Divinarum Institutionum

uitia omnia temporalia sunt: ad praesens enim commouentur. irae impetus recepta ultione sedatur, libidinis uoluptas corporis finis est, cupiditatem aut satietas earum rerum quas expetit aut aliorum affectuum commotiones interimunt, ambitio postquam honores quos uoluit adepta est, consenescit; item cetera uitia consistere ac permanere non possunt, sed ipso fructu quem expetunt finiuntur.

recedunt ergo et redeunt. uirtus autem sine ulla intermissione perpetua est nec discedere ab eo potest qui eam semel cepit. nam si habeat interuallum, si aliquando carere ea [*](BHSPj 1 q: P1, q: P3 3 iudicare S 4 effugiendo, om. et, H e 5 aeque] que H, eacp (e s. I. m. 2) S malulr (i. e. mus s. I add. m. 2) S si n (i. e. non) S 6 \'sensu\' B3 7 uidemur H humilitate B in (ante egestate) om. B contejntu B7 8 aut] an ac ? dolere BH 9 emori S, mori cett., sed cf. V 13, 2. 15 rex\' B adsequemur B 10 onuissa (n ? er.) B 11 uoluptates (e ex i m. 2) S contemnet B 12 for*titer (0 ex u m. 1 ?, i er.) P 13 adsequamur H 14 illi H spernimus H a*t (u ? er.) B, aut II 15 aeternitatis S 17 colli- 11 gatur (i ex e m. 2) H 19 sedartl (i. e. tur s. I. add. m. 2) S, sedantur P fort. finis post libidinis traiciendum 21 intermittunt P 25 nec] ac H potest] non potest H qui* Ca er.) B 26 capit P ea carere SP )

non est igitur conprehensa, si deserit, si aliquando secedit: cum uero sibi domicilium stabile conlocauit, in omni actu uersari eam necesse est nec potest fideliter depellere uitia et fugare, nisi pectus quod insedit perpetua statione munierit.

ipsa ergo uirtutis perpetuitas indicat humanum animum, si uirtutem ceperit, permanere, quia et uirtus perpetua est et solus animus humanus uirtutem capit.

quoniam igitur contraria sunt uitia uirtuti, omnis ratio diuersa et contraria sit necesse est. quia uitia commotiones et perturbationes animi sunt, uirtus e contrario lenitudo et tranquillitas animi est; quia uitia temporalia et breuia sunt, uirtus perpetua et constans et par sibi semper; quia uitiorum fructus id est uoluptates aeque ut ipsa breues temporalesque sunt, uirtutis ergo fructus ac praemium sempiternum est;

quia uitiorum commodum in praesenti est, uirtutis igitur in futuro. ita fit ut in hac uita uirtutis praemium nullum sit, quia uirtus adhuc ipsa est.

nam sicut uitia cum in actu suo finiuntur, uoluptas et praemia eorum secuntur, ita uirtus cum finita est, merces eius insequitur. uirtus autem numquam nisi morte finitur, quoniam et in morte suscipienda summum eius officium est. ergo praemium uirtutis post mortem est.

denique Cicero in Tusculanis quamuis dubitanter tamen sensit summum homini bonum non nisi post mortem contingere. fidenti animo, inquit si ita res feret, gradietur ad mortem, in qua aut summum bonum aut nullum malum esse cognouimus. mors igitur non * [*](AUCTORES 24] Tusc. I 46, 110. ) [*](BHSPJ 1 redeunt S 2 aliquando si SP 3 sicedit P 5 statione* (m er.) H 7 pepetua P 8 humauus* (t er.) P uirtutem] uirtute H 9 ***** I diuersa (diuer er., a ex ic) P 10 uitia] in uitiis H 12 uirtus - semper] \'uersus est, et furtmse Lucilii uel ueteris poetae hodie ignoti Hettsingerus, Emendat. pag. 120 14 temporalesqiue (n er.) H uirtutis (alt. i ex e ua. 2) P ad SP 16 supra igitur add. autem S1 \'in\' hac P3 17 ipsa] imperfecta Heumannus 18 cum om. P 19 sequuntur HSP infinita B 20 et om. P 21 summo P1, corr. P3 24 fidentia (exp. nr. 1 ?) P 25 feret\' B, ferret S 26 malum om. H )

qui i autem se, ut ait idem, uitiis ac sceleribus contaminauerit uoluptatique seruierit, is uero damnatus aeternam luet poenam), quam diuinae litterae secundam mortem nominant: quae est et perpetua et grauissimis cruciatibus plena.

nam sicuti duae uitae propositae sunt homini, quarum altera est animae, altera corporis, ita et mortes duae propositae sunt, una pertinens ad corpus, qua cunctos secundum naturam fungi necesse est, altera pertinens ad animam, quae scelere adquiritur, uirtute uitatur. ut uita haec temporalis est certosque terminos habet. quia corporis est, sic et mors aeque temporalis est certumque habet finem, quia corpus attingit.

