Divinarum Institutionum

et haec omnia non manibus [*](EPITOME 10-331, 8] c. 40, 2. ) [*](AUCTORES 1 columbae caudidae] \'columbae\' tantum mentionem facit Lucas, \'candidae\' Orac. Sibyll. VI 7, unde Lact. fort. sumpsit.; cf. Alexandrum ad hunc uersum. 9 Apollo] cf. pag. 319, 7. 13 lectulos] cf. Matth. 9, 6. § 7 s.] cf. Is. 35, 5 s. ) [*](BliHSPVJ 1 speciem (sed m expunx. Pir) RP edd., sed cf. figurare in c. abl Epit. 15,2; Inst. I 17, H; V 8, 2 2 exinde - operari] exinde coepit uirtutes multas V prestrigiis P, praestigiis BRS, praestigis H, praestigiiw V magis H 3 ostendant Vac caelesti] solidi V 4 pro que S canebatur P 6 illa igitur B 7 sine ulla] siu S ac] et H ad om. V exponenda H, exponeuda (~ m. 2) V 8 possim D post peruenire in mg. R1 quod V 9 ia<m)dudum (n Hł. 3) B, ian dudum RI, iSdudum V festinat oratio] festinator acies sic V eius] etiam eius H 11 genera H 12 incolomes H menbris SV 13 receptis r. repente et uiribus (re s. I. m. 2) sic H ipse H lectos B, lectulos (o ex u m. 2) R 15 aflictis B; affectis Heumannus gradientis V 16 tuui, B3, tunc H caeta V1 17 erant tenebris H resti\'tu\'ebat H* 18 sermonemquo om. R olebat S 19 iiisuabat V 20 aspersis R repuagabat H7, repugnabat V )

1. πάντα λόγῳ πράσσων πᾶσάν τε νόσον θεραπεύων

nec utique mirum quod uerbo faceret mirabilia, cum ipse esset dei uerbum caelesti uirtute ac potestate subnixum.

nec satis fuit quod uires inbecillis redderet, quod debilibus integritatem, quod aegris et languentibus sanitatem, nisi etiam mortuos suscitaret uelut e somno solutos ad uitamque reuocaret.

quae uidentes tunc Iudaei daemonica potentia fieri arguebant, cum omnia sic futura ut facta sunt arcanae illorum litterae continerent.

legebant quippe cum aliorum prophetarum tum Esaiae uerba dicentis: confortamini, manus resolutae, et genua debilia, consolamini. qui estis pusilli animi, nolite timere, nolite metuere. deus noster iudicium [*](EPITOME 8-10] c. 40, 1. 11-335, 6] c. 40, 3. ) [*](AUCTORES 3] VIII 272. 13] Is. 35, 3-6; cf. Cyprian. pag. 71,17. ) [*](EXPILATOllES 3] Sedulius (cf. Montofalcouium, palacograph. graec. pag. 245). ) [*](BRHSPV] 1 medela RSP iussu B 3 ΛΟΓΩ BRSPV Sedulius IIPACЄΩΝ VSedtdius IIAOA\'NP3 te] όÈ codd. Sibyll. integriores HMQV, om. rell. OCON V, vouoov codd. quidam Sibyll. ΘΑΡΑΙΙЄΥΩΝ B, rePAncrUN V Sedulius IIANTANAOTONIIPACCΟΝΠΑΟΑΝΤЄNNOCΩΝΤЄ- PAITCVON in mg. inf. add. H2 interpretatio lat. paene eadem in S et P, simillima ap. Sedulium ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 70 5 caelestis H 7 languentibus] laborantibus B 8 ox H solutis B solutos — tunc Iudaei om. S uitam B, uitam quae (exp. m. 2) V 9 tunc om. V daemoniaca H, daemoni*ca ex daemoniaco (sic) P 10 factae V continereDt (ent add. m. 2) P 11 legabant F1 cum] etiam cum V tum om. V eseiae B2, esaiae (pr. a ex e m. 2) R 12 dicentis (alt. i ex e m. 2) H resolutae BRHSP cum codd. Cypriani, dissolutae V secundum Vulg. manus dissolutas 13 consoldamini R; exbortamini codd. Cypriani, παραϰαλέσατε LXX, roborate Vulg. pusilli animi RHSP, pusillo animo B et Cypriani cod. A, pusillo animo (sed -mo ex -mi) V; ol δλιγόψυχοι tfj διανοία̜ LXX, pusillianimes Cypriani codd. LW, pusillanimes MB, uel hoc uti illud testes Italae a Sabaterio II 573 adhibiti; alterum utrum fort. Lactantium scripsisse a librariis in pusilli animi mutatum existimat Soenschius pag. 551; dicite pusillauimis VtClg. nolite metuere bis Sac, prius del. Sl 14 deus RHSPV cum codd. Cypriani, ecce deus B, sed ex Vulg. ut uid.; JSou o seoj LXX iudicio V )

tunc aperientur oculi caecorum et aures surdorum audient: tunc saliet clodus sicut cernus et plana erit lingua mutorum, quia rupta est in deserto aqua et riuus in terra sitienti.

