Divinarum Institutionum

item ne se foedis libidinibus inmergerent sicut sus, qui se ingurgitat caeno, uel ne terrenis seruiant simulacris ac se luto inquinent. luto enim se oblinunt qui deos id est lutum terramque uenerantur. sic uniuersa praecepta Iudaicae legis ad exhibendam iustitiam spectant, quoniam per ambagem data sunt, ut per carnalium figuram spiritalia noscerentur. [*](BRHSPVJ 1 consequemur H 2 denegatur] denegantur et H 3 intima] in intima H 4 quae H, wqua P3 eo Spl, corr. P3 5 deos Rac iusserit H a peccatis RHP 6 ab inmunditiis H, munditiis S abstineret V est in ras. ex sit ? B3 7 inmundum (alt. n s. I. et d in ras. m. 2?) P terra H et om. HP 8 ret ore\' PJ profectum R et] ac R 9 ullam P1, corr. P3 dum edd. uiuit 82 et caetere H, cetera P 10 uegiculum S, ue*hicullum (l er., 1 exp. m. 3) P 11 iuuant] alunt H onerata R, honera HarP, honera/// V tergo] Ergo H post tergo haec ne porcina carne uterentur exuuiis RI, del. et s. I. add. hoc quaeque necessaria uehunt uel calciamenta R1 12 gestent V adhibent H 13 exuberant in mg. H* custodiendos V 14 portina H 15 qui ad — nutriuntur om. P uoluptates s. I. ex uoluptatib: P3 16 ac (c ras. ex d) faciendam H 18 sus (n 8. I. er., quod add. m. 2) B, esus S, suus Pl, alt. u del. P3 qui se] quis Rl ingurgitet V 19 alt. se om. R obliniunt B 20 sicut SP iudaeicae BH, iuda*icae (e er.) R 21 hibendam B, exigendam (a ex u m. 3) P expectant H 22 spiritaliam nosceretur H )

Cum igitur ea quae deus fieri uoluit quaeque per prophetas suos multis saeculis ante praedixit, Christus inpleret, ob ea incitati et diuinas litteras nescientes coierunt, ut deum suum condemnarent.

quod cum sciret futurum ac subinde diceret oportere se pati atque interfici pro salute multorum, secessit tamen cum discipulis suis, non ut uitaret quod necesse erat perpeti ac sustinere, sed ut ostenderet quod ita fieri oporteat in omni persecutione, ne sua quis culpa incidisse uideatur; ac denuntiauit fore ut ab uno eorum proderetur.

itaque ludas praemio inlectus tradidit eum Iudaeis.

at illi conprehensum ac Pontio Pilato, qui tum legatus Syriam regebat, oblatum cruci adfigi postulauerunt obicientes ei nihil aliut nisi quod diceret se filium dei esse, regem Iudaeorum; item quia dixerat: si solueritis hoc templum, quod aedificatum est annis XLVI, ego illut in triduo sine manibus resuscitabo, significans futuram breui passionem suam et se a Iudaeis interfectum tertio die resurrecturum. ipse enim fuerat uerum dei templum.

