Divinarum Institutionum

Si ergo in homine praeclarum et excellens est bonum misericordia idque diuinis testimoniis et bonorum malorumque consensu optimum iudicatur, adparet philosophos longe afuisse ab humano bono, qui neque praeceperunt eiusmodi quicquam neque fecerunt, sed uirtutem quae in homine propemodum singularis est pro uitio semper habuerunt.

libet hic interponere unum de philosophia locum, ut illorum plenius coarguamus errores qui misericordiam cupiditatem metum morbos animi appellant.

conantur illi quidem uirtutes a uitiis distinguere: quod est sane facillimum. quis enim non possit liberalem [*](EPITOME § 2 - c. 17] c. 56, 2-7. 19-21] c. 56, 2. ) [*](BRHPV] 1 uiri post sapientis B 2 qua] quia H eget] haec non perfecerit H ille licet B cpesum V 3 grassum R pauper et (exp. m. 1 ?) P mewdicus P3 4 est om. R pie**tatisque B 6 praebewt Bs, praebeat H, praebet BlRPV insensabilia R 7 colunt H eo R conferent B 8 quibus] quae his Volkmannus, obseru. misc. 1872, pag. 14, sed quibus ad quidquid respicit (cf. pag. 480, 6); uti possunt sc. simulacra insensibilia 9 iust\'i\'us B2 eicol*ere (u er.) B 10 uiuentem promereae re R promerear* fe er., e s.l.add. m. 3) sic B, promerear P1 (promerear"e uiuere1 corr., sed uiuentem seruauit P1) V qua H sic R usut Bl 11 dominus B conspectum B 12 probauit BI, corr. B1, propabit H 14 diuiii*is (i er.) B 15 consensum P1 (m expunx. P1) V adpare\'* (t er., \' distinctionem add. m. 2) sic B 16 quiral P2 17 an (eam) uirtutem ? propemodum om. R 18 libet (b ex c m. 2) P 19 philosofia* (m er.) H post locum s. I: et P2 20 errorem R metus H 22 satne Pl, face V posset B liberale (~ m. 2) P )

item fortitudo si nulla necessitate cogente aut non pro causa honesta certum periculum subierit, in temeritatem conuertitur. libertas quoque si alios insectetur potius quam insectantibus resistat, contumacia est. seueritas etiam nisi se intra congruentes nocentium poenas coerceat, fit saeua crudelitas.

itaque dicunt eos qui mali uideantur non sua sponte peccare nec mala potius eligere, sed bonorum specie lapsos incidere in mala, dum bonorum ac malorum discrimen ignorant.

haec quidem falsa non sunt, sed ad corpus cuncta referuntur. nam parcum esse aut constantem aut cautum aut quietum aut fortem aut seuerum uirtutes sunt quidem, sed huius temporariae uitae. nos autem, qui hanc uitam contemnimus, alias nobis uirtutes propositas habemus, de quibus philosophi ne suspicari quidem ulla ratione potuerunt.

itaque et uirtutes quasdam pro uitiis et uitia quaedam pro uirtutibus habuerunt. nam Stoici adfectus omnes quorum inpulsu animus commouetur ex homine tollunt, cupiditatem laetitiam metum maestitiam, quorum duo priora ex bonis sint aut futuris aut praesentibus, posteriora ex malis.

eodem modo haec quattuor morbos, ut dixi, uocant non tam natura insitos quam praua opinione susceptos et idcirco eos censent extirpari posse radicitus, si bonorum [*](EPITOME 2-6] c. 56, 3 s. 19-236, 1] c. 56, 2. ) [*](AUCTORES 20-23] Cic. Tusc. IV 6, 11 (cf. III 11, 24 s.). ) [*](BRHPV] 1 prodigio V 2 inerti*\' (a er., \' distinctionem add. m. 2) B 3 habeant edd. quod R uitrjla B3 labantur P1, corr. P2 4 ita ut] itaque si R rfitl B3 6 pro certum (exp. m. 3) B 11 bourorum B3 malis B 12 malorum ac bonorum B ac] et H ignorent Hetimannus 13 falsa] facilia Bl, frrlagilia B1 sed] sed et II 16 contemnimus — habemus] contemni (sic), cetera om. R 17 post quibus eras. ait ut uid. B nec P 18 et om. R uitis R 19 adfectum P1, in ras. corr. P3, ad- ■ * fectum V 20 impulsus H 22 sunt B, sint (corr. m. 2) P 23 morbor ñt sic V uocant non tam] uocant notam H, uocantiam P1, uocant*am P2, uocantiam V 24 naturam (exp. tn. 2) P. )

