Divinarum Institutionum

primum omnium nego ullo modo fieri posse ut homini, qui quidem uere iustus [*](EPITOME 16 - 18] c. 52,5. ) [*](AUCTOBES 17] ef. supra c. 16, 10. ) [*](BRHSPVJ 2 quod BV do*uit (l er., c add. m.2) V depingiiebant H 3 non erat bis, alt. expunxit V 4 adserebant llV, auferebant BI, adferebant (aff- BS) IPRSP 5 possit. H sicutj quemadmodum R 6 ads (" er.) V athuc B qu\'iid B7, quid R, quid id (cxp. m. 2) P 7 sequerewtur B"1 modo uerbis SP, sed etiam bis, alt. eras. S 8 uero] uro (i. e. uestro) S 10 quordpalrum ln paruum H a te H, alta S, alt (i. e. alter) P prospexit S; intercidisse dicens uel sim. aut ante esse (fori. uoce non ab interpolatore superseripta expulsum) aut post secutus Schoettium et Thilonem statui maxime propter fecerit 11; an perspi(ciens di iit? stultitia B non eieci Heumannum eam pro non scribentem secuim est B quamquam] quam B 12 uere om. B existimauerit V eum] eum uero B est sed I esset BH 13 et eras. B ratione (- m. 2) S tamen om. B ita in mg. m. 1 uel 2 S uideatur B conprehendere B 14 vujoluit B7 latere om.P 16 posse percipi H ergo** B 17 aliquit B, aliquid H 18 eCllmR, ∗equum (a er., u add. m. 2) B, cum HV, equum S, equum ex euuum P tabula R naufrag*o (i er.) B, naufragiOj 82 19 suam om. R 20 nullo H. )

cur enim nauiget aut quid petat ex aliena terra cui sufficiat sua? cur autem belligeret ac se alienis furoribus misceat in cuius

animo pax cum hominibus perpetua uerseturr scilicet peregrinis mercibus aut humano sanguine delectabitur qui nec lucrum sciat adpetere, cui sufficiat uictus, et non modo ipse caedem facere, sed interesse facientibus ac spectare ducat nefas. sed omitto ista, quoniam fieri potest ut uel inuitus ad haec subeunda cogatur.

adeone ergo iustitiam, 0 Furi uel potius 0 Carneade, cuius est illa omnis oratio, tam inanem, tam superuacuam tamque contemptam deo putas, ut nihil possit nihilque habeat in sese quod ad custodiam sui ualeat?

sed uidelicet qui sacramentum hominis ignorant ideoque ad hanc temporalem uitam referunt omnia, quanta sit uis iustitiae scire non possunt.

nam et cum de uirtute disputant, quamuis intellegant aerumnis ac miseriis esse plenissimam, tamen expetendam esse aiunt sua causa: eius enim praemia, quae sunt aeterna et inmortalia, nullo modo uident. sic rebus omnibus ad hanc praesentem uitam relatis uirtutem plane ad stultitiam redigunt, siquidem tantos huius uitae labores frustra et inaniter suscipit sed haec alio loco plenius, interim de iustitia, ut coepimus:

cuius tanta uis est, ut cum oculos in caelum sustulerit, a deo mereatur omnia.

recte igitur Flaccus tantam esse dixit innocentiae uim, ut ad tutelam sui non egeat nec armis nec uiribus, quacumque iter fecerit: [*]( 22 alio loco] c. 18, 4 ss. ) [*](B(G)BHSPVJ 1 sit] s sic R 2 iniquus P ne P 3 sufficiat scripsi, sufficit C 4 belligerffit P, a expunx. p2 5 uersatur S1 6 ne* (c er.) B ne plucrum H 7 sufficiat H, sufficit cett. 8 ac] ab R aicsjpectaire S1 10 a dõ. Ne V ergo] igitur P o P, o V furii RPY o P, ó V 11 carneadae R, carneades V 12 putas] putas esse R 13 sese* (d er.) B ad om. P 14 qui] quia BH 15 reperunt Bx, corr. B1 et quanta RS 17 tam R 19 hinc fere incepit codicis G pag. 111 (173), cuius itł uerss. 24. 25. 31 perpauca, legi poterant 20 relati B uirtute H sane H 21 siquid H 22 loco om. R 23 est] tej S1 24 innocentilęJ S1 25 uis S\' suam sui V uirtutibus H )

1. integer uitae scelerisque purus
2. non eget Mauris iaculis nec arcu
3. nec uenenatis grauida sagittis,
4. Fusce, pharetra,
5. siue per Syrtis iter aestuosas
6. siue facturus per inhospitalem
7. Caucasum uel quae loca fabulosus
8. lambit Hydaspes.

non potest ergo fieri quin hominem iustum inter discrimina tempestatum atque bellorum caelestis tutela custodiat ac non, etiamsi cum parricidis et nocentibus nauiget, aut malis quoque parcatur, ut una iusta et innocens anima liberetur, aut certe pereuntibus ceteris sola seruetur.

sed concedamus posse fieri quod proponit philosophus: quid ergo iustus faciet, si nactus fuerit aut in equo saucium aut in tabula naufragum? non inuitus confiteor: morietur potius quam occidat.

