Divinarum Institutionum

si quis in mari uento saeuiente iactatur, hunc inuocat, si quis aliqua ui adflictatur, hunc potius inplorat, si quis ad extremam mendicandi necessitatem deductus uictum precibus exposcit, deum solum obtestatur, per eius diuinum atque unicum nomen hominum sibi misericordiam quaerit.

numquam igitur dei meminerunt, nisi dum in malis sunt: postquam metus deseruit et pericula recesserunt, tum uero alacres ad deorum templa concurrunt, his libant, his sacrificant, hos coronant.

deo autem quem in ipsa necessitate implorauerant, ne uerbo quidem gratias agunt. adeo ex rerum prosperitate luxuria, ex luxuria uero ut uitia omnia sic inpietas aduersus deum nascitur.

quanam istut ex causa fieri putemus nisi esse aliquam peruersam potestatem, quae ueritati sit semper inimica, quae humanis erroribus gaudeat, cui unum ac perpetuum sit opus offundere tenebras et hominum caecare mentes, ne lucem uideant, ne denique in caelum aspiciant ac naturam corporis sui seruent?

nam cum ceterae [*](EPITOME 21—98, 8] c. 20, 4. ) [*](AUCTORES § 14—19] cf. Cic. de legg. I 9, 26; de nat. deor. II 56, 140; Sall. Cat. 1, 1; Minuc. Fel. c. 17, 2; Cyprian. ad Demetr. c. 16; frequentissima ea sententia ap. Lact. ) [*](B(G)RSHPVJ 2 pressit codd. recent. et edd., sed ad presserit — infremuit eqs. cf. c. 5, 13 libuit — duxerit; c. 3, 3 mereatur — utitur tum II 3 pestifera uis] pestiferauit Rl, corr. m. rec. 5 ingniit SP, ingrauat B"r (pr. a er.) Y, ingr[a]uat G, inruat (corr. m. 2) R, ingruat H; cf. Plin. n. h. XVIIII § 166 c. adn. Detlefseni deus — oratur in mg. V3 6 saeueniente B, sa|uenientem P1, **[ saeueniente P3 7 inuocant R uii (sic) ex ui H3 8 medicandi (" m. rec.) S necessitas P1, corr. P3 deduc*tus H 12 decesserunt G 13 tunc SH 16 luxuriaueto1 V2 post uero s. I. ut ut uid. eras. B ut om. BGH 17 quantam G, qua- ⌊n⌋am (n in ras. ex 3 litt.) H 19 ueritatis SHar 20 in cui uuu desinit codicis G pag. 11 (18), sequitur pag. 12 (17), in qua perpaucae litterae agnoscebantur perpetu⌊u⌋m B3 effundere S 22 post serueut haec cuius originem suo loco narrabimus nunc fallacias arguamus in B, fuerunt in G, cf. Der St. Gatter Palimpsest p. 255 cum om. P cetera P1, corr. P3 ) [*]( XVIIII. Lact. 1. ) [*]( 7 )

parens enim noster ille unus et solus cum fingeret hominem id est animal intellegens et rationis capax, eum uero ex humo subleuatum ad contemplationem sui artificis erexit. quod optime ingeniosus poeta signauit:

1. pronaque cum spectent animalia cetera terram,
2. os homini sublime dedit caelumque uidere
3. iussit et erectos ad sidera tollere uultus.

hinc utique ἄνθρωπον Graeci appellauerunt, quod sursum spectet. ipsi ergo sibi renuntiant seque hominum nomine abdicant qui non sursum aspiciunt, sed deorsum: nisi forte id ipsum quod recti sumus sine causa homini adtributum putant.

spectare nos caelum deus uoluit utique non frustra. nam et aues et ex mutis paene omnia caelum uident, sed nobis proprie datum est caelum rigidis ac stantibus intueri, ut religionem ibi quaeramus, ut deum, cuius illa sedes est, quoniam oculis non possumus, animo contemplemur: quod profecto non facit qui aes aut lapidem, quae sunt terrena, ueneratur.

est autem prauissimum, cum ratio corporis recta sit, quod est temporale, ipsum [*](EPITOME 12-99, 7] c. 20, 9-11. ) [*](AUCTORES 9 ss.] Ouid. Metam. I 84 ss. ) [*](EXPILATOBES § 15-17] Isidor. orig. XI 1, 5 s. ) [*]( a B(G)RSHPV] 1 exppetent B, spectant H, spectent P qui H, qu⌈i⌉a P2 2 autem] autem cum RSH rectus sublimis uultus om. P 3 ⌈dο̑⌉ By aperit B\', corr. B3 4 rationes P1, corr. P3 caelestem H 5 ille o noster SH 7 nero] u er. S 8 artifices ut uid. B\', in ras. corr. B2 erexerit R optima F1 significauit cod. Gothan. 9 pronaquae (exp. m. 2) P expectent Bx, corr. B3 10 *os (b er.) P hominis Bar P deditque caelum V uideri H 11 et orectos] erectosque B 12 ANTPOIION (A et n in ras. P11) BP, supra ANƟΡΩΠΟΝ add. antropon R2, ANƟΡΟΠΟΝ S, ANTropon H greci∗ (a er.) S, grece H snsum P, idem 14 15 puta\'nlt B7 17 mnltis H omnes ex omnia S* 19 sedis (i ex e) B3 possimus Pac hinc fere incepit codicis G pag. 13 (S), in qua nihil legi poterat 20 contemplatur S quia H *es (a er.) S 21 terrae R, terra V prauissimus R )