Divinarum Institutionum
Lactantius
Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.
haec est doctrina sanctorum prophetarum, quam Christiani sequimur, haec nostra sapientia, quam isti qui uel fragilia colunt uel inanem philosophiam tuentur, tamquam stultitiam uanitatemque derident, quia nos defendere hanc publice atque adserere non solemus, deo iubente ut quieti ac silentes arcanum eius in abdito atque intra nostram conscientiam teneamus nec aduersus istos ueri profanos, qui non discendi, sed arguendi atque inludendi gratia inclementer deum ac religionem eius inpugnant, pertinaci contentione certemus.
abscondi enim tegique mysterium quam fidelissime oportet, maxime a nobis, qui nomen fidei gerimus.
uerum illi hanc taciturnitatem nostram ueluti malam conscientiam criminantur: unde etiam quasdam exsecrabiles opiniones de pudicis et innocentibus fingunt et libenter iis quae finxerint credunt.
Quoniam decursis propositi operis septem spatiis ad metam peruecti sumus, superest ut exhortemur omnes ad suscipiendam cum uera religione sapientiam, cuius uis et officium in eo uertitur, ut contemptis terrestribus et abiectis erroribus quibus antea tenebamur, fragilibus seruientes et fragilia concupiscentes, ad aeterna caelestis thesauri praemia derigamur: quae ut capere possimus, quam primum omittendae sunt huius praesentis uitae inlicibiles uoluptates, quae animas hominum perniciosa suauitate deleniunt.
quanta felicitas aestimanda : est subtractum his labibus terrae proficisci ad illum aequissimum [*](EPITOME 2] c. 68,1 (prophetarum). 11 s.] c. 61,1. c. 27,1— 11. 15] c. 68, 2-5 (—adquirat). ) [*]( m BHSPj 3 sequi*ur B uel qui S 5 deride*nt (n ?? er.) B non S 6 non om. S ac] ac id H 7 abscondito edd., cf. 10 nostram (m add. m. 2) S 8 aduersum P 9 inclementer deum] iuclemendom H 10 eius om. S contemptione H certe S 11 tetigique S maiimeque H 12 nomen] ñ (i. e. non) S fidei] dei H, sed cf. Epit. 13 mala H cviminantur B3 15 his HSP finxerunt edd. 17 prouecti P eihortemus H suspiciendas sic H 18 ueram Pl, m del. P3 19 *ut (a er.) B 20 ante H tenetoamur B, tenebatur H 21 theWsauri B3, thenrslauri P dirigamur HSP 23 inlicibiles (e ex i m. 2) P 24 deliniunt P existimanda H 25 iis B )
proinde si sapientes, si beati esse uolumus, cogitanda et proponenda sunt nobis non tantum Terentiana illa:
sed his multo atrociora, carcer catenae tormenta patienda, sustinendi dolores, mors denique ipsa et suscipienda est et ferenda, cum liqueat conscientiae nostrae nec fragilem istam uoluptatem sine poena nec uirtutem sine diuino praemio fore.
- molendum esse usque in pistrino, uapulandum, habendae compedes,
uniuersos igitur oportet operam dare, ut uel se quam pnmum ad rectam uiam dirigant uel susceptis operatisque uirtutibus et huius uitae laboribus patienter exactis consolatorem deum habere mereantur.
pater enim noster ac dominus, qui condidit firmauitque caelum, qui solem cum ceteris sideribus induxit, qui libratam magnitudine sua terram uallauit montibus, mari circumdedit amnibusque distinxit et quidquid est in hoc opere mundi conflauit ac perfecit e nihilo, perspectis erroribus [*](AUCTORES 2] Phorm. II 1,19. ) [*]( supplicamas, ut te in primis, quem rerum custodem uoluit esse, custodiat, deinde inspiret tibi uoluntatem, qua (ex qua corr. m. 2? S) semper in amore diuini nominis perseueres (perseueret 81): quod est omnibus salutare, et tibi ad (ad in mg. S) felicitatem et (et om. S) ceteris ad quietem. hanc orationem in fine capitis 26 cum Fasitelio addunt edd., quo loco illam eum ipsum qui conposuit inseruisse inde uidetur apparere, quod prima uerba sed omnia... figxnenta superiora pag. 667,15 fingunt ... quae finxerint quodammodo referunt atque omnino argumentum illius loci facilius quam huius eam admittit. de hoc loco cf. Prolegomena sequitur in S et g (praemissa in S inscriptione hac De dl opificio. id est de ratione. F. L. Ad demetrianii) locus de opif. dei 19, 1-8 illud quoque uenire-posset adipisci et 20, 1 s. haec ad te - beatae uitae statum expectant (sic), inde continuatur locus qui supra est proinde si sapientes eqs. ) [*](BHSPJ 1 baeti B 8 esse cum etiam codd. quidam Terentii habeant, Lact. in suo Terentio legisse uidetur; etiam Terentii in codd. versus turbatus est ifi pistrino usque (corr. m. 1?) B usque del. P3 pristino SP1, ras. et s. I. corr. P1 bapulandum Bl, corr. B3 4 co I pedes B 5 hi e H, his his S, hi*s (i er.) P acriora Bl ut uid. (part. in ras. corr. B3) P 6 est om. H 7 liquaeat B conscientia H 8 uoluptate S 10 derigant P 12 merea sic S 13 inluxit (ill- S) BHS 14 qui om. H 15 mare Bl, in ras. corr. B* manibusque Pl, corr. P3 distincxit B 16 perspecttt* (i. e. -lis) sic S )
hunc sequamur omnes, hunc audiamus, huic deuotissime pareamus, quoniam solus, ut ait Lucretius,
- ueridicis hominum purgauit pectora dictis
- et finem statuit cuppedinis atque timoris
- exposuitque bonum summum, quo tendimus omnes,
- quid foret, atque uiam monstrauit, limite paruo
- qua possemus ad id recto contendere cursu.
