Divinarum Institutionum

et e contrario si deus est mundus et partes eius utique inmortales sunt, ergo et homo deus est, quia pars est ut dicitis mundi. si homo, ergo et iumenta et pecudes et cetera genera bestiarum et auium et piscium, quoniam et illa eodem modo sentiunt et mundi partes sunt.

at hoc tolerabile est; nam et haec colunt Aegyptii. sed res eo peruenit ut et ranae et culices et formicae dii esse uideantur, quia et ipsis inest sensus et ex parte mundi sunt. ita semper argumenta ex falso petita ineptos et absurdos exitus habent.

quid quod idem ipsi aiunt deorum et hominum causa mundum esse constructum quasi communem domum? ergo mundus nec deus est nec animans, si constructus est: animans enim non construitur, sed nascitur, et si est aedificatus, sic utique tamquam domus, tamquam nauis. est ergo aliquis artifex mundi deus et seorsum erit mundus qui factus est, seorsum ille qui fecit.

iam illut quam repugnans et absurdum, quod cum caelestes ignes ceteraque mundi elementa deos esse adfirment, idem mundum ipsum deum dicunt! quomodo potest ex [*](B(G)RSHPV] 1 est (post domicilium) om. V et OM*. P aliud] aut S et sensibilem — deum contra Dauisium in cur. sec. ad Hirtii bell. Alex. c. 68 tuetur Volkmannus, obseruat. misc. 1872 p. 14 2 aliud .R cum cett. 3 su⌊s⌋ceperant B1 ? et OMt. BR sensibile BS 5 ctoMt. B 6 sentithomo OMt. P homo oMt. B 7 et oMt. P morbis in mg P2 9 eius OM<. B 10 uti B ergo homo SH 11 quom<mi] quia B 13 col⌊u⌋nt V2 14 uid⌊e⌋antur V2 15 cx partc] parte jB, ⌈ex⌉ parte P2, partes edd. 16 ex] et B post absurdos C uel 7 litt. eras. H 17 quid quod] quicquid H idem ont. S ipsi om. B 18 commune If a Meut[a ex falso] incipit codicis C pag. 21 (144), in qua nihil nisi pars uersus 1 Tegi poterat 19 si — animans Mt inf. mg. P2 euim OMt. HP 20 si(c) B utiquae (exp. m. 3) P 22 et om. P erit—seorsum s. l. P2 seorsus SH quia R seorsus SH 23 quS ( ̃ m. 2) S 24 cum] qui B ceteraque quae P adfirmant B 25 item edd. dicant H)

si astra dii sunt, mundus ergo non deus, sed domicilium deorum est. si uero mundus deus est, ergo illa omnia quae sunt in eo non dii sunt, sed dei membra, quae utique sola dei nomen accipere non possunt.. nec enim recte quis dixerit membra.

hominis unius multos homines esse. sed tamen non est similis comparatio animalis et mundi. animal enim quia sensu praeditum est, etiam membra eius habent sensum nec nisi a corpore diuulsa brutescunt. cuius igitur rei similitudinem gerit mundus?

nimirum ipsi docent, cum factum esse non diffitentur, ut esset diis et hominibus quasi communis domus. si ergo est constructus ut domus, nec ipse deus est nec elementa, quae sunt partes eius, quia neque domus habere dominium sui potest neque illa de quibus domus constat.

non tantum igitur ucritate, sed etiam uerbis suis reuincuntur. sicut enim domus in usum habitandi facta per se nihil sentit dominoque subiecta est, qui eam fecit aut incolit, ita mundus per se nihil sentiens factori deo subiacet, qui eum in usum sui fecit.