Inpletis igitur temporibus quae deus morti statuit terminabitur ipsa mors. et quia temporalem uitam temporalis mors sequitur, consequens est ut resurgant animae ad uitam perennem, quia finem mors temporalis accepit.

rursus sicut uita animi sempiterna est, in qua diuinos et ineloquibiles inmortalitatis suae fructus capit, ita et mors eius perpetua sit necesse est, in qua perennes poenas et infinita tormenta pro peccatis suis pendit.

ergo in ea condicione res posita est, ut qui beati sunt in hac uita corporali atque terrena, semper miseri sint futuri, quia iam bonis quae maluerunt potiti sunt,

quod iis euenit qui deos adorant ac deum neglegunt, deinde qui iustitiam sequentes in hac uita miseri fuerint et contempti et inopes et ob ipsam iustitiam contumeliis et iniuriis saepe [*](AUCTORES 1] ibid. I 30, 72. § 10] Lactantium respicere seu potius emendare locum Cic. de rep. VI 25, 29 existimat Maius (ed. 1822, pag. 328). ) [*](BHSPJ 2 ac] aut S 3 aeterna H iuet penam1 P2 poena H 4 secundum II, secundam (a ex al. litt. tn. 2) S 5 nam om. P sicut B 6 animi B altora] altera est S 8 quae H, qu*a (i er.) P cunctas S 9 scelere (e fin. ex a m. 2) H 10 an (et) ut ? ut uita om. P 12 attigit II 13 Conpletis H 15 rosurgant Slf 16 perhennem S quia finem om. P rursus H, rursum cett.. 17 anime (e ex i) 82 18 capiat H ita om. H 20 pendet H reposita, om. res, S 22 bonte P3 quae del. P3 maluerunt om. P 23 iis B, his H, tois S*, hiis P )

opera corporis atque animi nonne indicant esse animam mortis expertem? nam corpus quia ipsum fragile est atque mortale, quaecumque opera molitur, aeque caduca sunt. nihil enim Tullius ait esse quod sit manibus humanis laboratum, quod non aliquando ad interitum redigatur uel iniuria hominum uel ipsa confectrice rerum omnium uetustate.

at uero animi opera uidemus aeterna. nam quicumque contemptu praesentium studentes in memoriam monumenta ingeniorum factorumque magnorum reliquerunt, hi plane mentis ac uirtutis suae nomen indelebile quaesierunt. ergo si opera corporis ideo mortalia sunt, quia ipsum mortale est, sequitur ut anima ex eo inmortalis appareat, quia uidemus opera eius non esse mortalia.

eodem modo desideria quoque corporis animique decarant alterum esse mortale, alterum sempiternum. corpus enim nihil nisi temporale desiderat id est cibum potum indumentum quietem uoluptatem, et tamen haec ipsa sine nutu et adminiculo animi nec cupere nec adsequi potest: animus autem per se multa desiderat quae ad officium fructumue corporis non redundent, eaque non fragilia, sed aeterna sunt, ut fama [*](AUGTOBES 8] p. Marcello 4,11. ) [*](BHSPj 1 nec aliter i. e. uel sic tantum; uix nec in non corrigendum est aut alterum membrum a nec incipiens supplendum semper] cum semper P 2 iam om. H bonirs\' F1 3 iis edd., tois B3S2, his HP 4 sequuntur dei SP secuntur B, sequuntur cett. 6 animam esse H 7 fragile ex facile P2* 8 aeque] eaque H 10 iniuria] in iurgia S 11 an P 12 an (esse) aeterna ? cf. 17 contemptu P; contemptui edd., \'sed studentes in memoriam (an nominis uel posteritatis addendum?) coniungendum est, cf. Quintil. X 2, 6; XII6, 6x Thilo 13 studentis Bl, corr. B1 14 malignorum S hii P 15 indelibile BP1, corr. P3 17 iumortalis] mortalis non P 19 mortalem BP sempiternum] esse inmortalem ralterum temporalel (s. I. m. 3) alterum scmpiternum P 20 enim om. P nihil om. H, non S temporalia S 22 snimi et adminiculo B 23 fructumque f-que S) SP 24 redeunt S eaquae BarH )

nam cultum dei, qui constat abstinentia cupiditatum ac libidinum, patientia doloris, contemptu mortis, etiam contra corpus anima concupiscit. unde credibile est non interire animam, sed dissociari a corpore, quia corpus sine animo nihil potest, animus uero potest multa et magna sine corpore.

quid quod ea quae uisibilia sunt oculis et tangibilia manu, quia externam uim pati possunt, aeterna esse non possunt, ea uero quae neque sub tactum neque sub uisum ueniunt, sed tantummodo uis eorum et ratio et effectus apparet, aeterna sunt, quia nullam uim patiuntur extrinsecus?

corpus autem si ideo mortale est, quia uism pariter et tactui subiacet, ergo et anima idcirco inmortalis est, quia nec tangi potest nec uideri.