Divinarum Institutionum

quae retributio contumeliae quam perniciosa sit et quas edere soleat strages, unde oportunius petetur exemplum quam ei ipsius praeceptoris tristissimo casu, qui dum his philosophorum praeceptis obtemperare gestit, ipse se perdidit?

quodsi lacessitus I iniuria patientiam tenuisset, si dissimulare, si ferre contumeliam boni uiri esse didicisset nec illas nobiles orationes alieno titulo inscriptas inpatientia et leuitas et insania profudisset, numquam capite suo rostra, in quibus ante floruerat, [*](EPITOME 12 innocentiam] cf. c. 55, 4. ) [*](AUCTOBES 13] Hist. II 37 Dietsch. ) [*](BRHPVJ 1 differet R habe*t (n er.) B quam Bx (m del. B3) R, quasi (exp. m. 3) P 2 se om. H ante iram eras. in ut uid. B 3 uirtutem BI, m del. B3 post uirtute eras. non H 4 quod] quia R loqueretur] quaeritur P, quaeretur V 5 inte\'nt\'io\'ne\' (nt m. 3, ne m. 2) B 6 uideri B metere ut uid. m. 1, metire m. 2, *etirwe m. 3 B 7 his BPV 8 quemcumque B\', corr. B3 prouocauerit BH uirtutis bis Pl (pr. del. P3) V 9 nititur iniuriam P 11 pacto] modo P duals) B3 12 bono (alt. o in ras. ex i ? m. 2) B uoro R* 14 satlustius V oppio B dictu B refert (s. I. i er., quod add. m. 2) B uoluit] uoluit quoque V 15 uidere BI, corr. B2 16 paernitiosa (ae ex a m. 2) R 17 opportunius R, oportu*nius P 19 perdidit] petit BI, corr. B3 20 iniuria* (m er.) B si ferre] si (exp. m. 3) forte P, si forre sic V contumelia B1 (-liã B2) H 21 didixisset R 22 scriptas R 23 capiti Bl, corr. B1 )

sapientis ergo ac boni uiri non est uelle certare ac se periculo committere, quoniam et uincere non est in nostra potestate et est anceps omne certamen, sed est sapientis atque optimi uiri non aduersarium uelle tollere, quod fieri sine scelere ac periculo non potest, sed certamen ipsum, quod fieri et utiliter et iuste potest.

summa lgitur uirtus habenda patientia est, quam ut caperet homo iustus, uoluit illum deus, ut supra dictum est, pro inerte contemni. nisi enim contumeliis fuerit adfectus, quantum habeat fortitudinis in se ipso cohibendo ignorabitur.

si autem lacessitus iniuna laedentem perseqm coeperit, uictus est: qui uero motum illum ratione conpresserit, hic plane imperat sibi, hic regere se potest.

quae snstentatio sui recte patientia nominatur, quae una uirtus omnibus est opposita uitiis et adfectibus. haec perturbatum ac fluctuantem animum ad tranquillitatem suam reuocat, haec mitigat, haec hominem sibi reddit.

ergo quoniam naturae repugnare inpossibile est et inutile, ut non commoueamur omnino, prius tamen quam commotio illa prosiliat ad nocendum, quod fieri potest maturius, sopiatur. praecipit deus non occidere solem super iram nostram, ne furoris nostri testis abscedat. [*]( 8 supra] g 13. ) [*](EPITOME 2-17] c. 57, 1. ) [*](AUCTORES 20] Ephes. 4, 26. ) [*](BBHPVJ 1 rem publicam] rem publicam semper H, rem P. P, rem pro V 4 rev B* est (ante sapientis) om. B 5 post uiri s. I. est B1 aduersari B uelle om. BH 7 uirtus om. B 8 capere B inliustus B1 t noluit (n ex u) B* 9 contemsit in ras. ex sit ni ut vid. B1 10 acdeffectus JB1, affectus B3 ipse ipso R 11 si autem bis Bl, pr. expunx. B* iniuria* (m er.) B la\'edentem B* 12 uirtus, s. I. nulla add. m. 2 B qui Heumamaus, si C; si quis Bucncmannus ratione* (m er.) H 13 im- • * perauit H se om. H, si (e III. 2 ?) V substentiotio sic V 15 uitiis et] uitios si B1, in ras. corr. B* fluctuant« r n.2)B 16 pr. hae PV, corr. P3V2 17 quoniam] quiw B1 Ilpossibile B 18 ut om. B commoueatur H 19 commotio** (ri er.) B prosileat H, prosiluat V quo a d P1, quo Heusingerus, Emendat. pag. 109 20 post maturius di- stinxit Heusingerus, post potest edd. praecepit HPV 21 iracundiam Hl )

denique Marcus Tullius contra suum praeceptum, de quo paulo ante dixi, obliuionem iniuriarum in magnis laudibus posuit. spero te inquit Caesari, qui obliuisci nihil soles nisi iniurias —.

quodsi hoc ille faciebat, homo non a caelesti tantum, sed a publica quoque ciuilique iustitia remotissimus, quanto magis id nos facere debemus qui immortalitatis uelut candidati sumus?