sed et Sibylla eadem cecinit his uersibus:

1. νεκρῶν δὲ ἀνάστασις ἔσται
2. καὶ χωλῶν δρόμος ὠκύτατος καὶ κωφὸς ἀκούσει
3. καὶ τυφλοὶ βλέψουσι, λαλήσουσ᾽ οὐ λαλέοντες
.

ob has eius uirtutes et opera diuina cum magna illum multitudo sequeretur uel debilium uel aegrorum uel eorum qui curandos suos offerre cupiebant, ascendit in montem quendam desertum, ut ibi adoraret. ubi cum triduo moratus esset. ac fame populus laboraret, uocauit discipulos suos quaerens quantos secum cibos gestarent. at illi quinque panes et duos pisces [*](AUCTOEES 6ss.] VIII 205 ss. 9-333, 7] Matth. 14, 13 ss. ) [*](EXPILATORES 6 ss.] Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). ) [*](BMHSPVJ 1 ipse ueniet om. R ipse] et ipse H aperisentur (ae ex a m. 2) H 3 salliet II clodus BRP cum Cypriani codd. paene omnibus, claudus HSV; cf. VII 27, 13 sicut] uelut V 5 ad loco Isaiae cf. Roenschium pag. 549 sed et Sibylla — uersibus et uersus graecos om. H uerbis SP 6 ΔЄΓΓΑΝΑCTACIC B, *. e. δ\' ὲπανάστασις (coniecerant Struuius, opusc. 171, Volkmannus de orae. Sibyll. dissert. pag.34), A6TANACTACIC.R, A€ ANACTACIC S Sedulius (sed sine acceRtu), ΔЄIIAANACTACIC, sed nA del. m. 3 P, ΔЄ////ANATACIC V; om. codd. StbyU.; cf. SibyU. I 355 ὲ̀σται] ∗∗CTAI (Al er.) V 7 xai] KSA B, K pI, KAI P3 XOAQN B, XQAON Sedulius xat χωλω̃ν] χωλω̃ν 81 codd. SibyU. APUMOC V Sedulius OKrrATOC BP Sedulius ΚΟΦΟC P AKOTCI B, AKOKOVCCl P, AKOICCI Sedulius 8 KAIT|ΤΟΙΦΑΥ B TЄΦΛΟΙ P, ΤΥΦΑΟΥ Sedulius ΑΝΑΒΛЄΨΟΥCIS, BAЄΨΟΥCI/// V, BAЄΨΟΥCIN Sedulius λαλήσουσ\' οὐ] AAAIICΟΥCΟΥ V, AAAHCOrCI AOr B, AAAHCOrCIOr RP, AAAHCOrcT (om. ou) S, A,\\AAeC COr Sedulius λαλέοντες] AAAAOI S, AAA€ONT€C V interpretatio lat. eadem in S et P, similis ap. Sedulium ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 70 9 hac V multitudo] turba B, sed ex Vulg. Matth. 14, 14. 15. 19. 23 11 descendit R, asendit S quendam] quia dem V 12 ut ibi] ubi V moratus esset] moraretur P ac famecibos gestarent bis S1, alt. d.el. S2 13 uocauit] interrogauit H suos om. P edd., cf. c. 19, 7; 21, 1; Epit. 42, 3 et infra c. 19, 6; 20, 1 quaerens om. H 14 cibos secum H )

quod dum discipuli faciunt, frangebat ipse panem minutatim carnemque piscium comminuebat: et utraque in manibus eius augebantur. et cum adponere illa populo discipulis imperasset, saturata sunt quinque milia hominum et insuper duodecim cophini de residuis fragminibus inpleti. quid aut dici aut fieri potest mirabilius?

at id futurum Sibylla cecinerat olim, cuius uersus tales feruntur:

1. ἐκ τ\' ἄρτων ἅμα πέντε καὶ ἰχθύος εἰναλίοιο
2. ἀνδρῶν χιλιάδας ἐν ἐρήμῳ πέντε κορέσσει
3. καὶ τὰ περισσεύοντα λαβὼν μετὰ κλάσματα πάντα,
4. δώδεκα πληρώσει κοφίνους εἰς ἐλπίδα λαῶν
.

quaero igitur quid hic potuerit ars magica moliri, cuius peritia nihil aliut quam ad circumscribendos oculos ualet.

idem secessurus orandi gratia, sicut solebat, in montem praecepit discipulis, ut nauiculam sumerent seque praecederent. atque illi urguente iam uespera profecti contrario uento laborare coeperunt.

cumque iam medium fretum tenerent, tum pedibus mare ingressus consecutus est eos tamquam in solido gradiens, non ut poetae Orionem mentiuntur in pelago incedentem, qui demersa corporis parte umero supereminet undas.

et rursus cum obdormisset in naui ac uentus usque ad extremum periculum saeuire coepisset, excitatus e somno silere uentum protinus iussit et fluctus qui maximi ferebantur conquiescere: statimque sub uerbo eius tranquillitas insecuta est.

mentiuntur fortasse litterae sanctae docentes tantam fuisse in eo potestatem, ut imperio suo cogeret uentos obsequi, maria seruire, morbos cedere, inferos oboedire.

quid quod eadem Sibyllae carminibus suis ante docuerunt? quarum una, cuius supra fecimus mentionem, sic ait.: [*]( 17 nna — mentionem] § 9. 15. 18 ut uid., qui loci ut hic ei lib. VIII Ornc. Sibyll. sumpti sunt, cf. p. 335,3 ss. (ex lib. VI) et. p. 336, lOss. (ex lib. III). ) [*](AUCTORES 2-71 Matth. 14, 22 ss. 8 poetaej praeter locum Vergilii cf. schol. Arat. Germanici (cf. Lact. I 11, 64) pag.92,16; 163, 4.14 Breysig, ubi Hesiodus (cf. frg. 17 Rzach) auctor appellatur. 9] Verg. Aen X 764. 9—13] Matth. 8, 23 ss. 15 s.] cf. Cyprian., Quod idol. d. n. s. 13 (pag. 29, 13 s.). ) [*](BliHSPV] 1 rquid\' U2 his V potuit S ar.s (i er.) S periata V 2 nthilj ad nihil H oculos om. V item H secessit rursus H, secessuros P\', corr. P3 3 sic f~ m. 2) S solebant pi, n del. P3 montF (~~ m. 2) H discupulis W, discipuli\'s\' S2 4 uti nauicula V seque praecederent om. B\', \'seque praepararent\' B3 praecederent (-ent ex -ant m. 2) R 5 urgente BHS uespere P contraria V 6 iam] iu V 7 est om. PV solo H 8 Orionem] de origine H, opinione V ini cedente H quide*mersa (m er.) P 9 umeros (o tkl. et corr. m. 3) B undas et] unda. sed RH 10 rursum B obdormissent H, obdormis\'set\' P2 rad\' B2 11 saeuire coepisset] desaeuiret P rcepisset\' S\' 12 maxime V 13 uerbum Heumannus subsecnta B 14 fortae H sante e.r sunt fu minus cert.) B* dicentes H in eo fuisse S 15 obsequi Ofn. S mari H saeuire (se- S) RS 16 a sibyllae H 17 suis in mg. H2 supra om. P )

1. τοὺς ἀνέμους παύσειε λόγῳ, στρώσει δὲ θάλασσαν
2. μαινομένην ποσὶν εἰρήνης πίστει τε πατήσας
.

et rursus alia, quae dicit:

1. κύματα πεζεύσει, νόσον ἀνθρώπων ἀπολύσει,
2. στήσει τεθνηῶτας, ἀπώσεται ἄλγεα πολλὰ,
3. ἐκ δὲ μιῆς πήρης ἄρτου κόρος ἔσσεται ἀνδρῶν
.

his testimoniis quidam relicti solent eo confugere, ut aiant non esse illa carmina Sibyllina, sed a nostris ficta atque conposita.

quod profecto non putabit qui Ciceronem Varronemque legerit aliosque ueteres, qui Erythraeam Sibyllam ceterasque commemorant, quarum ex libris ista exempla proferimus: qui auctores ante obierunt quam Christus secundum carnem nasceretur.

uerum non dubito quin illa carmina prioribus temporibus pro deliramentis habita sint, cum ea nemo intellegeret, denuntiabant enim monstruosa quaedam miracula, quorum nec ratio nec tempus nec auctor designabatur.