Divinarum Institutionum

a Lacedaemoniis fortasse didicerant deos sibi ex euentis fingere. qui cum Messenios obsiderent et illi furtim deceptis obsessoribus egressi ad diripiendam Lacedaemonem cucurrissent, a Spartanis mulieribus fusi fugatique sunt.

cognitis autem dolis hostium Lacedaemonii sequebantur. his armatae mulieres obuiam longius exierunt. quae cum uiros suos cernerent parare se ad pugnam, quod putarent Messenios esse, corpora sua nudauerunt.

at illi uxoribus cognitis et aspectu in libidinem concitati, sicuti erant armati permixti sunt, utique [*](EPITOME 13-15] c. 15, 5. ) [*](BRSHPVJ 1 quia V uirtutuum Rac, uirtutem H consecrantur (exp. m. 2) R 2 nullo B 4 quemque H, uno quoque edd. rapiente om. S 5 parcent B, non parcente H 6 saeuenientibus V 7 inimiciti\'is V2 9 post desinunt eras. ut B 11 dic*tis (i er.) R horrere cod. Got/Jan. et alia recent., colere C 13 a om. S 14 capillis] calis S 15 consacrarunt B, consecrauerunt RH sunt S 16 ineptis H cauellantur Pl, corr. P1 17 didicerunt B 18 messennios H 19 lacedemonem B, pariter 21 20 spartanibus S fugatiue R 21 iis H a 0 23 quo* (Q m. 2) V messenios B 24 cognotis P, cognatis (sic corr. m. 2) V et] ex H libidine B 25 con\'ci\'tati (n in ras. et ci m. 2) P, cogitati V armati, sed i in rasura 2 hastarum m. 2 P, armatae cett. commixti H promiscue S)

nec enim uacabat discernere — sicut iuuenes ab isdem antea missi cum uirginibus, ex quibus sunt Partheniae nati. propter huius facti memoriam aedem Veneri Armatae simulacrumque posuerunt: quod tametsi ex causa turpi uenit, tamen honestius uidetur armatam Venerem consecrasse quam caluam.

eodem tempore Ioui quoque Pistori ara posita est, quod eos in quiete monuisset, ut ex omni frumento quod habebant panem facerent et in hostium castra iactarent: eoque facto soluta esset obsidio desperantibus Gallis inopia subigi posse Romanos. quae ista religionum derisio est?

si earum defensor essem, quid tam grauiter queri possem quam deorum numen in tantum uenisse contemptum, ut turpissimis nominibus ludibrio habeatur?

quis non rideat Fornacem deam uel ; potius doctos uiros celebrandis Fornacalibus operari? quis cum audiat deam Mutam, tenere risum queat? hanc esse dicunt ex qua sint Lares nati et ipsam Laram nominant uel Larundam. quid praestare colenti potest quae loqui non potest?

colitur et (Jaca, quae Herculi fecit indicium de turto boum, diuinitatem consecuta quia prodidit fratrem, et Cunina, quae infantes tuetur in cunis ac fascinum submouet, et Stercutus, qui stercorandi agri rationem primus induxit, et [*](EPITOME 6—10] c. 15, 5. 10-13 (lndibrio)] c. 16, 3. 13-21] c. 16, 2. ) [*](AUCTORES 13 s. Fornacem] cf. Ovid. Fast. II 525-532. 15 s. Mutam — Laram] cf. ibid. 583—616. ) [*](EXPILATOEES 20 s. Stercutus] cf. Isidor. orig. XVII 1, 3. ) [*]( n r. BBSHPVJ 1 uacabant R discere (s. I. m. 1 uel 3) B sic S, sicuti II sicut — nati damnat Heumannus 2 hisdem (h add. B2) BSH missi] missi admixti H parthemie S, partheni⌞i⌟ (i in ras. ex ae m. 2) P 3 aedemJ hae aedem S 4 euenit H 9 esse B obsidiornel (ne m. 1 ?) B subici R 10 derisio] diu si S si] et si S 12 nomen BRV, ex nomina P1 . turpissimi S 13 haberetur H 14 doctis Rl, Ldoctosj P2 fornecalibus S, fornacibus H, furnacalibus PV 16 ex] et B\', ras. et s. I. corr. B1 ipsum H Laram] larem RH 17 larunda S quae] qui SH 18 caeca BH, ex caca P5 herculi* (s er.) P facit H, fecit/// (3 hastae er.) P indicio P1 (corr. P2) V 19 in diuinitatem consecrata H cuma B 20 fuscinum P stercutus RSP1 Epit. 16, 2, stercus B, sterculus HP1V 21 tutinus C; an Tutunus ? cf. Tertull. ad nat. II11 (pag. 378); Arnob. IV 7)

