Divinarum Institutionum

sapiens prorsus disputatio, si uirtutum ipsarum formas ac terminos scirent. non enim didicerant uel quae sint uel quid eas mercedis a deo maneat: quod nos his duobus libris docebimus. hi uero quia ignorabant aut dubitabant animas hominum inmortales esse, et uirtutes et uitia terrenis honoribus aut poenis aestimauerunt.

omnis ergo haec de duabus uiis disputatio ad frugalitatem ac luxuriam spectat. dicunt enim humanae uitae cursum Y litterae similem, quod unus quisque hominum cum primae adulescentiae limen adtigerit et in eum locum uenerit, partis ubi se uia findit in ambas, haereat nutabundus ac nesciat in quam se partem potius inclinet;

si ducem nactus fuerit qui dirigat ad meliora titubantem, hoc [*](EPITOME 4-16] c. 54,1 sed hoc — rettulerunt. ) [*](AUCTORES 19] Verg. Aen. VI 540. ) [*](TESTES 16] Hieronym. comment. in Eccles. c. 10, uol. III 469 C Vall.: Firmianus quoque noster in praeclaro Institutionum suarum opere Y litterae meminit et de dextris ac sinistris plenissime disputauit. ) [*](BBHSV] 1 amaenitatis Bl, corr. B* subduxi Bx, corr. B3 2 exoriri (0 in ras. ex 2 litt. m. 3) B 3 intercisa V 4 labore S cedere V 6 *efglse (s er., corr. m. 2) B pceptis (p ». e. per ex p ». e. prae m. 2) S \'fructos B 7 delenimentis BiS, delenimentur Bl, delent mentis R, deliniamentis H, delinimentis V 8 iucunditatein ut uid. BI, corr. B1 9 species H 10 atque B 11 quae B3 iStint B3 12 doceuimus B1, corr. B1 13 aut] et B aut dubitabant om. R 14 et ante uirtutes eras. B 15 aestimauerint V omnes Bl, corr. JBJ 16 ud1 B3, id S fragilitatem Bl, corr. B3 ac] ad JB1, corr. B3 17 Y. s. I. B3 simile BI, corr. B1; esse similem edd. 18 adolescentiae R attingerit V 19 euenerit H partis om. V se] a se S 20 notabundus Bl, corr. B* ac] aut B quam] qu Y parteW B3 21 nanctus RHV derigat B\' (corr. Bt) V )

si uero doctorem frugalitatis non muenent, in sinistram uiam quae melioris speciem mentiatur incidere, id est desidiae inertiae luxuriae se tradere, quae suauia quidem uidentur ad tempus uera bona ignoranti, post autem amissa omni dignitate ac re familiari in omnibus miseriis ignominiaque uicturum.

ad corpus ergo et ad hanc uitam quam in terra ducimus fines earum uiarum rettulerunt. poetae fortasse melius, qui hoc biuium aput inferos esse uoluerunt, sed in eo falluntur quod eas uias mortuis proposuerunt. utrique ergo uere, sed tamen utrique non recte, quia oportuit uias ipsas ad uitam, fines earum ad mortem referri.

nos igitur melius et uerius, qui duas istas uias caeli et inferorum esse dicimus, quia iustis inmortalitas, iniustis poena aeterna proposita est.

quomodo autem hae uiae uel in caelum tollant uel ad inferna praecipitent explicabo, aperiamque quae sint uirtutes quas philosophi nescierunt; tum earum quae sint praemia, simul etiam quae sint uitia quaeue eorum supplicia monstrabo.

nam fortasse aliquis expectet ut separatim de uitiis ac uirtutibus dicam, cum de bono aut malo disserentibus nobis etiam quod [*](EPITOME 9 s.] c. 54,1. 10-12] c. 54, 2. 14-20] c. 54, 3. ) [*](BBHSV] 1 si aut] sicut V eloquentia (~ m.2) B .2 honestatis artisBI, corr. B3 quod R qufreMadat (a. I. a er., e s. I. m. 2, o ex e m. 3) B bonum B 3 honestatem Bl, corr. B3 et] ac B uiam H 4 fragilitatis Bl, carr. B3 5 sinistram (alt. s in ras. ex x ? m. 2) B specie f m. 3) B incedere HV 6 tradere* (t er.) B 7 uideantur Heumannus ignorant* (1 er.) B 8 omni* (s er.) B miseris BacH um 9 uifam S11 10 retulerunt SV 11 uiuiaput B1, biuiaput B3 12 quos V 13 ufrtque 82 14 eorum Bl, corr. B1 15 uias istas duas S i*stas fu ? er.) B uias om. R inferoru (~ m. 3) B 16 immortalitatis S 17 hae* (c er.) B, ae sic R tollont sic 8 infernum B, ferna S 18 aperiamque quae S, aperiamqurale B1, aperiam quae RV, et aperiam quae H 19 earum — praemia] ea sint quae sunt praemia R 20 suplicia Bl (corr. B3) H monstrabo] declarabo B 21 reparatim B1, corr. B2 uitiis B 22 post cum fort. tamen excidit de] da B1, corr, B1 aut malo SV, ac de malo B, ac malo R, aut de malo H )

sine enim uirtutes inseras, uitia sua sponte decedent, siue uitia eximas, uirtutes ultro subibunt: sic bonorum ac malorum constituta natura est, ut se inuicem semper obpugnent, semper expellant. ita fit ut neque uitia detrahi sine uirtutibus possint nec uirtutes inseri sine detractione uitiorum.

has igitur uias longe aliter inducimus quam induci a philosophis solent, primum quod utrique praepositum esse dicimus ducem utrumque inmortalem, sed alterum honoratum, qui uirtutibus ac bonis praesit, alterum damnatum, qui uitiis ac malis.

illi autem m dexteriore tantum uia ducem ponunt neque unum neque perpetuum, siquidem quemlibet doctorem bonae artis inducunt, qui a desidia reuocet homines et frugi esse doceat. sed neque ingredi faciunt in eam uiam nisi pueros et adulescentes, uidelicet quod artes in his discantur aetatibus.