Stoici cum adfectus ei homine tamquam morbos conantur euellere, Peripatetici se opponunt eosque non modo retinent, sed etiam defendunt nihilque in homine esse dicunt quod non magna ratione ac prouidentia sit innatum. recte id quidem, si singularum rerum ueros terminos scirent.

itaque hanc ipsam iram cotem dicunt esse uirtutis, tamquam nemo possit aduersus hostem fortiter dimicare, nisi fuerit ira concitatus.

quo plane ostendunt nec quid sit uirtus scire se nec cur homini tribuerit iram deus. quae si nobis ideo data est, ut ea utamur ad occidendos homines, quid inmanius homine, quid similius feris beluis existimandum est quam id animal quod ad communionem atque innocentiam deus fecit?

tres sunt igitur adfectus qui homines in omnia facinora praecipites agant, ira cupiditas libido. propterea poetae tres Furias esse [*](1 paulo ante dixi] § 15 ss. ) [*](EPITOME 8—10] c. 56, 2. 19-554, 2] c. 56,1. ) [*](AUCTOBES 3] pro Ligar. 12, 35. c. 19, 1 s.] Cic. Acad. pr. H 44, 135; Tusc. IV 19, 43. § 4 ad Cic. de rep. librum II (41, 68) refert Maius, cf. tamen Halmium ad hunc locum (ed. pag. 814, 12 adn.), et Cic. Tusc. m 11, 25 (Furias). ) [*](EXPILATORES § 4] Isidor. orig. VIII 11, 95. ) [*](BRHPV] 2 iniuriam B laSdibus posuit magnis (corr. m. 1?) B 3 spero etiam te qui Cic. te om. PV caesar PV 4 ad caelesti V 6 mortalitatis ut uid. Bl, rinlmortalitate B1, immortalitate R 8 Stoici cum] stoicum ut uid. BI, stoici (om. cum) B1, stoirci1 P; Stoicis tdd. 9 peripateci H 10 nihilque — dicunt om. R 11 prouidentialll (1 uel 2 litt. er.) B, prudentia H 12 rsil B1 13 collltem (1 uel 2 lilt. er., m in ras. ex 2 uel 3 litt. m. 3) B, comite R 14 ira fuerit H 15 in quo H, quod P* (d dtl. P3) V pr. nerCl B2 uirtutis B post. ne\'c\' B2 16 illam ex iram ut uid. B2 17 occMetfdos P3 inmani*us (b er.) B 18 similius (ait. i in ras. ex e ? m. 2) B exsistimandum R 20 facinora1 B3 21 agunt B3 (-ant Bl) RH, )

sed his omnibus deus certos limites statuit: quos si transcenderint maioresque esse coeperint, necesse est naturam suam deprauent et in morbos ac uitia uertantur. qui autem sint isti limites, non est magni laboris ostendere.

cupiditas ad ea conparanda nobis data est quae sunt ad uitam necessaria, libido ad subolem propagandam, irae adfectus ad coercenda peccata eorum qui sunt in nostra potestate, id est ut artiore disciplina minor aetas ad probitatem iustitiamque formetur: quae nisi metu cohibeatur, licentia pariet audaciam, quae ad omne flagitium et facinus euadet.

itaque ut ira uti aduersus minores et iustum est et necessarium, sic aduersus pares et perniciosum est et impium: impium, quod uiolatur humanitas, perniciosum, quod illis repugnantibus aut perdere necesse est aut perire.

hanc autem quam dixi esse rationem cur homini sit irae adfectus datus, ex ipsius dei praeceptis intellegi potest, qui iubet uti maledicis et laedentibus non irascamur, manus autem nostras [*](EPITOME 2-6] c. 56,2 s. 6 s.] c. 56, 5. 8—555,8] c. 56, 4. ) [*](BBHPV] 3 certes Y instatuit BI, instituit B3 quod Bl ut uid. (in ras. corr. B3) RPl (corr. P3) Y transcenderint (int in ras. ex 1 vel 2 lilt. m. 2) B 4 necesse] quam necesse BH deprauent s. I corr. P1, deprauant (sed u in b corr. B3, sic) BRHPlV 5 uertuntur BHpt (corr. P3) V sunt B 7 datawst B sobolem HPV 8 peccate (corr. m. 3) P, peccata V 10 prouitatem Bl, carr. B* formetor P 11 licentiS r er., quod add. m. 2) B periet B audacia*que (m tr.) B, audaciam atque H 12 euadit B ut ira] ira sicut R ira uti aduersus] iaduersus BI, corr. B3 14 uolatur Y **humanitas (in tr.) B 16 [irae] B3 adfect* *us (ib er.) B 17 datus om. R ut RH 18 maledicis PV, inimicis BRH; illud, quod etiam aptius est ad sensum uerborum laedentibus et ira.scamur, recepi non tamen sint dubitatione coni. Matth. 5, 44 ex interpretatione Itala ap. Tertull. d. anima c. 35 (simuis est de pat. c. 6; cf. Rotnschium, Das Neue Testament Tertullians, pag. 75 s.) diligite inimicos uestros et orate pro maledicentibus uos, quo ex loco, qui in Vulgata talis est diligite inimicos uestros, benefacite his qui oderunt uos, et orate pro persequentibus et calumniantibus uos, m BRH inimicis inlatum uidetur; minus uerisimile est maledicis in PY ex Vulgata Luc. 6,28 benedicite maledicentibus uobis inductum esse laetantibus R irascuntur Y )

sed rerum imperiti et rationis ignari eos adfectus qui sunt homini ad usus bonos dati exterminauerunt et latius quam ratio postulat euagantur. inde iniuste atque impie uiuitur. utuntur ira.

contra pares: hinc discidia, hinc expulsiones, hinc bella contra iustitiam nata sunt. utuntur cupiditate ad congerendas opes: hinc fraudes, hinc latrocinia, hinc omnia scelerum genera exorta sunt. utuntur libidine ad capiendas tantum uoluptates: hinc stupra, hinc adulteria, hinc corruptelae omnes extiterunt.

quicumque igitur illos -adfectus intra fines suos redegerit, quod ignorantes deum facere non possunt, hic patiens, hic fortis, hic iustus est.