has uoces eius tamquam infaustas et inpias [*](EPITOME 3 diuinas — nescieutes] c. 40, 6. 10 (conprehensum)] c. 40, 6. 11 (Pilato)] c. 40, 8. 12 s.] c. 40, 7. 18-350, 18] c. 40, 8 s. ) [*](AUCTORES § 2. 4 s.] cf. Tertull. Apolog. c. 21 (I pag. 201 s.); Cyprian., Quod idola dii non sint c. 13 s. (pag. 30, 2-7); cf. omniuo eos locos ad c. 18-20. 13] locus ex Io. 2 u. 19 et 20 et Marc. 14, 58 (\'siue manibus\': ἀχειροποίητοv sc. vaov) conflatus. 17 ipse — templum] Cyprian. pag. 49, 5. ) [*](BRHSPVf 1 deus otn. S 3 ob ea — coierunt] uix Iudaei intercidit, cf. Epit. 40, 6. caecati ex eaincitati B3 ea] eam H coieceruut R 7 ac sustinere om. R quorw R2 ita om. P oporteret BPV 8 ue om. HPl (s. I. P3) V 10 proemio R iniectus H eum om. R, filium P1, 8. I. dei add. P3 11 tunc HV ablatum H 12 adfici R obicientes ei] obicientesque P 13 ita S 14 hoc] hunc huc V quod] que S quod — XLVI om. P ante (te del.) sic S 15 XLVI HV, quadraginta B, XL R, XL 7 (i. e. et) VI S; τεσσεράϰοvτα xCtl 15 Io. resuscitabo RSPV, suscitabo BH, uariant etiam testes Italae, cf. Sabaterium III 394; ὲϒερω̃ Io., excitabo Vulg. ad loco Io. cf. Roenschium pag. 615 16 breui futuram H futuro V et se] oe (i. e. esse) V 17 surrecturum B erat P, recte? uerum om. 8 18 has H3 faustas S )

tum Pontius et illorum clamoribus et Herodis tetrarchae instigatione metuentis, ne regno pelleretur; uictus est, nec tamen ipse sententiam protulit, sed tradidit eum Iudaeis, ut ipsi de illo secundum legem suam iudicarent.

duxerunt igitur eum flagellis uerberatum et priusquam cruci adfigerent, inluserunt: indutum enim coloris punicei ueste ac spinis coronatum quasi regem salutarunt et dederunt ei cibum fellis et miscuerunt ei aceti potionem.

post haec conspuerunt faciem eius et palmis ceciderunt. cumque ipsi carnifices de uestimentis eius contenderent, sortiti sunt inter se de tunica et pallio.

et cum haec omnia fierent, nullam uocem ex ore suo, tamquam si mutus esset, emisit. tum suspenderunt eum inter duos noxios medium, qui ob latrocinia damnati erant, crucique fixerunt.

quid ego hic in tanto facinore deplorem aut quibus uerbis tantum nefas conquerar? non enim Gauianam crucem describimus, quam Marcus Tullius uniuersis eloquentiae suae neruis ac uiribus uelut effusis totius ingenii fontibus prosecutus est, facinus indignum esse proclamans ciuem Romanum [*](AUCTORES 20] Verr. V 61, 158 ss. 22 s.] cf. ibid. § 170. ) [*](BRBSPV] 1 ille P2 defensione H 2 diceret- nihil om. pJ, dicit 8. I. add. m. reccntiss. dicere V demnatione V 3 uideret (et ex i) P3 iustissimi RISY, /iustissimi (2 hastae er.) H \'cum\' P3 5 helrodis ex heldis JB2 tethrarcae B, pro tetrarchae hoc tempore ac H 6 instigationê S metuentis] inet uentis S, metuentis (exp. m. 3) P pellere*tur (n er.) B 7 eum] illum H 8 ipse H 9 uerberantes V adfigerent eum H 10 punice uestem H 11 salutauerunt B 12 ei orn. P aceti potionem] acceptionem S consputauerunt B in faciem HV 13 palmas II ceciderunt eum cumque H 15 palleo V cum (c ras. ex e) P rhaecl B3 suo fs in ras. ex 1 uel 2 litt., fort. n, et o in ras. m. 2) B 16 tunc HV 17 ob latrocinio V fuerant H 18 ergo HV hinc V 19 gabianam BHP, gauinianam Rl, gab- corr. R2, grauianam SVar crucem] crux trucem S 20 uniuersiw S7 21 neruis] uerbis P uel R frontibus Y prosequutus V 22 proclamans (s del., sic corr. m. 3) P )

qui quamuis innocens fuerit et illo supplicio indignus, mortalis tamen et ab homine scelesto qui iustitiam ignoraret adfectus.