nec ideo tamen iustitia, quod est singulare hominis bonum, stultitiae nomen accipiet. quid enim melius, quid carius esse homini debet quam innocentia? quae utique tanto perfectior sit necesse est, quanto illam perduxeris ad extremum morique malueris, ne quid de innocentiae ratione minuatur.

stultitia est inquit [*](EPITOME 14—456, 1] c. 52, 5. 18 s.. (innocentia)] cf. c. 55, 4. ) [*](AUCTORES 1 ss.] carm. I 22,1 ss. 21 s.] cf. supra c. 16,10. ) [*](B(G)BHSPVJ 1 integra* (s er.) B, interger H puras BI, pura B1 2 egeat H iaculis\' (ut distinctio) B artu V 4 Fusce] fuisse B, fugare R, fuscae H prhlaretra\' (b m. 2) B, faretra cett. 5 syrtes P aestuosas\' B 6 siM# B2 inhospitale fe in ras. ex 3 uel 4 litt. m. 2) S, inhospitalem (h tx d) P 7 caucasum\' B uelquwe B1, uel que S fabuloafs et a m. 2) S slabitti BI, labit** B7, ambit H lambithy daspes V hidaspes S 10 caelestes P 11 parricid*is B 12 pascatur Bl, corr. B3, paccatur V anima etinnocens S 13 soluswerueturB\' 14 evgo S3 nactus BRH, nanctus PV, navtus 82 15 aequo B?THarP 16 occidat B, occidet cett. tamen om. B 17 iustitia* (m er.) B singulari Bx, corr. B2 hominirsl B3, hominib: H 18 hinc fere incepit codicis G pag. 112 (174), in qua nihil tegi poterat 19 quae (e add. m. 3) B rtantol B3 sit] est Bl, corr. B3 post est 8. I. dici add. B7, sed nunc erasum 20 tquantoiillam B3 perdmerit HPl, t in s corr. P3 nequit B 21 muniatur yac: )

denique ob hanc ipsam uirtutem tyrannus iis gratiam rettulit utrumque seruando et hominis crudelissimi natura mutata est. quin etiam deprecatus esse dicitur ut se tertium in amicitiam reciperent, non utique tamquam stultos, sed tamquam bonos et sapientes uiros.

itaque non uideo quare, cum pro amicitia et fide mori summa gloria conputetur, non etiam pro innocentia perire sit homini gloriosum. ergo stultissimi sunt qui nobis crimini dant mori uelle pro deo, cum ipsi eum qui pro homine mori uoluit, in caelum summis laudibus tollant.

denique, ut concludam disputationem, non posse eundem iustum esse ac stultum, eundem sapientem et iniustum docet ipsa ratio. qui enim stultus est, quid sit iustum ac bonum nescit et ideo semper peccat. ducitur enim quasi captiuus a uitiis nec resistere ullo modo potest, quia caret uirtute, quam nescit.

iustus autem ab omni se peccato abstinet, quod aliter facere non potest quam si habeat recti prauique notitiam. rectum [*](EPITOME 17-458, 8] c. 52, 1-4.. ) [*](AUCTORES 1-11] cf. Valer. Max. IV 7, ext. 1. ) [*](BRHSP(-2)V] 1 perniciae B, parniciae R, pernitiae PY sua RH num] siue S 2 amicitia] amico ita R iudicabit Y, iudicabitur edd. ab amicitia peri codex P in eadem pagina statim transilit ad iterba c. 20,12 etiam mimos agi 3 pyphagore H, spythagorei V 4 mortis] tfe1 mortis fiñl S7 alter] ad ut uid. SI, ajfc (i. e. alter) S7 praestitutum] praestitit utrum H 5 praestantiam Y 0 habetur R 7 quod] cum V edd. maluit H 8 ipsa uirtutn (duo ~ m. 2) S 9 iis R, his BSH, is V retulit SV utramque H seruuando H credelissimi Var 10 qui R 14 homini sit B 15 stultissimi sunt] stultissimi\' (i. e. -mis) S crimina Ryar. cum] qui S 16 uoluit mori V laudant tollantii 18 iustum — sapientem om. V iustum] sapientem R eundemque S sapieutem et iniustum] insipientem et iustum R 19 qui] quis R quit. B, qui quid R 22 omłni (1 er.) V 23 non] numquam H quam si] nisi H )

quod si est uerissimum, manifestum est eum qui aut naufrago tabulam aut ecum saucio non ademerit stultum non esse, quia haec facere peccatum est, a quo se sapiens abstinet.

uideri tamen et ipse confiteor per hominum errorem ignorantium cuiusque rei proprietatem. itaque omnis haec quaestio non tam argumentis quam definitione dissoluitur.

stultitia igitur est in factis dictisque per ignorantiam recti ac boni erratio. ergo stultus non est qui ne sibi quidem parcit, dum ne noceat alteri, quod est malum. quod quidem nobis et ratio et ueritas ipsa praescribit.

in omnibus enim uidemus animalibus, quia sapientia carent, conciliatricem sui esse naturam. nocent igitur aliis, ut sibi prosint: nesciunt enim quia malum est nocere.