si enim nihil censeat sapiens bonum, nihil malum, nec cupiditate ardescet nec laetitia gestiet nec metu terrebitur nec aegritudine contrahetur.

mox uidebimus an efficiant quod uelint aut quid efficiant, interim propositum adrogans ac paene fnrios(or)um, qui se putent mederi et eniti posse contra uim rationemque naturae.

Haec enim naturalia esse, non uoluntaria, omnium uiuentium ratio demonstrat, quae isdem omnibus quatitur adfectibus.

Peripatetici ergo rectius, qui haec omnia detrahi negant posse, quia nobiscum simul nata sint, et conantur ostendere quam prouidenter et quam necessario deus siue natura — sic enim dicunt — his nos armarit adfectibus: quos tamen, quia uitiosi plerumque fiunt, si nimii sint, posse ab homine adhibito modo salubriter temperari, ut tantum homini quantum naturae satis est relinquatur.

non insipiens disputatio, si, ut dixi, non ad hanc uitam omnia referrentur. Stoici ergo furiosi, qui ea non temperant, sed abscidunt rebusque natura insitis castrare hominem quodammodo uolunt. quod tale est, quale si uelint aut metum detrahere ceruis aut uenenum anguibus aut iram feris [*]( 3 mox uidebimus] c. 15,10 ss. 15 ut dixi] pag. 535,12 s. ) [*](EPJTOME c. 15] c. 56, 2 s. 16 -538, 4] c. 56, 3. ) [*](AUCTORES §2] cf. Cic. Tusc. IV 19 s. ) [*](BRHPVJ 1 fatea B1 censea*t (n er.) B 2 laetitia* (e er.) R gesti B1, gestit1 B3, gestfet1 B3 3 terretur B uideuimns Bl, corr.B* 4 an ante (exp. m. 3) B 5 adrogans (s in ras. ex t ? m. 3) B, agitans R poena B1, corr. B3 furios(or)um Schoellius conl. loco c. 15,3 (adde III 25,17), furiosum C; furiosum(istorum) uel cum pro qui conieceram, interim (refutabimus eorum; propositum Thilo putet B mederi (d in ras. m. 3, alt. e ex i m. 2, s. I. e tr., quod add. m. 2) B 8 demonstrat — omnibus] demons (sic) quae is daemonibus R quem H frisdem B2p, hisdem V . 9 qui om. H 10 sirnul1 H2 nati R, rnataJ H2, nati V sunt B 11 dominus B\', corr. B3 12 armari B, armari* (a er.) R 13 nimis Bx, corr. B3 sunt Bl (corr. B3) V athibito BR 14 natura B, creaturae R 15 relinquantur H ut (t in ras. ex c ? m. 3) B 16 rererentur BI (referantur B3) RH, refeT\'rentur P qut B3 ea (~ m. 2) P 17 temperent R abscindunt BI, pr. n del. B3; cf. pag. 48, 19; 49, 13. 18. 21; 50, 7 rebusque natura] rebus quatura R ante natura est a in PV, eras. B, om. H; cf. pag. 535, 24; 538, 8; Epit. 56, 2 18 quodadmodo B\' (corr. B3) R tales R quajej P3 19 post detrahere s. I. eras. a, quod add. m. 3, B *angui**bus ex sanguinibus B3, angibus P1 (corr. P1) V )

quodsi, ut medici adfirmant, laetitiae adfectus in splene est, irae in felle, libidinis in iecore, timoris in corde, facilius est interficere animal ipsum quam ex corpore aliquid euellere: quod est animantis naturam uelle mutare.