Duplici ergo ratione peccatur ab insipientibus, primum quod elementa id est dei opera deo praeferunt, deinde quod elementorum ipsorum figuras humana specie conprehensas colunt. nam solis lunaeque simulacra.

humanum lu modum formant, item ignis et terrae et maris, quae illi Vulcanum Vestam Neptunum uocant, nec elementis ipsis in aperto litant. tanta homines imaginum cupiditas tenet, ut iam uiliora ducantur illa quae uera sunt: auro scilicet et gemmis et ebore [*](EPITOME 25—122, 2] c. 20, 14 s. ) [*](B(G)RSHPV] 1 un∗us (i er.) P as∗∗tra P 4 sola dei SH, solidi BRP, soli dii F 7 sensum SHar 8 a corpore] corpora <S\' 9 post bnitescunt s. l. diuulsa repet. B3 13 neque oMt. R domiuum r post sui add. S R2 o P[o]test incipit codicis G pag. 22 (143), in qua pleraque legebantur 15 uerbi s∗ Ci uel e er.) V reuiucttur .B\', corr. B3 si? r M. 2) S euim] igitur P 16 usu SH per oMt. P 17 facit jB\', corr. B3, faci[t] C 20 quod elemta (sic) — deinde tM inf. mg. B3 quod elementa id] elementa quod J\' 21 conpraehousos B\', -ns corr. B3, comprensas P 22 im modum R 23 ignes V 24 ipsis oMt. P aperto] euento (u ex 1 m. 2) aperto B 25 hominem V, in ras. corr. V2 imaginem V iam] etiam H 26 pr. et OM. SH )

horum pulchritudo ac nitor praestringit oculos nec ullam religionem putant ubicumque illa non fulserint. itaque sub obtentu deorum auaritia et cupiditas colitur. credunt enim deos amare quidquid ipsi concupiscunt, quidquid est propter quod furta et homicidia et latrocinia cottidie saeuiunt, propter quod bella per totum orbem populos urbesque subuertunt.

consecrant ergo diis manubias et rapinas suas, quos certe necesse est inbecillos esse ac summae uirtutis expertes, si subiecti sunt cupiditatibus.

cur enim caelestes eos putemus, si desiderant aliquid de terra, uel beatos, si aliqua re indigent., uel incorruptos, si uoluptati habent ea in quibus adpetendis cupiditas hominum non inmerito damnatur?

ueniuut igitur ad deos non tam religionis gratia, quae nulla potest esse in rebus male partis et corruptibilibus, quam ut aurum oculis hauriant, nitorem leuigati marmoris aut eboris aspiciant, ut insignes lapillis et coloribus uestes uel distincta gemmis fulgentibus pocula insatiabili contemplatione contrectent. et quanto fuerint ornatiora templa et pulchriora simulacra, tanto plus maiestatis habere creduntur: adeo religio eorum nihil est aliut quam quod cupiditas humana miratur.

hae sunt religiones, quas sibi a maioribus suis tra<ditas pertinacissime tueri ac defendere perseuerant, uec considerant quales sint, sed ex hoc ueras ac probatas esse confidunt, quod eas ueteres tradiderunt, tantaque est auctoritas uetustatis, ut inquirere in eam scelus esse ducatur. itaque creditur ei passim tamquam cognitae ueritati.

denique aput Ciceronem sic dicit Cotta Lucilio: habes, Balbe, quid Cotta, [*](EPITOME 12-20] cf. c. 20, 14 s. ) [*](AUCTORES 26] de nat. deor. III 2, 6. ) [*](B(G)RSHPV] 1 agnito.r; V prest⌜r⌝ingit B2 oculos] oculos [nec] oculo[s] G 2 relionem Pac, sic saepius, corf. Mt. 1 uel al. fulserit R 5 furta — propter quod om. P ct (ante homicidia) ow If ct ante latrocinia] uel S 9 in cur enim desinit codicisG pag. 22 (143) caelostis V1 si] qui S aliqui jR\'F 10 de] e SHY 11 uoluntati (\'u ex p) B3 13 esso potest B pactis S, partis (t ex c ? Mt. 2) V corruptilibus J{P 14 (ut) nitorem Heumannus 15 insignis P lapillos P 17 pr. et om. P 18 credantur R 19 quod cupiditas] cupiditas quam ratio B 22 probatas atque ueras V probus Heumannus 23 tauta\'q:\' P2 24 in OMt. B ea SH sceleris B dicatur B V 26 sic dicit add. B3 lucio H ⌞h⌟bess V2 bal⌞be⌟ V2)

si credis, cur ergo rationem requiris, quae potest efficere ne credas? sin rationem quaerendam putas, ergo non credis: ideo enim quaeris, ut eam sequare, cum inueneris.