Divinarum Institutionum

ut ergo uitium est effundere m malam partem, sic in bonam uirtus. si uirtus est non parcere opibus quae possunt reparari, ut hominis uitam sustentes quae reparari non potest, uitium igitur parsimonia est. quare nihil aliut dixerim quam insanos qui hominem, mite ac sociale animal, orbant suo nomine,

qui euulsis adfectibus quibus omnis constat humanitas, ad immobilem stuporem mentis perducere uolunt, dum student animum perturbationibus liberare et, ut ipsi dicunt, quietum tranquillumque reddere.

quod fieri non tantum non potest, quia uis et ratio eius in motu est, sed ne oportet quidem, quia sicut aqua semper iacens et quieta insalubris et magis turbida est, sic animus inmotus ac torpens inutilis est etiam sibi, nec uitam ipsam tueri poterit, quia nec faciet quicquam nec cogitabit, cum cogitatio ipsa nihil aliut sit quam mentis agitatio.

denique qui hanc immobilitatem animi adsernnt, priuare animum uita uolunt, quia uita actuosa est, mors quieta.

quaedam etiam recte pro uirtutibus habent, sed earum modum non tenent. uirtus est constantia, non ut inferentibus iniuriam resistamus — his enim cedendum est; quod . cur fieri debeat mox docebo —, sed ut iubentibus facere nos contra legem dei contraque iustitiam nullis minis aut suppliciis terreamur, quominus dei iussionem iussioni hominis praeferamus.

item uirtus est mortem contemnere, non ut adpetamus eamque nobis ultro inferamus, sicut philosophorum plurimi et [*]( 21 mox docebo] c. 18, 12 ss. ) [*](EPITOME 5 s.] cf. c. 29. 2. 21-546, 9] cf. c. 61, 1-5. ) [*](BRHPV] 1 illa B et] ac B guilae R thesauros H 3 si] sic R fesf B3 4 ut hominis — reparari otn. PV 5 uitium] utiquelll (e ex i m. 2) B 6 mite ( m. 2) B 7 ebulsis B\', corr. B2, (eum) euulsis Heumannus omnibus P 9 et om. H 10 quietum om. H pr. non om. H 11 immotu PV 13 magnis P1 fn del. P3) V animo P1 (corr. P3) V 14 potest R 15 cogitauit BI, corr. B* 16 immobilem B 17 animo ex animum B7, quod restituit B* uitam (ante uolunt) BI, m del. B3 actuosw B* 18 recta Bl, corr. B* 19 eorum H 20 intfaerentibus P, inherentibus V 21 docebo mox (corr. m. 3) B nos ex non B3 22 supplmns Ps 23 iussionem iussioni RH, iussioni B1, iussionerm iussionil B3, iussionem PV 25 ultro nobis H adferamus B1, corr. B3 ) [*]( XVIIII. Lkct. 1. ) [*]( 36 )

sic ea quae alii timent, excelsa et insuperabili mente dolorem mortemque calcabimus. haec est uirtus, haec uera constantia, in hoc tuenda et conseruanda solo, ut nullus nos terror, nulla uis a deo possit auertere.

uera igitur Ciceronis illa sententia est: nemo inquit iustus potest esse qui mortem, qui dolorem, qui exsilium, qui egestatem timet;

item Senecae m libus moralis philosophiae dicentis: hic est ille homo honestus, non apice purpuraue, non lictorum insignis ministerio, sed nulla re minor, qui cum mortem in uicinia uidit, non sic perturbatur tamquam rem nonam uiderit, qui siue toto corpore tormenta patienda sunt siue flamma ore rapienda est siue extendendae per patibulum manus, non quaerit quid patiatur, sed quam bene.

qui autem deum colit, haec patitur nec timet: ergo iustus est. his rebus efficitur ut neque uirtutes neque uirtutum exactissimos limites nosse ant tenere possit omnino quisquis est a religione dei singularis alienus. [*](AUCTORES 9] de off. n 11, 38. 12] frg. 124. ) [*](BRHPVJ 2 et fidem B 3 malimus ex malitis P aduersum B 4 uaecordem (om. -que) PV omnis V 5 fortitudinem BH alitf B* 6 dolorem mortemque eicit Hcumannus, scd ad positionem uerborum. cf. c. 18,36 innocentiam patientiamque; III 9, 18 ad quae — solem calcanimus Bl, corr. B3, calcamus PV, recte? 7 haec est uera H constantia in ex constantiam Plt 8 noster error Bl, ras. et s. I. corr. B7 possit a deo B euertere B 9 ciceronisi B est habet post aera, om. post sententia H scientia P1, corr. P3 10 potest iustus B esse potest codd. Cic. ante mortem eras. in B exsilium B, exilium cett. 11 seneca H moralib. (ex -lis) B* 12 homo ille B homo om. B 14 rem H uicina H uidet (sed e ex i B1) BPV 15 perturbatus est H noa uem B 16 pr. siue] sibi H sunt] s** (8 in ras. tR. 1, post se ? er.) P 17 extendendwe B* patibulum (pr. u ex 0) B 18 quam sed, sed traiectionis signa add. P 19 iustus*** (est er.) B, iustus, om. est B, qui iustus est H 20 ut] . Nam H ne\'q\' Bl uirtutes neque om. H 22 alienis B\', corr. B2, et alienus H )

Sed omittamus philosophos, qui aut nihil omnino sciunt idque ipsum pro summa scientia praeferunt aut qui non per-. spiciunt etiam quae sciunt aut qui quoniam se putant scire quae nesciunt, inepte adroganterque desipiunt.

nos ergo, ut ad propositum reuertamur, quibus solis a deo ueritas reuelata et caelitus missa sapientia est, faciamus quae iubet inluminator noster deus. sustineamus inuicem et labores huius uitae mutuis adiumentis perferamus nec tamen, si quid boni operis fecerimus, gloriam captemus ei eo.

monet enim deus operatorem iustitiae non oportere esse iactantem, ne non tam mandatis caelestibus obsequendi quam studio placendi humanitatis officio functus esse uideatur habeatque iam pretium gloriae, quod captauit, nec praemium caelestis illius ac diuinae mercedis accipiat.

cetera quae obseruare cultor dei debet facilia sunt illis uirtutibus conprehensis. non mentiatur umquam decipiendi aut nocendi causa.

est enim nefas eum qui ueritati studeat in aliqua re esse fallacem atque ab ipsa quam sequitur ueritate discedere: in hac iustitiae uirtutumque omnium uia nullus mendacio locus est.