. 18, 15 ) [*]( 5 et cetera om. Coleti 11 non 8.1. m. 1 12 quo genere inciperemus 1 dtcli a transpositionis signis additis 16 inquis 19 mandas aanctissin I mam 30 antestitam ) 69
iubebas damnari a nobis, cum Moysen inueneris dixisse: uenit ad me populus quaerens iudicium a domino ? si populus idcirco ad nos confluit, ut secundum dei legem iudicetur, cur tu inquies: damnate innocentem ? itaque cum hoc praeceptum, quod prolatum est a te, non sit ueniens ex lege dei, sed sit plane ex uoluntate firmatum diaboli, tandem intellege quisnam sis.
Vxor Loth conuersa in salem est, cur implere nequiuerit imperata; nobis, credo interuentu tuo, quia uidelicet sis rex Romani imperii, nihil accideret malorum, si falsis praegrauatum criminibus damnaremus? sacra scriptura in Exodo, Moyses, inquit, ascendit in montem dei, et uocauit eum deus de monte dicens: haec dices domui lacob et adnuntiabis filiis Israel: ipsi uidistis quanta fecerim Aegyptiis, et adsumpsi uos tam- quam supra pinnas aquilae et adduxi uos ad me. et nunc si auditu audieritis uocem meam et custodieritis testamentum meum, eritis mihi populus abundans prae omnibus gentibus. mea est uniuersa terra. uos autem eritis mihi regnum sacratissimum et gens sancta. quomodo gens sancta, si innocentium fuerimus necatores? quomodo regnum deo sacratissimum, si praecepta praetereamus eius? item dicit deus: non moechaberis, non occides, non falsum testimonium dices aduersus proximum tuum. tu inquis contra: crede mihi dicenti falsa et macta innocentem. monens deus dicit in Exodo: non credes auditui uano, non consenties cum iniquo fieri testis iniustus, non eris cum conpluribus in malitia. non adpones cum compluribus declinare cum turba, ut declines iudicium et pauperi non miserearis in iudicio eius, et infra: non subuertes iudicium pauperis in iudicio eius, ab omni uerbo iniqua recedes, innocentem et iustum non occides, non iustificabis inpium pro muneribus; munera enim excaecant oculos uidentium et pestiferant sermones iustos. ad haec tu excludenda praecepta [*]( 11 Ex. 19, 3—6 21 ib. 20, 13—16 24 ib. 23, 1—3 28 ib. 23, 6—8 ) [*]( 2 querens 4 inquiens es fort. 7 sit m. 1 8 cur F, quod v 21 mqchaberis 31 et munera V (et om. v); et munera non accipies, munera fort. )
70
subuertere iudicium eius deruos conpellis, iustam temptans etiam muneribus nostram corrumpere dicatam conscientiam deo. si auditu, dicit deus, audieris uocem meam et feceris omnia quae dixero tibi, inimicus ero inimicis tuis et resistam contrariis tuis. iam tuum sit probare praecepisse deum innocentes esse percutiendos, apostolicam deserendam fidem et tuam suscipiendam perfidiam. cur haec, quae mandatis domini aduersantur, fieri praecipiendum putasti? cum etiam in Leuitico dominum memineris dixisse ad Moysen: loquere filiis Israel et dices ad eos: ego dominus deus uester, secundum studia terrae Aegypti, in qua inhabitastis, in ea non facietis, et secundum studia terrae Chananaeorum, in quam ego induxero uos, ibi non facietis et in legitima eorum non ambulabitis. iudicia mea facietis et praecepta mea custodite et ambulate in eis. ego dominus deus uester. custodite omnia praecepta mea et omnia iudicia mea et facietis ea; qui fecerit ea homo uiuet in ipsis. ego dominus deus uester. si in praeceptis domini docere uales conscriptum iustos esse ad iniustorum suggestiones puniendos, recte cuncta te egisse atque agere poteris aduertere. doce in mandatis dei conscriptum calumniis petitos eius cultores a te domus eius persecutore per nos episcopos esse interimendos.
