Divinarum Institutionum

sed ne perspiceret homo dei opera, noluit eum inducere in hunc mundum nisi perfectis omnibus.

sed ne induci quidem poterat: quomodp enim subsisteret, cum fabricaretur desuper caelum, terra subter fundaretur, cum fortasse umida uel nimiis rigoribus torpora.ta. concrescerent uel igneis caloribus incocta et solidata durescerent? aut quomodo uiueret nondum sole instituto nec frugibus aut animalibus natis? itaque necesse fuit hominem postremo fieri, cum iam mundo ceterisque rebus manus summa esset inposita.

denique sanctae litterae docent hominem fuisse ultimum dei opus et sic inductum esse in hunc mundum quasi in domum iam paratam et instructam; illius enim causa facta sunt omnia.

idem etiam poetae fatentur. Omdius perfecto iam mundo et uniuersis animalibus figuratis hoc addidit:

1. sanctius his animal mentisque capacius altae
2. derat adhuc et quod dominari in cetera posset,
3. natus homo est.

uerum ille non audiendi aut discendi studio requirebat, sed refellendi, quia confidebat neminem id posse dicere: quasi uero ex hoc putandum sit non esse haec diniuitus facta, quia quomodo facta sint non potest peruideri.

an tu si educatus in domo fabre facta et ornata nullam umquam fabricam uidisses, domum illam putasses non esse ab homine aedificatam, quia quomodo aedificetur ignorares? idem profecto de domo quaereres quod nunc de mundo requiris, quibus manibus, quibus ferramentis homo tanta esset opera molitus, maxime si saxa ingentia, inmensa caementa, uastas columnas, opus totum sublime et excelsum uideres. nonne haec tibi humanarum uinum modum uiderentur excedere, quia illa non tam uiribus quam ratione atque artificio facta esse nescires?

quodsi homo, m quo nihil perfectum est, tamen plus efficit ratione quam uires eius exiguae patiuntur, quid est cur incredibile tibi esse uideatur, cum mundus dicitur factus a deo, in quo, quia perfectus est, nec sapientia potest habere terminum nec fortitudo mensuram?

opera ipsius uidentur oculis, quomodo autem illa fecerit, ne mente quidem uidetur, quia, ut Hermes ait, mortale inmortali, temporale perpetuo, corruptibile incorrupto propinquare non potest id est propius accedere et intellegentia subsequi. et ideo terrenum adhuc animal rerum caelestium perspectionem non capit, quia corpore quasi custodia [*](AUCTORES 9 s.] cf. pag. 140, 7. 21] cf. frg. Hermet. ap. Cyrill. c. tulian. Ub. I, uol. VI pag. 31 C — 32 A Aub. ) [*](BRHPV] 1 uoluit deus B 2 aut discendi oMt. P disceudendi F\', a r<M. et s l. corr. V2 5 penuderi (s. l. o, Mtj; o, corr. Mt. 2) P 6 in domo] in \' M \' 0 - do V fabrecata B\', fabrefacta B3 nulla umquam (∽ ad<<. et um in r<M. Mt. 2) V 7 rifabricam (sic corr. Mt. 2) R uidisses R2 homine P3 8 aedificata H aedificatur r, aedificaretur H ignorasses H 9 quaereris P 10 opera esset B 11 cementa BHPV 13 uiderentur V2 14 arteficio JB\', corr. B3 16 eius oMt. P 19 operam P uiderentur oculi (exp. nt. 2) V 20 illam P quia 2f 21 morbde* (m er.) H immortali (alt. i ex e Mt. 2) R temporali (i ex e) R2, tempore F* ṽperpetuo (v m. 2) H 22 proprius RP et] atque R)

sciat igitur quam inepte faciat qui res inenarrabiles quaerat. hoc est enim modum condicionis suae transgredi nec intellegere quousque homini liceat accedere.

denique cum aperiret homini ueritatem deus, ea sola scire nos uoluit quae interfuit hominem scire ad uitam consequendam, quae uero ad curiosam et profanam cupiditatem pertinebant, reticuit, ut arcana.

essent. quid ergo quaeris quae nec potes scire nec si scias, beatior fies? perfecta est in homine sapientia, si et deum esse unum et ab ipso facta esse uniuersa cognoscat.

Nunc quoniam refutauimus eos qui de mundo et de factore eius deo aliter sentiunt quam ueritas habet, ad diuinam mundi fabricam reuertamur, de qua in arcanis religionis sanctae litteris traditur.

fecit igitur dens primum omnium caelum et in sublime suspendit, quod esset sedes ipsius dei conditoris. deinde terram fundauit ac subdidit caelo, quam homo cum ceteris animalium generibus incoleret. eam uoluit umore circumflui et contineri.

suum uero habitaculum distinxit claris luminibus et inpleuit, sole scilicet et lunae orbe fulgenti et astrorum micantium splendentibus signis adornauit. tenebras autem, quod est his contrarium, constituit in terra; nihil enim per se continet luminis, nisi accipiat e caelo: in quo posuit lucem perennem et superos et uitam perpetuam, et contra in terra tenebras et inferos et mortem.

tanto enim haec ab illis superioribus distant, quantum mala a bonis et uitia a uirtutibus.

ipsius quoque terrae binas partes contrarias inter [*](EPITOME 14-20] c. 22, 2 caelumque — adornasset. ) [*](EXPILATORES 18-20] Isidor. orig. XIII 4, 1. ) [*](B(G)RHPV] 1 septum BH 2 supra quaeret (sic) add. quent m. post. R 3 mundum e.c modum H2 6 oK. ad] ad se (exp. M. 2) F 7 arcanaea R 8 scies B 9 flas V, fort. rec<< 11 num B 14 ominium H 15 sublimes (exp. m.1 ?) P 16 fundauit terram P 19 scilicet sol (sic) P 20 micantia F\' a Tenebras incipit codtCM C pag. 31 (112) paene tota lecta 21 his quod est F \'Ms est H terram C 22 nisi oMt. C ∗e fa er.) P 23 superos B* superos et uitam] super uitam C et (ante uitam) om..P et (ante contra) e* JB, om. H 24 tantum H 25 quanto BG pf. a H, OM. e<M. oK. a om. BGPV 26 [ipsi] G terr** (as er., e 8. l. w. 2) r)

nam sicut lux orientis est, in luce autem nitae ratio uersatur, sic occidentis tenebrae sunt, in tenebris autem mors et interitus continetur.

deinde alteras partes eadem ratione dimensus est, meridiem ac septentrionem, quae partes illis duabus societate iunguntur.

ea enim quae est soiis caiore nagranuor, proxima est et cohaeret orienti, at illa quae frigoribus ac perpetuo gelu torpet, eiusdem est cuius extremus occasus. nam sient contrariae sunt lumini tenebrae, ita frigus calori.

ut igitur calor lumini est proximus, sic meridies orienti, ut frigus tenebris, ita plaga septentrionalis occasui. quibus singulis partibus suum tempus adtribuit, uer scilicet orienti, aestatem meridianae plagae; occidentis autumnus est, septentrionis hibernum. in his quoque duabus partibus, meridiana.