et haec tamen habent aliquam imaginem. quid qui lapidem colunt informem ac rudem cui nomen est Terminus? hic est quem pro Ioue Saturnus dicitur deuorasse nec inmerito illi honos tribuitur.

nam cum Tarquinius Capitolium facere uellet atque in eo loco multorum deorum sacella essent, consuluit eos per auguria utrum Ioui cederent, et cedentibus ceteris solus Terminus mansit. unde illum poeta Capitoli inmobile saxum uocat.

lam ex hoc ipso quam magnus Iuppiter inuenitur, cui non cessit lapis, ea fortasse fiducia, quod illum de paternis faucibus liberauerat.

facto itaque Capitolio supra ipsum Terminum foramen est in tecto relictum, ut quia non cesserat, libero caelo frueretur: quo ne ipsi quidem fruebantur qui lapidem frui putauerunt..

et. huic ergo publice supplicatur quasi custodi finium deo, qui non tantum lapis, sed etiam stipes interdum est.

quid de ns dicas qui colunt talia nisi ipsos potissimum lapides ac stipites esse?

Diximus de diis ipsis qui coluntur: nunc de sacris ac mysteriis eorum pauca dicenda sunt. aput Cyprios humanam hostiam Ioui Teucrus immolauit idque sacrificium posteris tradidit; quod est nuper Hadriano imperante sublatum.

erat. lex aput Tauros inhumanam et feram gentem, ut Dianae [*](EPITOME 2 (portcnta)] c. 16,3. 5-16] c. 16,3. 21-24] c. 18,1. 24 88.] c. 18, 2. ) [*](AUCTORES 12] Verg. Aen. IX 446. ) [*](BRSHPVJ 1 supra pudendo add. t pandendo m. post. P 2 pudicicia S deliuasse BI, corr. B3, deli asse R uidewtur B1 4 ilhlicamus d (3 hastae er.) P, dedicamus V monstrurOlsa B, monstrosa RPV 5 qui. (corr. m. 2) B 10 esse\'nt\' B1 caederent BarV, caderent H 12 capitolii BS 13 eo P 15 capitolio (c ras. ex it) B 16 cessarant S 18 custodi∗∗ (am er.) B 19 stipes] tribus H iis edd., his C 20 alia S ipso H stirpes H 21 istis P sacrificiis H ac] ac de P 22 cyrios R, cyprios autem PV 23 teuorius B, teuchnis PV 24 est om. H imperatore H 25 rex P taurrilos B2, tauros, exp. et racoes s. I. add m. 2 R, tauras PV ut] et S, uti PV )

Galli Esum atque Teutaten humano cruore placabant. ne Latini quidem huius immanitatis expertes fuerunt, siquidem Latiaris Iuppiter etiamnunc sanguine colitur humano. quid ab his boni precantur qui sic sacrificant?

aut quid tales dii praestare hominibus possunt, quorum poenis propitiantur? sed de barbaris non est adeo mirandum, quorum religio cum moribus congruit: nostri uero qui semper mansuetudinis et humanitatis sibi gloriam uindicauerunt, nonne sacrilegis his sacris immaniores reperiuntur?

ii enim potius scelerati sunt habendi, qui cum sint liberalium disciplinarum studiis expoliti, ab humanitate desciscunt, quam qui rudes et inperiti ad mala facinora bonorum ignoratione labuntur.

apparet tamen antieum esse hunc immolandorum hominum ritum, siquidem Saturnus in Latio eodem genere sacrificii cultus est, non quidem ut homo ad aram immolaretur, sed ut in Tiberim de ponte Muluio mitteretur.