Cur ad hanc per coarrianos tuos deductus es implendam malitiam? quae coegit te causa imperatorem petere calumniis dei hominem? numquid non legeras in Leuitico dixisse deum: nolite mendacio petere neque calumniemini unusquisque proximum? et infra: non mentiemini neque calumniam facietis proximo, et non profanabitis nomen domini dei uestri. ego sum dominus deus uester. non nocebis proximum tuum, et timebis dominum deum tuum. ego sum dominus deus tuus. non facietis iniquum in iudicio, non accipias personam [*]( 8 Ex. 23, 22 9 Leuit. 18, 2—5 26 ib. 19, 11—19 ) [*]( 3 uocẽ/// meSJII 4 resistam super restituam scripait m. rec. 7 manda*tis 12 chananeorom 18 docere uales conscriptos iuatum V; * ® 5 em. v 19 pum., endos 24 cogit 29 pronmc tuo V, proximo tuo v )
71
pauperis neque miratus fueris ad personam potentis; in iustitia iudicabis proximum tuum. non ambulabis in dolo in gente tua. non consenties in sanguinem proximi tui. ego sum dominus deus uester. non odies fratrem tuum sensu tuo, corripiens corripies proximum tuum et diliges proximum tuum sicut te ipsum. ego dominus deus uester. legem meam custodite. haec cum scripta memineris, existimas acceptatores personae nos tuae futuros? ad innocentis rogasti necem et cum te contemptum aduertisses, tetendisti temet ad genera omnia ingerenda poenarum. dicit deus: a facie diuitis ne timeas, et honorabis faciem presbyteri et timebis dominum deum tuum. ego sum dominus deus tuus. et tu timeri te potuisse es arbitratus et exhonorari Athanasium, quem deus praeceperit honorandum? non legeras dixisse deum: non facietis iniuste in iudicio, in mensura et in penso et in stateris; statera iusta pensabitis? et mensura iusta est, ut statuisses fuisse per nos necandum absentem? si iustum est iudicium <non) audiri se proclamantem, absentem puniri, tuae erunt iustae etiam allegationes apud deum contra nos, qui tuae temeritatis praecepta respeurimus. in Deuteronomio reperitur gloriosus Moyses dixisse ad iudices quos populo dederat: audite inter fratres uestros et iudicate iuste inter medium uiri et inter medium fratris et in medio proselyti eius. non accipietis personam in iudicio, aduersus minorem aut aduersus maiorem iudicabis, non sumas personam hominis, quoniam iudicium est dei. et uis, Constanti, credo quia sis in sublimitate degens regali, accipi tuam personam; es magnopere cupiens eum, cuius sis sanguinem sitiens, mactari per nos domini sacerdotes. hinc apud te itaque nos detestabiles, quoniam iudicium ad dei sumus uoluntatem promentes, hinc ad gladium putasti tendendam
[*](10 Leuit. 19, 15. 32 14 ib. 19, 85. 86 21 Dent. 1, 16. 17 ) [*](ta ap 7 acceptores 8 contentum (mp m. rec.) 11 presbiteri 14 in 8. l. m. 1 16 est s. l. m. 2 17 non add. Latinius 18 iustae etiam scripsi, iustitiae Vv, iustae coni. Tilius 20 reperitur v, repetit V 24 iudicati V, iudicabitis v 28 itaque apud te transpoaitionis signis additis ) 72
carnificem dexteram tuam, tamquam possis gladio uincere quos uideres propter dei filium nec praesentem dubitare amittere uitam nec perhorrescere mortem. ad filios Israel narrat sanctissimus Moyses ex praecepto dei: uidete, tradidit uobis dominus deus uester ante faciem uestram terram; ascendentes possidete, quemadmodum dixit dominus deus patrum nostrortm nobis. nolite timere neque formidemini. si illis neminem praeter deum timendum mandatum est, illis imaginem nostrae uocationis portantibus, quanto magis praeter deum neminem metuere condecet qui non terras Chananaeorum, Iebusaeorum et Gergesaeorum atque Amorrhaeorum simus desiderantes consequi, sed caelestia regna, sed dei perpetuum amorem? quomodo etenim uigor inanis dignitatis tuae nos ab hoc potuit aut potest proposito flectere, cum praeter deum statuerimus metuendum neminem?