Divinarum Institutionum

quisquis enim aut deum colendum esse intellegit aut inmortalitatis spem propositam sibi habet, mens eius in caelo est et licet id non aspiciat oculis, animi tamen lumine aspicit.

qui autem religionem non suscipiunt, terreni sunt, quia religio de caelo est, et qui animam putant cum corpore interire, aeque in terram spectant, quia ultra corpus, quod est terra, nihil amplius uident quod sit inmortale.

nihil igitur prodest ita fictum esse hominem, ut [*](AUCTORES 3] Lucr. I 64. ) [*](B(G)RSHPV] 1 pro uidebat S 3 sese a] se P leaeliregib.j (c*e****[n]ib m. 1) B3 religionibus RH ostendebat codd. Lucr. 5 ad om. V uitam H uoluptatem (p ex n m.2) V defendant Bx, corr. B3 8 hinc fere incepit codicis G pag. 64 (171), in qua nihil agmscebatur 9 expetenda H est orn. B igitur est SH 13 quam] qua H aeternitas V 14 proferCto B2, profectione, om. neque V 15 ignorawt B2 expectant H T 16 aes (a del.) B non uestigabiles RV, non inuestigabiles BS, rnOnl (add. tn. 2) inuestigabiles H, \'uestigabiles (in tn. 3) P; cf. Roensehium, Itala u. Vulgata pag.112 in caelum om. P 17 alie pI, corr. P3 18 inmortale H enim bis R 20 id] inde H 21 lumen H 22 non in mg. P de] in P \'et\' P quia V 23 ae*qu*e (e*quae 111. 1) B3 expectant H 24 quia] qui V quodj qua V 25 prodeest B, prode. e H )

Quapropter nihil est aliut in uita quo ratio, quo condicio nostra nitatur, nisi dei qui nos genuit agnitio et religiosus ac pius cultus: unde quoniam philosophi aberrauerunt, sapientes utique non fuerunt.

quaesiuerunt illi quidem sapientiam, sed quia non rite quaerebant, prolapsi sunt longius et in nobis errores inciderunt, ut etiam communem sapientiam non tenerent.

non enim tantum religionem adserere noluerunt, uerum etiam sustulerunt, dum specie falsae uirtutis inducti conantur animos omni metu liberare. quae religionis euersio naturae nomen inuenit.

illi enim cum aut ignorarent a quo esset mundus effectus aut persuadere uellent nihil esse diuina mente perfectum, naturam esse dixerunt rerum omnium matrem, quasi dicerent omnia sua sponte esse nata: quo uerbo plane inprudentiam suam confitentur. natura enim, remota prouidentia et potestate diuina, prorsus nihil est.

quodsi deum naturam uocant, quae peruersitas est naturam potius quam deum nominare? si autem natura est ratio uel necessitas uel condicio nascendi, non est per se ipsa sensibilis, sed necesse est mentem esse diuinam, quae sua prouidentia nascendi principium rebus omnibus praebeat, aut si natura est caelum atque terra et omne quod natum est, non est deus natura, sed dei opus.

non dissimili errore credunt esse fortunam quasi deam quandam res humanas uariis casibus inludentem, quia nesciunt unde [*](B(G)RSHPV] 1 respectet S, expectet H nisi] nisi ut H 3 est om. R in om. H alt. quo om. H 4 a Nostra nitatur incipit codicis G pag. 66 (48) paene tota lecta di (1 ras. ex s) P generauit BG 5 philosophia Pl, a del. P3 aberraruut BSV **sapientes (bi er.) B 6 ╵non╵B quaesie(ru)nt G 7 quia] quoniam (qm V) BGV in tantos] in altos H, intentos V 9 oijoluerunt (n in ras. ex u ? m. 3) B, [u]oluerunt G 10 sust(ull)erunt G speciem H, spetiao P\' (a del. Py) V falsa╵e╵ B3, false G uirtutes Vac 12 aut om. H ignorent S 13 effectus mundus B 16 prudentia (ante et) P 19 esset BG uel ante necessitas] aut H 20 ipsam edd. sedsibilis V 22 lp/Jibeat V si natura est] si naturae si V terram P1, m del. P3 23 deus] di, sed i ras. ex s, P 24 in I-I esse fortuna desinit codicis G pag. 65 (48), sequitur pag. 66 (47), in qua nihil legi poterat 25 res (exp. m. rec.) S humanis S )

cum hac se compositos ad proeliandum putant nec ullam tamen rationem reddunt a quo et quam ob causam, sed tantum cum fortuna se digladiari momentis omnibus gloriantur.

iam quicumque consolati sunt alios ob interitum amissionemque carorum, fortunae nomen acerrimis accusationibus prosciderunt nec omnino ulla eorum disputatio de uirtute est, in qua non fortuna uexetur.

Marcus Tullius in sua Consolatione pugnasse se semper contra fortunam loquitur eamque a se esse superatam, cum fortiter inimicorum impetus rettudisset; ne tum quidem se ab ea fractum, cum domo pulsus patria caruerit: tum autem, cum amiserit carissimam filiam, uictum se a fortuna turpiter confitetur. cedo inquit et manum tollo. quid hoc homine miserius, qui sic iaceat?

insipienter inquit, sed qui se profitetur esse sapientem. quid ergo sibi uult adsumptio nominis? quid contemptus ille rerum, qui magnificis uerbis praetenditur? quid dispar ceteris habitus? aut cur omnino praecepta sapientiae datis, si nemo adhuc qui sapiat inuentus est? et quisquam nobis inuidiam facit, quia philosophos negamus esse sapientes, cum ipsi nec scire se quicquam nec sapere fateantur?