quid de huius crucis indignitate dicemus, in qua deus a cultonbus dei suspensus est atque subfixus? quis tam facundus et tanta rerum uerborumque copia instructus existet, quae oratio tantae affluentiae ubertate decurrens, ut illam crucem merito deploret, quam mundus ipse et tota mundi elementa luxerunt?

haec autem sic futura esse et prophetarum uocibus et Sibyllinis carminibus denuntiatum est. aput Esaiam ita scriptum inuenitur: non sum contumax neque contradico: dorsum meum posui ad flagella et maxillas meas ad palmas, faciem autem meam non auerti a foeditate sputorum. similiter Dauid in psalmo XXXIIII:

congregata sunt in me flagella et ignorauerunt, dissoluti sunt nec conpuncti sunt: temptauerunt me et deriserunt derisum, [*](EPITOME 9-13] c. 41, 1. 14-352, 1] c. 41, 2. ) [*](AUCTORES 11] Is. 50,5s.; cf. Cyprian. pag. 78,3. 14] Ps. 34,15s. ) [*](B(G)RHSPV] 1 omnes (e ex i m. 2) R cruce H 2 nocens R indignus, sed in del. m. 1 ? R 3 et om. V, pro et coni. est Heumannus adfectus est SP 4 quid de] inquit Y 5 suffixus V 6 copia S existeret S 7 tantae affluentiae SP, tanta afluentiae B, tantae afluentiae R (recte?), tanta fluentiae H, tanta ea fluentia V 8 mundi tota B relemental P2 duxerunt SV 9 esse scripsi, fuisse BRHSP, fuisset V; cf. Epit. 41, 1 quae omnia prophetae sic futura esse praedixerunt et locos ad pag. 307, 14 (futurum), 344,10 (mitteretur) adlatos et Sibyllinis carminibus om. H 10 pronuntiatum H est add. S2 eseiam BRX (alt. e in a corr. R1) P scriptum om. H 12 pono V contra Epit. et codd. Cypriani, ἓδωϰα LXX et om. H ad locum Isaiae cf. Roenschium pag. 556 13 ftutem1 H2 mea S 14 dauid similiter H /\' XXXIIII B, XXXIII R hinc fere incepit codicis G pag. 83 (164) ter scripta, in qua nihil legi poterat in ex Epitome recepi, idem ap. alios testes Italae (cf. Sabaterium II69), super C, sed ex Vulg., ut uid.; ὲπ\' ὲμέ LXX 15 me1 H7 ignorauerunt BRHSP1V2 Epit., ignoraui P3V1 cum Vulg., oux fyvwv LXX 16 me eras. H deriserunt derisum P1, dubitanter recepi, derisum P3, deriserunt derisu S, fort. recte, derisemnt me BRHV, uerba om. Epit.; an deriserunt me derisum scribendum? aut hoc aut ut Pl aut ut S (hoc pltrique) testes Italae, cf. Sabater. ibid.; ὲξεμυϰτήρισάv jxe μυϰτερισμόv LXX, subsanoauerunt me subsannatione Vulg. )

Sibylla quoque eadem futura monstrauit:

1. εἰς ἀνόμους χεῖρας καὶ ἀπίστων ὕστερον ἥξει,
2. δώσουσι δὲ θεῷ ῥαπίσματα χερσὶν ἀνάγνοις,
3. καὶ στόμασιν μιαροῖσι ἐμπτύσματα φαρμακόεντα·
4. δώσει δ᾽ εἰς μάστιγας ἁπλῶς ἁγνὸν τότε νῶτον
.

item de silentio eius, quod usque ad mortem pertinaciter tenuit, Esaias iterum sic locutus est: sicut ouis ad immolandum adductus est et sicut agnus coram tondentibus sine uoce, sic non aperuit os suum.

et Sibylla supra dicta:

1. καὶ κολαφιζόμενος σιγήσει, μή τις ἐπιγνῶ
2. τίς λόγος ἢ πόθεν ἦλθεν, ἵνα φθιμένοισι λαλήσει,
[*](EPITOME 1-4] c. 41,1. )[*](AUCTORES 2] Is. 53,7; cf. Qyprian. pag. 80, 8. 5 ss.] VIII 292ss. )[*](EXPILATORES 5 ss.] Augustin. ibid. II pag. 287, 24: et colaphos accipiens tacebit, ne quis agnoscat quod uerbum uel unde uenit, ut inferis loquatur et corona spinea coronetur. — Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). )[*](ΔЄЄIC S, ΔЄ • IC Sedulius; δ\'εἰς cum Lact. codd. Sibyll. HMQV, rell. τ\'εἰς uel x\'e?« MACTGirAC B, MACIlirAC P ἁπλω̃ς - vω̃τοv] AnCOC OTNONТOIЄNCΩΤΟΝ B, ACA IIAQCArNON TDTCNOrON P, ἀvαπλώσας τότε vwtov codd. Sibyll. HMQV, ἁπλώσει 0\' ayvov vwtov rell. AriAQC V ayvov] AION B NOTON V, NÓTON t\'m. recent.) Sedulius interpretatio Jat. Augustini in SP, alia ap. Sedulium non neglegendum uidetur, cum in codd. Sibyll. HMQV hunc uersum statim sequatur is qui ap. Lact. quoque sequitur § 17 ϰαὶ ϰολαϕιζόμεvος xtX., reliquos codices Sibyll. inter hos duos insertum habere hunc αύτὸς yap ϰόσμῳ παραδώσει παθέvov ἁγvόv. ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 78 )[*](BBHSPVJ 1 silentia H quo H 2 eseias BRP loquutus H immolandum Ci I molandum B) CEpit. cum testibus quibusd. Italae (cf. Sabaterium II610), uictimam cum aliis codices Cypriani, occisionem Vtdg. 3 adductus BRS Epit. cum plerisque codd. Cypriani et testibus quibusd. Italae, abductus H, ductus P cum Cypriani codd. MB et plerisque testibus Italae, sic adductus V; ἢχθη LXX et Act. Apost. 8, 32, ducetur Vulg.; cf. etiam ad pag. 356,10 et 357,9 tondentibus (tund- P) BHPV Epit:; an in his inter -bus et sine intercidit se ? tondentibus se RS, cf. ὲvαvτίοv του̃ ϰείραvτος αὐτόv (sic cod. Alex., xelpovto;, om. auTov celt.) LXX et Act. Apost. ibid. (nisi quod uel xtfpavTo; uel ϰείροvτος codd.); coram tondente se (sic etiam Vtdg.) uel om. se codd. Cypriani; ceterum inter permultos illos quos Sabaterius producit testes unus Lactantius plurali numero utitur 4 uoce** (ce tr.) V non B7 ad loco Isaiae cf. Roenschium pag. 560 et Sibylla supra dicta et uersus graecos om. H 5 ϰολαϕιζό- μεvος] ΚΟΛΑΦΙZOAAЄIIOC S, ΚΟΑΛΦΙZOMЄNOC V CЄΙΓΙΙCЄI BSP, cerHcei B, CITHCCI V ^] M€ BS, MN V nc S ЄΙΙΙΓΝΩ BRSP Sedulius, CIIITNQ V 6 λόγος] AOCOC S, AOTOC P, AOrOC Vi pro Àóyo; hoc τίvος codd. Sibyll., sed cf. Augustin. quod uerbum ] ЄS, )[*]( XVIIII. Lact. i. )[*]( 23 )
354
3. καὶ στέφανον φορέσει τὴν ἀκάνθινον
.

de cibo uero et potu, quem antequam figerent ei obtulerunt, Dauid in psalmo LXVIII sic ait: et dederunt in escam meam fel et in siti mea potum mihi dederunt acetum.

idem hoc futurum etiam Sibylla contionata est:

1. εἰς δὲ τὸ βρῶμα χολὴν καὶ εἰς δίψαν ὄξος ἔδωκαν,
2. τῆς ἀφιλοξενίης ταύτην δείξουσι τράπεζαν
.