nec monstrauit tantum, sed etiam praecessit, ne quis difficultatis gratia iter uirtutis horreret. deseratur si fieri potest uia perditionis et fraudis, in qua mors uoluptatis inlecebris adoperta celatur.
et quanto quisque annis in senectutem uergentibus adpropinquare cernit illum diem quo sit ei ex hac uita demigrandum, cogitet quam purus abscedat, quam innocens ad iudicem ueniat, non ut faciunt quidam caecis mentibus nixi, qui iam deficientibus corporis uiribus in hoc admonentur instantis ultimae necessitatis, ut cupidius et ardentius hauriendis libidinibus intendant.
qua ex uoragine liberet se quisque, dum licet, dum facultas adest, seque ad deum tota mente conuertat, ut illum diem securus expectet, quo praeses [*](AUCTORES 4 ss.] VI 24 ss. ) [*](BHSPj 1 iustitia H 2 adiamus P notissime H 4 uiridicis B, ueredicis P hominum] igitur codd. Lucr. purgabit B1, corr. B* dictis\' (\' est distinctio) B 5 cuppedinis codd. Lucr., cupidinis S, torpedinis BH2, torpidinis II1, turpidinis P timoris\' B, timoris (s add. m. 2) P 6 quod P tendimus omnes om. P omnes\' B 7 quod H monwtrauit B3, monstrabit H tramite codd. Lucr. paruo (paruo\' B) BH cum codd. Lucr., puro SP 8 quo H, quįa. (exp. m. 3?) P contendere recto H 10 iter] igitur H horrebit ut uid. B1, in ras. corr. B3 11 uoluptatibus H inecelebris H 12 celetur H quando H animis Bl, corr. B3 senectute B 13 ac propinquare H 14 purus] i pus (i. e. prius) S 15 quidam] quorum S 16 nixi] lux negatur S; uiri cum cod. Reimmanniano recentissiniae aetatis non recte Buenemannus, nixi eicit Heumannus qui iam] quidam B1, corr. Bs Biris (uiribus m. 3) corporis B 17 instantes B1 (corr. B3) P necessitates B1, corr. B* et] ut SP 18 **libidinibus (in er.) B 20 secu«*rus (tu er.) H presens S )
migrant enim cotidie et multo uelocius exeunt quam intrauerant et tamen, si nobis usque ad ultimum liceat istis frui, aliis certe relinquenda sunt. nihil nobiscum ferre possumus nisi uitam bene atque innocenter actam.
ille ad deum copiosus, ille opulentus adueniet, cui adstabunt continentia misericordia patientia caritas fides. haec est hereditas nostra quae nec eripi cuiquam nec transferri ad alterum potest.
ecquis est qui haec bona parare et adquirere sibi uelit? ueniant qui esuriunt, ut caelesti cibo saturati sempiternam famem ponant, ueniant qui sitiunt, ut aquam salutarem de perenni fonte plenissimis faucibus trahant.
hoc cibatu atque potu dei et caeci uidebunt et surdi audient et muti loquentur et clodi ambulabunt et stulti sapient et aegroti ualebunt et mortui reuiuescent.
quisquis enim corruptelas terrae uirtute calcauerit, hunc arbiter ille summus et uerax ad uitam lucemque perpetuam suscitabit.
nemo diuitiis, nemo fascibus, nemo etiam regia potestate confidat: inmortalem ista non faciunt. nam quicumque rationem hominis abiecerit ac praesentia secutus in humum se ipse prostrauerit, tamquam desertor domini et imperatoris et patris sui punietur.